Риэлторлар нарықта тәртіп орната ала ма?

Қазақстан риэлторлары қа­уымдастығының президенті Елена Гриваның айтуынша, алыс-жақын шетелдердегі тұрғын үй нарығына көз сала бастаған қазақстандықтардың саны соң­ғы жылдары еселеп артқан. Нарықтың бұл сегментіндегі биылғы тренд – жер телімдері екен.

– Берлин, Лондон мен Па­риждің шеткері аймақтарындағы жер телімдері Алматы мен астанадан арзан болғанымен, құрылыс жүргізу өте қымбат. Бірақ бұл қазақстандықтарға кедергі емес. Соңғы жылдары Германияда үй күтушілер, аспаздар және ақпа­раттық технология саласы мамандарына деген сұраныс күрт өсті. Осы мамандықтар бойынша жұмыс істеген шетелдіктердің үй сатып алуына жағдай бар. Еуроодақ елдеріндегі тұрғын үй нарығының тартымды тұстары осы,– дейді Е.Грива.

Тұрғын үй нарығына қомақты қаржы салған шетелдіктерге аза­маттық ұсынатын мемлекеттер бар. Мысалы, Түркияда 250 мың еуроға тұрғын үй сатып алған адамға сол елдің аза­маттығы беріледі екен.

– Қазақстанда Алматы мен астанадағы жылжымайтын мүлік бағасы Еуроодақ елдерімен те­ңесіп қалды. Сондықтан қо­лында қаржысы бар азаматтар, мүмкіндік болса шетелден үй сатып алады. Қазір тұрғын үй нарығына дамыған елдердің өзі инвестиция тартудың көзі деп қарай бастаған. Қазақстандық риэлторлық ұйымдар шетелдік әріптестерімен байланысқа шы­ғып, нарықтан өз үлестерін ал­ғысы келеді. Бірақ қолда­ныс­тағы заңның кейбір олқы тұстары оған мүмкіндік бермейді, – дейді Е.Грива ханым.

Қазақстанда риэлторлар қа­уымдастығы бар екенін біреу білсе, біреу білмейді. Заң бойынша бұл қауымдастық – риэлтор қызметінің саны мен сапасын зерттеп, табыс табу көздерін рет­тейтін, жүйеге келтіретін ор­ган. Алайда Қазақстандағы бірнеше мыңдаған риэлтордың 200-і ғана арнайы аттестациядан өткенін ескерсек, қауым­дастық олардың бәріне бірдей жауап бере алмайды екен. Риэл­торларға арналған жеке заңның жоқтығы еліміздегі риэлторлар жұмысының түрлі заңмен жә­не заңға қосымша актілермен қам­тыл­ғандығында болып отыр.

– Риэлторлардың жұмысы Кәсіпкерлер кодексі арқылы, «Же­ке кәсіпкерлік туралы» заң, Аза­маттық кодекс, Салық ко­дексі, «Жылжымайтын мүлікті мем­лекеттік тіркеу туралы» за­ң­ы, «Тұрғын үй қатынастары тура­лы» заң, «Жарнама туралы» заң арқылы реттеледі. Бұл құжаттарда қарастырылмай қалған бір мәселе – комиссия мөлшері. Бірақ комиссия мөлшері – келісімшарттық шама. Қызмет көрсетуші мен тұтынушы комиссия мөлшерін өзара келіседі, – дейді Е.Грива ханым.

