Қасым-Жомарт Тоқаевтың БҰҰ Бас Ассамблеясы 74-ші сессиясының Жалпы дебаттарында сөйлеген сөзі

Құрметті Төраға мырза!
Жоғары Мәртебелі
делегация басшылары!

Қадірлі ханымдар мен мырзалар!

Қазақстан Республикасының Прези­денті ретінде тұңғыш рет Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының биік мінберінен үндеу жолдау – мен үшін зор мәртебе.

Біріккен Ұлттар Ұйымы дүние жүзіндегі бар­ша адамзаттың мұң-мұқтажын қорғай­тын баламасы жоқ бірегей әрі әмбебап ұйым және әрдайым солай болып қала береді.

Адамзатты талай сын-қатер мен қан­тө­гістерден сақтап келе жатқан Ұйым­ның негізі қаланғанына келесі жылы 75 жыл толады.

Бүгінде Ұлттар Ұйымы жаһандық даму және өркениеттер сабақтастығын қамтамасыз етуде аса маңызды рөл ат­қарып келеді.

Бас хатшы Антониу Гутерриштің әр адам мен мемлекет тағдырын ортақ құн­дылық деп тауып, назардан тыс қал­дырмау идеясын Қазақстан толық қолдайды.

Алайда қазіргі таңдағы геосаяси және геоэкономикалық өзгерістерге қатысты алаңдаушылығымызға толық негіз бар.

Бұл жағдай 2030 күн тәртібін жүзеге асыру мақсатындағы бірлескен іс-әрекеттеріміз үшін күрделі сынақ екені айқын.

Менің көзқарасым бойынша, жаңа үрейлі жаһандық өмір шындығына мына негізгі үрдістер ықпал етуде.
Біріншіден, күн сайын күшейіп, ше­шімі та­былмаған жанжалдар мен әлем­нің түр­лі бөліктерінде ахуалдың ушығуы ес­кі бөлу сызықтарын қайта жаңғыртып, жаңаларын туындатуда, осының салдарынан әлемдік державалар кең ауқымды әскери текетірестің шегінде тұр.

Екіншіден, барлығымыз жаһандық және өңірлік субъектілер арасындағы сенім тапшылығынан зардап шегуде­міз. Бұл қазіргі қауіпсіздік архитектурасы мен қару-жараққа бақылаудың тө­мендеуіне алып келсе, осының сал­дарынан қарулану үдерістері қайта үдей түсті.

Осы сын-қатерлер шектеу қою санкцияларымен, сауда-саттық соғыс­тары­мен, ғарыштағы интенсивті бақ­таластықпен, цифрлы технологиялар мен жасанды интеллект саласындағы бәсекелестікпен тереңдей түсуде. Жо­ғарыда аталған аспектілердің бәрі асқынып бара жатқан жаһандық дағ­дарыстың үрейлі шегін қалып­тастыру-
да.

Үшіншіден, шиеленісе түскен әлеу­­меттік, экономикалық және техно­ло­гия­лық теңсіздіктер, Солтүстік пен Оң­түс­тік арасындағы күшейіп бара жатқан алшақ­тық, сондай-ақ жақындап қалған жаһан­дық қарыз дағдарысы қазіргі әлем­дік эко­номикалық ландшафты бұрмалап көр­сетуде.

Осының салдарынан біз халықаралық әріптестік пен ынтымақтастыққа кесірін тигізетін протекционизм мен ұлтшылдық саясаттың өскенін көріп отырмыз.

Төртіншіден, қоршаған ортаның азып-тозуы әлемдегі тұрақсыздандыру факторларының біріне айналып отыр.
Орталық Азия климатының өзгеруі­не ықпал ету, атап айтқанда, шөлейт­тену, мұздықтардың еруі және одан ке­йінгі ауыз су мен суармалы сулар ресурстарының азаюы секілді экзис­тен­циалдық сипаттағы айтарлықтай ауыр проблемаларға алып келеді.

Осындай күрделі жағдайда Қазақстан кең ауқымды және орнықты даму, жан-жақты диалог пен бейбіт күш-жігер таныту саясатын табанды жүргізуде.

Төраға мырза!

Ядролық қарудан азат әлемге қол жеткізу менің елім үшін басты ба­сым­дық болып қала береді. Бұл ұмтылыс бізге ядролық қаруды жою жолындағы жа­һандық қозғалыстың алдыңғы шебінде болуға моральдық құқық бере отырып, қазақ халқының жалпыұлттық біртектігінің ажырамас бөлігіне айналды.
Біз бүгінде ядролық қару басымдық емес, керісінше, жаһандық бейбітшілік пен тұрақтылыққа қатер төндіретін алапат екеніне нық сенімдіміз.

