Ауылдарда да іске асырылады
– Салтанат Темірқұлқызы, әуелі өзіңіз жетекшілік ететін қоғамдық ұйым туралы айта кетсеңіз...
– 2013 жылдан бері бірлестігіміз Қазақстанның «жасыл экономикаға» көшу жөніндегі провайдеріне айналды. Осы уақытқа дейін жалпы 20-25 әлеуметтік жобаны іске асырып келеміз. Коалиция жасыл экономиканың басты насихаттаушысы әрі жасыл технологиялардың таратушысы мәртебесін иеленді десек қателеспеспіз. Үкіметтік емес ұйымдар арасында сектораралық серіктестіктің тұрақты даму қағидасын табысты жүзеге асырып жатырмыз. Мысалы, коалиция 2015 жылы «Expo&Women» әйелдердің жасыл экономиканы қолдауға арналған халықаралық қозғалысын, сондай-ақ «Қазақстан волонтерлері Альянсы» ЗТБ жастар ұйымын, 2019 жылы «Қазақстан әйелдерінің аграрлық одағы» ЗТБ және «Қазақстанның экологиялық ұйымдары қауымдастығы» ЗТБ құруға атсалысты. Сол секілді ЭКСПО – 2017 көрмесін дайындауға және өткізуге үлес қостық. Әдетте, дәстүрлі емес институционалдық жобаларды әзірлейміз. Атап айтқанда, Online-Expo-2017 жасыл инновациялардың виртуалды республикалық конкурсын, экологиялық достық бизнес конкурсын, жасыл технологиялардың демонстрациялық білім беру орталықтарын ұйымдастырдық. Бірлестік – экологиялық проблемаларды шешудің жаңа жолдарын іздейтін әлеуметтік авангардқа айналды. Биыл ақпан айында коалиция «Ауыл – ел бесігі» арнайы жобасын қолдауға меморандум дайындап, оған үкіметтік емес ұйымдар, он шақты «жасыл» компания, ауылды жерлердің белсенділері жұмылдырылды. Оның мазмұнында ауылды жерлерде жасыл экономиканы іске асырудың 10 қағидасы мен міндеті қарастырылған. Нақты айтсақ, органикалық егіншілікке, климаты оңтайландырылған ауыл шаруашылығына көшу, экожүйелік қызмет көрсету экономикасын дамыту, фермерлерді, кәсіпкерлерді, жастар мен әйелдерді жаппай оқыту қамтиды.
Жеткілікті қаражат бөлінбейді
– Елімізде жасыл экономиканы дамыту үшін қандай іс-шаралар қажет жəне осы саладағы негізгі проблемаларды атасаңыз?
– Бұл салада жұмыс істейтін ұйымдарға мемлекеттен қаражат бөлінбейді. Елімізде жасыл қаржыландыру институты әлі дамымаған. Сұраныс нақты жобаларға байланысты туады. Қазақстанда жасыл технологияны меңгерген мамандар өте аз. Жасыл технологиялар орталықтар желісін кеңейтіп, қолдау үшін әкімшілік көмек қажет. Осы ретте оқыту курсын ұйымдастыруда халықты жұмыспен қамту орталығымен, сол секілді тәжірибе алмасу мақсатында бейінді жоғары оқу орындарымен ынтымақтастық орнатқан артық болмайды. Алайда бірінші кезекте жаңа жасыл кәсіптерді сертификаттау және әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті, сұранысқа ие жасыл технологияларды игеру үшін жоғары оқу орындарының, техникумдардың, сондай-ақ колледждердің бағдарламаларын жаңарту керек.
– Қаржыландыру мәселесіне тоқталсақ, жобаларды жүзеге асыру үшін қаражатты қайдан аласыздар?
– Мемлекеттік тапсырыстардың, үкімет гранттарының болмауы жұмысқа біраз қиындық келтіреді. Ұйым жұмысы демеушілер мен донорлардың тапсырыстарына тікелей байланысты жүргізіледі.
Краутфандингке ерекше назар қажет
– Бұл салада нақты қандай бағыттар драйвер бола алады?
– Бірінші орынға жасыл банкинг пен краутфандингті (интернет арқылы жобаларға қаражат жинау), электронды витриналар және «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасы шеңберінде жасыл тауарлар мен қызметтердің виртуалды көрмесін дамытуды қояр едім. Қазақстанда краутфандингтің заңнамалық базасы әлі құрылмаған. Сондай-ақ бізде супермаркеттердегі жасыл тауарлар дүкендерінің немесе тиісті бөлімдердің желісі дамымай отыр. Біздің бөлшек сауда тауарларының ассортименті өте нашар. Дүкендерде ең болмағанда жасыл тауарлардың үлгілерін қоюға және оны тұтынушылардың тапсырысымен әкелуге болады. Мысалы, электр велосипед немесе электр роликтері әлемде кеңінен танымал. Бұл қатарға сапалы өсімдіктерді, суперфудтардың тұқымдарын, спирулиннен, сорадан жасалған емдік тамақ өнімдерін және консервіленген түйе сүтін жатқызуға болады. Тұрмыстық мақсаттағы жасыл тауарлар мыңдап саналады. Бұл үшін жыл сайын көрме-сатылымдар ұйымдастырып, жоғары оқу орындарында жасыл тауар маркетологтарын дайындау қажет.
ЭКСПО-2017 көрмесінің зияткерлік мұрасы нашар насихатталып, өндіріске енгізілмей қалды. Елбасы көрмеден кейін шенеуніктерді «ұйықтағаны» үшін сынға алып, қатысқан мемлекеттер ұсынған технологияларды зерттеп, енгізуді тапсырған еді. Қазақстанда жаңғырмалы энергия көздері мен энергия тиімділігін арттыру бойынша экспортқа шығаруға татитын әлемдік деңгейдегі жобалар бар.
«Астана» халықаралық қаржы орталығы мемлекет-жекеменшік әріптестігі аясында жасыл экономика және экожүйелік қызметтерді арттыру үшін жаңа қаржы құралдарын дамытуы тиіс.
Индустрияландырудың үшінші бесжылдығында табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану қарастырылмақ. Оған заңнамалық қолдау қажет екені шүбәсіз. Бұған қоса жасыл технологияларға инвестиция тарту үшін бизнесті ынталандыру, экологиялық кодексті жетілдіру міндеті қойылды. Жасыл экономиканың дамуын бағалау үшін интегралды индикаторды – «жасыл» ішкі жалпы өнімді қолданар едім. Яғни, экономикалық әлеуеті жоғары барлық «жасыл» салалардың жалпы айналымы қажет. Мәселен, Қазақстандағы кірмелік туризмінің айналымын 6-7 млрд долларға бағалауға болады.
Жасыл экономиканың барлық салаларының ішінен бірінші орынға энергия, биогаз және қайта өңделген өнім алуға мүмкіндік беретін қалдықтарды өңдеу секторын таңдауға болады. Қатты тұрмыстық қалдықтарды бөліп жинауға, қала шегінде көміртегі қалдықтарын пиролизді және жоғары температуралы газ генераторлы пештермен жоюға, қоқыс газын ала отырып полигондарды рекультивациялауға көшу қажет. Қазақстанда осыған ұқсас бірнеше пеш бар. Онда көміртегі қалдықтары (полимер, резеңке, пластикалық ыдыс, маталар және т.б.) құбырларда шөгінділері түзілмей, диоксинсіз ыдырайды. Әсіресе 1800 градустан жоғары температурада.
Әңгімелескен
Жақсылық МҰРАТҚАЛИ,
«Egemen Qazaqstan»