Қазақстан риэлторлар қауым­дастығының мүшесі Лариса Степаненконың айтуынша, заң­сыз жұмыс істеп жүргендердің кейбір жөнсіз әрекеттерінің сал­дары қауымдастықтың абы­ройына нұқсан келтіреді. Ха­лықаралық талап бойынша компания қызметкерлерінің саны 10 адамнан кем болмауы және қызметкерлердің 50 пайызы аттестациядан өтуі тиіс. Олар тіркеліп, заңды жұмыс істегенде ғана сертификат алады. Алайда сертификатсыз жүрген риэлторлар саны күн санап артып барады. Мүліктің сатылуы немесе жалға берілуі туралы хабарландыруды жариялайтын БАҚ-тар хабарландыруды жарнама берушімен, яғни риэлторлық агенттікпен келісімшарт жасағаннан кейін ғана қабылдауы керек. Яғни, жылжымайтын мүлік агенттігі жылжымайтын мүлік порталымен келісімшарт жасайды, онда барлық қызметкерлер көр­сетіледі. Егер тек риэлторлық агенттіктің қызметкерлері ғана хабарландыру беретін болса, онда алаяқтардың да саны азаяды, жылжымайтын мүлік агенттіктерінің нақты саны анық­талады. Осылайша көптеген адам­ның көлеңкелі бизнесі әшке­реленеді. Мұны БАҚ туралы заңда көрсету керек.

Дамыған риэлторлық бизнес тұрғын үй нарығында реттеуші фактор саналады. Ресейлік ком­­паниялар өз еріктерімен сер­тификат алып, кәсіптерін сақ­тандыруда. Сонымен қатар бұл елде биыл тиісті заңнама қа­былданбақ. АҚШ, Германия, Канада, Ұлыбритания, Бельгия, Испанияда риэлторлық қызмет нарығын реттеу функциясы алақол қатысушыларға тосқауыл қойып, өзін өзі реттей алатын ұйымдарға берілген.

– Ал біздің елдегі риэлторлық бизнесте ортақ жүйенің жоқтығы жағдайды күрделендіріп отыр. Мәселе мемлекет тарапынан рет­телмегендіктен, Қазақстан риэлторлары қауымдастығының рөлі шамалы. Қауымдастық мүшелігіне небәрі 60 компания қабылданған. Сертификаттаудан соның тек 9-ы өтіп, 130 маман ғана аттестатталған. Тым аз көр­сеткіш. Риэлторлық қызмет мемлекет тарапынан еш реттелмейді. Соның салдарынан аталған нарықтағы ахуал туралы дәйекті ақпарат жоққа тән. Кәсіби емес риэлторлардың көбейгені азаматтардың құқықтарының жиі бұзылуына да әсер етеді, – дейді Л.Степаненко.

Сарапшы атап өткендей, риэл­­торлық қызмет жылжымай­тын мүлік нарығымен тікелей бай­ланысты, барлық саламен ұш­тасады. Демек, бұл – еліміз­дің тұрғын үй саясатынан бастап, екінші деңгейдегі банк­тердің ипотекалық саясатына дейін тығыз қарым-қатынаста қарас­тырылатын кешенді мәселе.

Елімізде риэлтор мамандарды даярлайтын оқу орны да жоқ. Жылжымайтын мү­лік агент­тіктерінің нақты саны да белгісіз, себебі риэлтор­лар кәсіпкерлік нысан ретінде тіркелгенде «ли­цензияны талап етпейтін басқа да қызмет түрлерімен» деген қосымша жазылады. Риэл­тор Диляра Сүлейменова мұ­ның бәрі еліміздегі тұрғын үй сая­са­тының, тұрғын үй құ­ры­лысына ар­налған жинақтау жү­йесінің, оны сақтандырудың, екін­ші дең­гейдегі банктердің ипо­те­калық саясатының дұрыс тү­зіл­мегендігінің салдары екенін айтты.

– Біздегі нарықтың бұл сег­ментін жабайы деп бағалауға болады. Жылжымайтын мү­лік агенттігі мен оның тұтыну­шыларын «қара маклерден» тек заң ғана қорғай алады. Нарықтың заңдастырылуы ел бюджетіне түсетін салықтың көлемін арт­тыруға да мүмкіндік берер еді, – дейді ол. Оның пайымдауынша, риэлторлық компанияларды саналы түрде салық төлеуге міндеттеу заңда айқындалуға тиіс. Сонда ғана жылжымайтын мүлікке қатысты барлық опе­рация агенттік арқылы жүр­гізіледі де, сол арқылы нотариус деңгейіндегі құқыққа ие бол­ған риэлторлар барлық жауап­кершілікті өз мойнына алады.

АЛМАТЫ