Өкінішке қарай, кейбір елдер әлі де болса өздерінің стратегиялық қауіпсіз­дігінің негізі ретінде ядролық арсенал­дарына арқа сүйеп, бәсекелестерін асим­метриялық жауап іздеуге итермелеп отыр.
Қазақстан осы бұрмаланған ұста­ным­дарды өзгерту жолында жалықпай-талмай үлгі көрсете жұмыс жүргізіп келеді.

Қазақстан Тұңғыш Президент Нұрсұл­тан Назарбаевтың тиімді бас­шылы­ғымен Семей полигонын жапты және қуаты жағынан әлемдегі төртінші яд­­ролық арсеналдан өз еркімен бас тарт­ты.
Бұл іс-қимыл біздің ядролық қару­сыз­дану мен оны таратпау саласындағы ұзақ әрі табысты жаһандық көшбасшылық жо­лымыздағы тұңғыш қадамымыз болды.

Бұл игі іске көмектесудің басқа да іс-шаралары арасынан Орталық Азияда ядролық қарудан азат аймақ құру, МАГАТЭ-нің төмен байытылған уран банкін орналастыру, Ядролық сынақтарға қарсы іс-қимылдың халықаралық күні туралы Бас Ассамблеяның қарарын қабылдау және жуырдағы Ядролық қаруға тыйым салу туралы шартты ратификациялауды атап өткім келеді.

Баршамыз қауіпсіз болашақ жо­лын­дағы жол картасы ретінде Ядролық қару­дан азат әлем құру туралы жалпы декларацияны табандылықпен ілгерілетуге тиістіміз.

Біз сондай-ақ ядролық қарудан азат және сол сияқты жаңа аймақтар құруға, ау­мақтар арасындағы әріптестікті кеңей­туге ұмтылуымыз керек.

Қазақстан Иран бойынша іс-қимыл­дың және Корей түбегін денуклеари­зациялаудың жан-жақты біріккен жоспары төңірегіндегі ағымдағы мәселелерді бар­лық мүдделі тараптардың алаңдау­шылығы мен мүдделерін есепке алатын ерекше саяси құралдар арқылы реттеу қажет деп санайды.

Құрметті делегаттар!

Менің елім әрдайым әлемдік аре­на­дағы превентивті дипломатия мен араағайындықтың дәйекті жақтаушысы болды.

Сонау 1992 жылы Қазақстанның Тұңғыш Президенті осы мінберден қауіпсіздік мәселесін шешудің ұжымдық тәсіліне арналған алаң ретінде Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңес шақыруды ұсынды. Уақыт өте АӨСШК өзінің қажеттілігі мен өміршеңдігін дәлелдеді. Біз бұл үдерісті қолдаған барша серіктестерімізге алғыс айтамыз.

Азияның өсіп келе жатқан эконо­микалық қуаты құрлықтық қауіпсіздіктің анағұрлым біріктірілген архитектурасын талап етеді.

АӨСШК-ні қауіпсіздік пен даму бо­йын­ша толыққанды өңірлік ұйым ретін­де қайта құрудың уақыты келді. Біз 2020 жы­лы АӨСШК төрағасы ретінде өз кү­шімізді осы бағытта шоғырлан­ды­рамыз.

БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі мәртебесінде өткен екі жыл ішінде біз бейбітшілік ісін жақтайты­ны­мызды растай отырып, қауіпсіздікті нығай­туға, таратпауға және өңірлік әріптес­тікке назар аудардық.

Қазақстан Ливандағы БҰҰ Уақыт­ша күштерінің аясында үндістан­дық серіктестермен бірге 120 әскери қыз­мет­керден тұратын бөлімшесін жіберу, сон­дай-ақ әскери бақылаушыларын ба­ғыттай отырып, БҰҰ-ның бітімгерлік операцияларына үлес қосты.

Біз Қазақстанның діндер мен өрке­ниеттер үнқатысуының жаһандық орта­лы­ғына айналғанын мақтан тұтамыз. 2003 жылдан бастап еліміз БҰҰ қол­дауымен әр 3 жыл сайын Әлемдік және дәс­түрлі діндер көшбасшыларының съезін шақыру құрметіне ие болды.

Ханымдар мен мырзалар!

Біз барлығымыз өзара өшпенділік пен озбырлықтан жапа шегіп жатқан адам­зат өркениетінің бесігі – Таяу Шы­ғыс­тағы оқиғалардың өріс алуына қауіп­­тене қараймыз. Осыған орай біз бей­б­іт­шілік орнатуға және сенімді ны­ғай­­туға арналған өміршең шешімдер іздеу­­ге бағыт­талған екіжақты және көп­жақ­ты іс-қи­мылдарды қолдауға дайынбыз.

