Бейбітшілік ұстаным биікке шығарады

Келіссөздер сабасына түсті

Қазақстанның Сыртқы істер министрлігінің үйлестіруімен өткен халықаралық маңызды шараға Ресей делегациясын РФ президентінің Сирия жөніндегі арнайы өкілі Александр Лаврентьев, Түркия делегациясын Сыртқы саяси ведомство басшысының орынбасары Седат Онал, Иран делегациясын Сыртқы істер министрінің саяси істер жөніндегі жоғары көмекшісі Али Асгар Хаджи бастап келді. Ең бастысы, аталған кездесуге Сириядағы екі қақтығысушы тарап – Сирияның БҰҰ-дағы тұрақты өкілі Башар әл-Джаафари бастаған САР үкіметтік делегациясы және Ахмад әл-Тоума бастаған қарулы оппозиция өкілдері толық қатысып, белсенділік танытты.

Кездесудің тағы бір жаңалығы ретінде Астана форматындағы бұған дейінгі келіссөздер негі­зінде қабылданған шешімге сәйкес Ирак пен Ливан делега­цияларының аталған процеске байқаушылар ретінде қатысуын айтуға болады.

Байқаушылар қатарында бұрынғы­сын­ша БҰҰ мен Иорданияның да делегациялары болды. 13 раундтың бірінші күні бұған дейінгі келіссөздер қалпымен, «жабық есік» жағдайында екіжақты және көпжақты техникалық консультациялардан құралды. Оның ішінде тұтқындарды босату, қаза тапқандардың денелерін табыс­тау және із-түзсіз жоғалғандарды із­дес­тіру мәселелеріне тікелей араласу мақ­сатында Нұр-Сұлтанға БҰҰ Босқын­дар істері жөніндегі жоғарғы комиссары басқармасы және Халықаралық Қы­зыл Крест комитетінің өкілдері ар­найы кел­гендіктен, бұл жөніндегі келіс­сөз­де­рдің өте тартысты өткені де аңға­рылды.

Қазақстанның Сыртқы істер министр­лігі Азия және Африка департаментінің директоры Ержан Мұқаштың айтуынша, тараптар Сирияның Идлиб провинциясында оқ атуды тоқтатуға баса маңыз берген. Сонымен қатар Сирияның болашағын анықтайтын әрі реттейтін Конституциялық комитет құру мәселесі де өткір талқыланған.

Ал келіссөздердің екінші күнгі жалпы отырысында Қазақстан Сыртқы істер министрінің орынбасары Роман Васи­ленко: – 2017 жылдан бері Қазақ­станның Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың қолдауымен жүзеге асырылып келе жатқан бұл процесс Сирияда бейбітшілікті орнату жолында орасан зор жетістікке жеткені сөз­сіз, – деп сөз бастады.  

Негізі Астана процесінің жемісін келіс­сөздерге белсене қатысқан барлық тараптардың жоғары бағалап отырғаны да рас. Өйткені бұған дейінгі келіссөздер нәтижесінде шиеленістерден және оқ атудан босатылған аймақтар құрылып, гуманитарлық дәліздер ашылған болатын. Осы арқылы Сириядан үдере көшіп, бас сауғалаған босқындарға пана табылды. Сонымен қатар Астана процесі бос­қындардың гуманитарлық көмек­пен қам­тамасыз етілуіне зор ықпалын тигізуде.

Жалпы, Женева, Вена мен Нұр-Сұл­тан және басқа да өңірлердегі келіс­сөз­­дер барысында тараптар бұған де­йін бір үстел басында отырып, жаға жыр­тысуға дейін барса, бұл жолы олар­дың бейбітшіл, ымырашыл ұсыныстары ортақ мүдде жолында ұйысып жатты. Алайда бұл жағдай Сирияда мамыражай тіршілік орнап, соғыс өрті мүлдем тоқтатылды дегенді білдірмейді.

13 тараулы мәлімдеме жасалды

Келіссөзге қатысқан тараптардың бірлескен мәлімдемесін журналистер алдында Қазақстанның Сыртқы істер министрінің орынбасары Роман Васи­ленко оқып берді. Бас-аяғы 13 тарау­дан тұратын ауқымды құжатта Иран Ислам Республикасы,  Ресей Федерациясы және Түркия Республикасы Астана про­цесінің кепілгер мемлекеттері ретін­де алдымен БҰҰ жарғысының мақсат­тары мен принциптеріне сүйене отырып, Сирия Араб Республикасының еге­мен­дігін, тәуелсіздігін, бірлігін және аумақ­тық тұстастығын сақтауға ниетті екен­діктерін білдірген.   

Сонымен қатар Идлиб аумағындағы қалыптасқан жағдайды талқылай келе, бұған дейінгі келісімдерге сәйкес, атал­ған аумақтағы тыныштықты сақтау­ға күш салатындарын айта келе, «Хейат Тахрир аш-Шам» террористік ұйымы­ның белсенділігінің артқанына алаңдау­шылық білдіріп, ДАИШ, «Джабхат ан Нусра» және БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі қауіп­ті деп таныған басқа да ұйымдарды түбегейлі жоюға маңыз беретіндіктерін мәлімдеді.

