Қоғам • 10 Қыркүйек, 2019

Қиырдағы қазақтың әлеуетін қалай көтереміз?

536 рет
көрсетілді
8 мин
оқу үшін

Әлем қауымдастығы алдында тәуелсіз ел ретінде өмір сүріп отырған этностардың басты қорғаны – мемлекеті мен оның мызғымас шекарасы десек, одан кейінгі қажеттіліктер қатарына: тілі, діні, салт-дәстүрі, тарихы мен мәдениеті, сонымен бірге демографиясы кірері анық. Бұрынғы бабаларымыз «көп қорқытады, терең батырады» дегенді бекер айтқан жоқ. Бұл тәмсіл бүгінгі таңда «демографиялық саясат» деген атпен өзекті болуда.

Қиырдағы қазақтың әлеуетін қалай көтереміз?

Мысалы, 1967 жылы Одақ бойынша жүргізілген санақта Өзбекстан Республикасы аты­нан 10 миллион 896 мың ха­лық тізімделсе, Қазақстан тұр­­ғындары 12 миллион 400 мың­ға жеткен. Яғни, біз ала­тақиялы ағайындардан халық саны жағынан 2 миллионға ар­тық болыппыз. Арада елу жыл өткенде, Өзбекстан халқы 34 миллионға жақындап, үш есе көбейіпті. Ал біздер осы ара­лықта бар болғаны 0,5 есе өсіп, 18 миллионға зорға жетіппіз.

Ірге көрші ағайын туысқан жұрттың өсімі өркендеп, біздің кенжелеп қалуымызға себеп көп. Ең әуелі, тәуелсіздіктің ал­ғашқы жылдары елімізде өмір сүріп жатқан басқа ұлт өкілдері жаппай сыртқа қоныс аударды.

Соның нәтижесінде байырғы тұрғын халықтың атамекендегі үлесі артты.

Елбасы Нұрсұлтан Назар­баев екі жыл бұрын ұйымдас­ты­рылған Дүниежүзі қазақ­та­рының бесінші құрылтайында жасаған баяндамасында, 1991 жылы елімізде қазақтардың үлесі 40 пайыз болса, қазір 70 пайыздан асты дей келе, әрі­ қарай халқымыздың демо­гра­фиялық жағдайын жақсарту үшін атажұртқа ат басын бұр­ған сырттағы қандастар кө­ші жалғаса беретіні туралы айт­са, Мем­лекет басшысы Қа­сым-Жомарт Тоқаев жуықта жа­рия­лаған кезекті Жол­дауында «Үкімет көші-қон үде­­рісін бас­қару үшін пәр­менді шара­лар қабылдау керек» деп ел­дегі демографиялық ахуал­ға қатысты өзінің саяси ұс­таны­мын білдірді.

Қазіргі жаһандану заманында демография мәселесіне бей-жай қарауға болмайды. Өйткені демо­графия саясаты – халық санының артуы ғана емес, урбан­далу, босқындар проблемасы және ұлттар арасындағы қарым-қатынас тәрізді сан-салалы мәсе­лелерді қамтып отыр. Яғни, ­өсі­мі­­ зор, сапалы ха­лық қана ға­лам­дасу процесіне лайықты түрде төтеп бере алады.

Біздің қоғам үшін демо­гра­фиялық көбеюдің бір арна­сы – шеттегі қазақ диаспора­сы. Дүниежүзі қазақтары қа­уым­­дастығы Төрағасының бі­рінші орынбасары З.Тұрыс­беков мырза жақында «Мезгіл» те­лебағдарламасына берген сұхбатында, соңғы 27 жылда 1 миллион қазақ атажұртқа орал­са, бұлар қазір өсіп-өніп 2 мил­лионды құрап отыр де­ді. Сонымен бірге Зауытбек Қауыс­­бекұлы, алдағы күндері 1 миллион қазақты атамекенге қоныстандыру шарасы да қол­ға алынып жатқаны жайлы айтып өтті.

Осы істі тиянақты атқа­ру үшін Қазақстан Республи­ка­сының Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың қолдауымен құ­рылған «Отандастар» қоры КЕАҚ мен Елбасы төрағалық ете­­тін Дүниежүзі қазақтары қа­­уымдастығы бірлесіп аса ауқымды шараларды қолға алып жатқан көрінеді.

Атап айтар болсақ, «Отан­дас­­тар» қоры өз жұмысын жо­­ба­­лық кеңсе форматында қан­дас­тарымыз үшін қызмет көр­сетудің бірыңғай операторы ретінде ұйымдастырып, жедел түрде диаспоралық саясат бағ­дарламасын әзірлеп, жинақ­талған мәліметтерді жүйе­лен­діріп, қосымша зерттеулер жүр­гізу арқылы жандандыруда.

«Отандастар» қоры КЕАҚ вице-президенті Мағауия Сар­басов мырзаның айтуын­ша, ең әуелі диаспораны мем­лекет­тік қолдау туралы құжат да­йын­далып, соның негізінде «Қазақ картасын» енгізу көз­де­луде екен. Мұндағы мақсат – іштегі һәм сырттағы қандастар жайлы барлық ақпарды шо­ғыр­лан­дырып, елге оралған не­­месе оралушы ағайындарға ақ­­параттық, құқықтық кеңес бе­ру, қажет жағдайда көмек көр­сету мәселесін шешу ісі күн тәр­тібіне қойылмақ. Бұл жұ­мыстар «бір терезе» қағи­дасы ар­қылы – Еңбек және ха­лықты әлеу­меттік қорғау және Ішкі істер министрліктерінің жұ­­­мыс­­тарын үйлестіру арқылы іс­ке ас­пақ.