Инклюзивтік диалогты жақтаудың жақсы мысалы ретінде Қазақстан с­и­риялық келісімге арналған алаң ұсынды. Соған сәйкес біздің астанамызда он үш раунд өтті.

Женева келісімін толықтыратын Астана процесі арқылы әскери іс-қи­мылдарды тоқтатуға қол жеткізілді. Сон­дай-ақ босқындардың қайту қауіпсіз­дігіне арналған жағдай үшін деэскалация аймағы құрылды.

Баршамыз жанжалдың қиратушы күші бар екенін және терроризм мен экстремизмді тудыратынын білеміз. Бұл қауіп-қатерді БҰҰ-ның Жаһандық терроризмге қарсы желісінің қамқорлығы аясындағы бірлескен іс-қимылмен ғана жеңуге болады.

Контртеррористік іс-шаралар ретінде Қазақстан БҰҰ-ның 2045 жылы болатын 100 жылдығы қарсаңында терроризмнен азат әлемге қол жеткізу бойынша Мінез-құлық кодексі бастамасын көтерді және оған қосылуға шақырды.

Биыл Қазақстан біздің халықаралық серіктестермен әріптестік аясында «Жусан» арнайы гуманитарлық миссия­сын табысты өткізді. Нәтижесінде терро­ристік үгіт-насихаттың тұзағына түскен 595 қазақстандық, оның ішінде 406 ба­ла Сириядағы әскери іс-қимылдар айма­ғынан үйіне қайта оралды. Біз өз тәжірибемізді басқа елдермен бөлісуге және оларды баламалы қадам қабылдауға шақырамыз.

Төраға мырза!

Онжылдықтар бойы Орталық Азия мемлекеттерінің экономикалық байланысы әлсіз болды, бұл олардың тұрақты өсуіне кедергі келтірді. Қазір ортақ мүд­делер мен сын-қатерлерге қарай біздің аймағымыз дамудың жаңа сатысына қадам басты.

Бұл орайда аймақтағы барлық бес елдің арасындағы тығыз әрі сындарлы саяси диалог сауда, экономикалық, инвестициялық және адамзаттық қа­рым-қатынастарға оң ықпалын тигізе­тін болады. Аймақ үшін жаңа мүмкін­діктер өткен жылы біздің астанамызда өткізілген алғашқы жоғары деңгейдегі бейресми консультациялардан кейін пайда болды.

Мен Орталық Азияның «жаһандық акционерге» айналатынына нық сенім­дімін. Бізді ортақ тарихи және мәдени мұра­лардың берік жібі, сонымен қатар ортақ болашақ байланыстырады. Қазақ­стан Орталық Азияның аса ірі экономикасы ретінде болашақта барлық мемлекеттермен арада өзара тиімді қарым-қатынасты нығайтуға аса мүдделі.

Біздің аймаққа Ауғанстандағы ахуал тікелей әсер етеді. Біз ауған­дық­тарға тиесілі және олар басқаратын бейбіт процесс, барлық негізгі мүдделі тарап­тардың атсалысуымен осы елде тұрақты бейбітшілік пен гүлденуді қамтамасыз етеді деп үміттенеміз.

Қазақстан ауған халқына өз мем­лекетін қалпына келтіруде қолдау көрсетуді жалғастырады. Берік жаһандық және аймақтық әріптестік, ұзақмерзімді инвестициялар мен аймақтық тоғысу бұл елдің бейбіт болашағын қалыптастыруда шешуші маңызға ие.

Құрметті делегаттар!

БҰҰ-ның негізгі міндетін орындау қа­бі­леті өткір сынақпен бетпе-бет келіп отыр.

Осы себепке байланысты Бас хатшы­ның БҰҰ-ны реформалау туралы батыл әрі нақты ұстанымы мүше мемле­кет­тердің барлығының кең қолдауына лайық.

Біз орташа табысы бар елдердің дүр­ліккен тұзағына түспеуге тырысып, 2030 жылға дейінгі Күн тәртібін толық имплементациялауға ерекше назар аударамыз.

Тұрақты даму мақсаттарының 80%-ы біздің стратегиялық мемлекеттік бағдарламаларымызбен ықпалдасқан.

Осы жылдың мамыр айында мен Қазақстандағы Халықаралық ұйымдар­дың жаңа ғимаратын аштым. Онда БҰҰ-ның 16 агенттігі орналасты.