Кепілгер мемлекеттер Сирияның солтүстік-шығысындағы жағдайдың тұрақтанып, қауіпсіздікті қамтамасыз ету тек елдің егемендігі мен аумақтық тұ­тас­тығын сыйлау негізінде жүзеге аса­тын­дығына келісті.

Бірлескен мәлімдемеде кепілгер мемлекеттер Астана форматында құрылған салалық Жұмыс тобының күшімен бұған дейін террористік ұйымдардың қолында болған адамдарды құтқару бойынша 31 шілде күні кезекті операцияның сәтті өт­кенін де ризашылықпен қабылда­ған­дарын айтты. Осыған байланысты ал­дағы уақытта да Жұмыс тобының іс-әре­кетін белсендірек жүргізу ұсынылды.

Кепілгер мемлекеттер Сирия аума­ғында барлық сириялықтарға көр­сетілетін ешқандай талапқа, шартқа не­гіз­делмеген гуманитарлық көмектің ая­сын кеңейту бойынша уағдаласқан. 

– Сириядағы гуманитарлық жағдайды жақсарта түсу мақсатында және саяси реттеу процесінде халықаралық қоғам­дастықты, БҰҰ және оның гумани­тарлық агенттіктерін Сирияға көмек көрсетуге, оның ішінде бұған дейін де қалпына келтірілген негізгі инфрақұрылым нысандарын – су және электр энергиясы көздерін, мектептерді, ауруханаларды қалпына келтіріп, сондай-ақ гуманитарлық тұрғыдағы минадан тазалау жұмыстарын жүргізуге ат салысуға шақырамыз, – деді бірлескен мәлімдеме мәтінін оқыған Қазақстан Сыртқы істер министрінің орынбасары Р.Василенко.

Мүдделі тараптар Сирияға гумани­тар­лық көмек көрсетуге байланысты халық­аралық конференция өткізудің болашағын да талқыға салған. 

Сонымен қатар еліне оралуға ниетті босқындардың бас амандығын қам­тамасыз етуге күш салып, қолдау көрсету бойынша да ортақ мәмілеге келген.

Түркия, Ресей және Иран өкілдерінің бірлескен мәлімдемесінің соңында Нұр-Сұлтан қаласында Астана процесінің он үшінші кезеңінің табысты өтуіне барын салған Қазақстан тарапына ризашылық білдіріп, Астана форматындағы келесі халықаралық отырысты биылғы жылдың қазан айында өткізу жөнінде шешім қабылданғаны айтылған.

Жоғарыда айтылғандай, Сириядағы атысты тоқтатып, елде тыныштық пен тұрақтылықты қалыптастыру әлі де бірталай күш-жігерді қажет ететіні сөзсіз. Мұның аужайы пленарлық отырыстан кейінгі тараптар кезектесе өткізген баспасөз мәслихатында байқалды. Бір үстел басына жиылып, бірқатар ортақ мәселелер бойынша келісімге қол қойылғанымен, қарсыластардың әрбір сөзінен өшпенділік ызғарының лебі аңқып тұрды. Оның үстіне тағдыры талан-таражға түскен Сирияның, сириялықтардың мүддесінен бұрын, қарсыластардың қолтығына су бүріккен қолдаушыларының арман-мақсаттары да менмұндалап тұрғандай әсер қалдырды. Дегенмен осымен он үшінші кезеңі артта қалған Астана процесі бейбіт халықтың тыныштығын сақтауға, босып кеткен жұртты қамқорлыққа алуға үлкен ықпал еткені сөзсіз. Әлі күнге соғыс аумағында миллиондаған жазықсыз адам халықаралық теке-тірестердің құрбаны болып отыр. Халықаралық терроризмнің тетігін ұстағандар үшін қарапайым халық­тың тағдыры бас ауыртарлық мәселе емес. Сирия аумағында әлемнің небір мем­лекеттерінің қару ұстаған содырлары қан төгіп, қырғын жарылыс жасап, Шам өңірін қасапханаға айналдырды.

Дәл осындай жағдайда Қазақстан­ның Сирия аумағындағы азаматтарын, оның ішінде бейкүнә балаларды құтқару­­ға бағытталған гуманитарлық сипат­­тағы «Жусан» операциясын халықара­­лық қоғам­дастық жоғары бағалап, қызы­ғу­шылық танытып отыр. Тіпті Қазақ­станның Сыртқы істер министрі Бейбіт Атамқұловтың АҚШ-қа сапары барысында Американың мемлекеттік хатшысы Майкл Помпео «Жусан» операциясына мән беріп, зерттеуге тұратын мәселе деп бағалаған. Мұның өзі еліміздің сыртқы саясаттағы басымдықтарының салмақты екендігінен хабар береді. Ал Астана процесі де осындай жоғары деңгейдегі келіссөздер арқылы өмір­шеңдігін мойындатып келеді.