Келесі бір іргелі жоба – ше­тел­­дегі қазақтар үшін «Qazaq úıi» және «Абай» мәде­ни ор­та­лықтары, «Атамекен» іс­кер­лік үйлерін ашу. Осы ар­қы­лы сырттағы қандаста­ры­мызға қа­­­зақ ұлтының қадір-қасиетін, салт-дәстүрін бойына сіңіруге жол ашылмақ.

Сондай-ақ қор бизнес жә­не инновацияларды дамыту бағытын көздейтін «Saýda» шта­бы арқылы қазақ диаспо­расы мен қазақстандық биз­нес­ өкіл­дерінің іскерлік бай­­­ла­­­ныс­тарын орнатуға ық­­пал­ етпекші. Осы ретте, «Отандастар» бизнес инкубаторы ар­қылы ұлттық нақыштағы өнім өндірушілерді қолдау, қан­дастар арасынан шыққан дарынды кәсіп­кер­лердің бизнес-идеялары мен инвестициялық жобаларына қолдау көрсету, т.б. шаралар бар. Бұл жұмыстар шетелдерде құрылатын «Атамекен» қазақ іскерлік үйі желісі негі­зінде «Самұрық-Қазына», «Қазақ туризм», «Қазақ инвест», «Ата­­мекен» палатасы сияқты қар­жы институттарының араласуымен атқарылмақ.

Осы орайда, Дүниежүзі қа­­зақтары қауымдастығы та­ра­­­­пынан да жоғарыдағы «Отандастар» қоры КЕАҚ бір­­­­­ле­­­сіп атамекенге оралушы­ қан­дас­­тар мен бұған дейін қо­ныс аударған қазақтарды қол­дау мақ­сатында қомақты жоба жасалу үстінде. Атап айтар бол­сақ, Шымкент қаласында іске асы­рылған «Асар» жоба­сы сияқ­­ты, Нұр-Сұлтан қаласы аумағынан оралмандар үшін жер телімдерін мен­шіктеп, оған әлеу­меттік ин­­фрақұрылымы бар, шағын ауданның құрылы­сын салу жос­парлануда.

Одан кейінгі тағы бір мәсе­лені жасырмай айтқанда, қазіргі кезде шет елдерде, соның ішін­де Ресейде өмір сүріп жат­қан эт­ни­калық қазақтардың тілі мен ділін, ұлттық нышаны мен­ мә­дениетін жоғалту қау­пі бар еке­ні белгілі. Ол үшін жо­­­ғарыда айтқанымыздай, қа­зақ­тар шо­ғырланып қоныс­тан­­ған жерлерде мә­дени-іс­кер­лік орталықтарын құ­ру жұ­мыстарын қолға алумен қа­тар, тіл үйрететін білім орта­лық­тарын дамыту жайы күн тәртібінде тұр.

«Бұл бағыттағы жұ­мыс, әсі­­­­ресе жас буынды оқы­туға ба­­ғыт­талуы тиіс. Бұл тұр­ғы­­да қазақ диаспора­ларының ба­­ла­ларын ана тілінде оқытуға еліміздің интеллектуалды мек­тептері мен жоғары оқу орын­дарының зор мүмкіндігі бар. Осыған орай біз жазғы демалыс кезінде осы жылдан бастап шетелдерден келетін 4000 балаға арналған қазақ тілін, тарихын, дәстүрін үйрететін жазғы ла­герь­лер ұйымдастыруды қол­­­ға алдық. Жыл сайын «Бал­дәу­рен» лагерінде қазақ диас­по­ра­ларының 150 баласы демалысын өткізіп жүр. Осы жерде шетелдерде қазақ тілін оқытатын мұғалімдерді даярлау, не болмаса, қазақ ті­лі мамандығына даяр­лау мүм­кіндіктерін қарас­тыру керек. Диаспора бала­лары арасына тіл мен мәде­ниет­ті үйрету үшін жаңа әдіс­темелік еңбектер қажет. Бала­лардың жасына сай қазақ тілін үйрететін интерактивті әдіс­темеліктерді жетілдіру керек. Мысалға, біз «Қастерлі қалам» жобасын ұсындық. Бұл интерактивті қызығушылық тудыратын формада әріптерді, сөз тіркестерін, сөйлемдерді үй­ретеді. Сонымен қатар қа­зақ тіліндегі ертегілер мен өлең­­­дерді тыңдауға мүмкіндік бе­реді», дейді «Отандастар» қоры КЕАҚ мен Дүниежүзі қазақтары қауымдастығының өкілдері.

Сондай-ақ өткен жылы 18 мамырда қабылданған «2018-2022 жылдарға арналған ше­телдердегі этностық қазақ­тар­ды қолдау шаралары туралы» Үкімет қаулысына сәй­кес, Дүниежүзі қазақтары қауым­дастығы мен «Отандастар» қоры КЕАҚ бірлесіп құрған «Дәстүрлі қоржын» жобасы бойынша шетелдердегі қа­зақ мәдени орталықтары мен бірлестіктерін ұлттық киім, му­зыка аспаптары және ұлттық бұйымдармен қамтамасыз етуді іске асырып жатыр.

– Бұл істердің барлығы Елбасының «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында сырттағы қазақтар үшін қолға алынып отырған игі шаралар, – дейді атқарушылар.