Келесі қадам ретінде біз соның базасында Тұрақты даму мақсаттары бойын­ша Орталық Азия елдері мен Ауған­станға қолдау көрсету мандаты бар БҰҰ-ның орталығын құруды ұсынамыз.

Еуразиядағы аса ірі транзиттік-көлік территорияларының бірі болып табы­латын Қазақстан Еуразиялық эконо­микалық одақтың қатысушысы және «Бір белдеу, бір жолдың» сенімді әріптесі ретінде әрдайым трансқұрлықтық сауданы ілгерілету бойынша шешуші рөл атқаратын болады.

Ханымдар мен мырзалар!

Осы күрделі уақытта біз «Сабақ­тас­тық, әділдік, даму» деген ұранмен қо­ға­мы­мызды жан-жақты жаңғырту жолы­мен алға жылжуды жалғастыруымыз керек.

Менің Қазақстанның саяси жүйе­сін­дегі формулам – бұл қуатты әрі алысты көретін Президент, ықпалды Парламент және есеп беруші Үкімет. Мен бұл тұжы­рымдама біздің ұлтымыздың негізгі қажеттіліктеріне жауап қайтаратынына және оның бейбіт әрі тұрақты бола­ша­ғына кепілдік беретініне нық сенімдімін.

Жаңа Президент ретінде мен бірінші кезекте жалпыға ортақ игілікті заманауи мемлекет құруды көздеймін.

Менің негізгі мақсатым өзімнің мил­лиондаған отандасымның кең ауқымды реформалардың тиімділігін кәдесіне жаратуына, инклюзивті қоғамның, қар­қынды экономиканың, жоғары сапалы білім берудің және озық денсаулық сақтаудың жемісін көруіне жағдай жасау болып табылады.

Қазақстан терең саяси өзгерістерді соңына дейін жүргізбейінше өзінің әлеу­меттік-экономикалық дамуында табысқа жете алмайды.

Сонымен қатар Қазақстанда демократия әлі де даму процесінде екенін және үнемі талдауды талап ететінін есте сақтаған жөн. Біз оң тәжірибеге сүйеніп және өткеннің қателіктерінен сабақ ала отырып, әрдайым оны жетілдірудің жолын іздестіреміз.

Өзімнің реформалық бағдар­ла­ма­ларымның аясында мен үкімет пен қо­ғамның арасындағы сындарлы үнқаты­суға ықпал ету үшін Ұлттық қоғамдық сенім кеңесін құрдым.

Менің ұстанымым «алуан пікір – бір ұлт» қағидасына негізделген. Осылайша түрлі пікір алмасу мен үнқатысу арқылы біз алға жылжуымыз керек.

Барлық салада және азаматтары­мыз­дың күнделікті өмірінде заңның үстемдігін қамтамасыз ету үшін құқық қорғау органдары мен соттарға маңызды өзгерістердің әсері болады.

Популизм – дарынсыз саясат. Мен құрғақ уәде беруге емес, нақты жұмыс­тарды жүзеге асыруға мүдделімін.
Мен өзімнің реформалық бағдарла­ма­ларымды тиянақты жүзеге асырамын.

Ханымдар мен мырзалар!

Келесі жылы БҰҰ қауымы өз тари­хын­дағы маңызды белесті атап өтеді.

Бұл оқиға біздің өшпенділікті, сенімсіздікті және жаугершілікті жою жолындағы кең ауқымды халықаралық әріптестігіміз бойынша ортақ күш-жіге­рімізге жаңа серпін беруге тиіс.

Мен халықаралық қоғамдастық пен біздің барлық әріптестерімізді қауіп­сіз­дікке, әріптестікке және өзара сенімге бағытталған бейбітшілікті нығайту үшін бірігуге шақырамын.

Баршамыз болашақ ұрпақтардың жаңа экономика мен технологияны дамытуға әділ қатысуын қамтамасыз ету үшін қамқор болуымыз керек.

Біз қоршаған ортаға қамқорлық көр­сетіп, ғылыми дамуды ілгерілетіп, баршаға арналған білім беру мен ден­саулық сақтауға қол жеткізуге кепілдік танытуымыз керек.

Келе жатқан ұрпақтың болашағы біз­дің қазіргі нәзік әлеміміздегіден әлде­қайда жақсы болуға лайық.

Халықаралық қоғамдастықтың жауапты мүшесі бола отырып, Қазақстан бейбітшілік пен құқықтық қамтамасыз ету, адамның ар-намысы мен игілігін іл­ге­­­рі­лету жөніндегі ұжымдық күш-жі­­гер­­ге барынша үлес қосуын жалғас­ты­рады.

Назар аударғандарыңызға рахмет!