Жаваншир Фейзиев: Түркі әлемінің ғұлама лидері

Нұрсұлтан Назарбаевтың жас­тық шағы өткен жылдар Кеңес Одағының барша азаматтары үшін қаншалықты күр­делі кезең болса, Қазақстан азамат­тары үшін де соншалықты қиын кезең болғаны белгілі. Ол кезең кеңестік тәртіп ұлт­тық­ ой-пікірді таптап, түрлі мә­дениеттер мен өркениеттерге тие­сілі халықтарды «кеңес хал­қы» деген атпен жасанды әрі тәуел­ді қоғамға айналдырған кезең еді. Бұл дәуір болашақ ұлы лидерлер ғана емес, күллі қа­зақ жастары, байтақ Ұлы дала жұртшылығы айырылып қалған құндылықтарды, олардың келешек туралы ой-пікірлерін, армандаған жарқын болашаққа қол жеткізуге деген ынта-жігер­лерін, жанкештіліктерін көз ал­ды­мызға елестетеді.

Даму ешқашан оңайлықпен жүзеге аспайды. Даму ондаған, жүздеген жылдарды қажет етеді. Алайда, түркі халықтарының, қа­зақ халқының тарихындағы батыр бабалар жолын жалғастырып, олардың арман-тілегін жүзеге асыру үшін ондаған жылдан ке­йін-ақ жаңа данышпан, жаңа ба­тыр буын өсіп жетілді. Бүкіл ха­лықтың тәуелсіздік арманын жүзеге асырып, асқақтаған азат­тыққа қауыштыру ісі тәуекел мен батылдықты, батылдық пен ке­мең­герліктің үйлесімін де қажет етеді. Осы үйлесімді орайласты­рып, түркі тарихына атын алтын әріптермен жазғызған тұл­ғалардың бірі  Нұрсұлтан Назар­баев деп білеміз.

Азаттыққа қол жеткізудің қазақстандық үлгісі

Тарихтың аласапыран кезе­ңін­де саяси билікке келген Н.Назар­баев өз халқының ұлттық мүд­десін жақтай отырып, оны жү­зеге асырудағы өзінің тарихи миссиясын жауапкершілікпен терең сезінді. Қиын-қыстау ке­зеңде ол тоталитарлық жүйе жағ­­дайында халықтың ұлттық-ру­хани құндылықтарын қорғай білудің, оларды келешек ұрпаққа жеткізе білудің үлгісін жасады. Н.Назарбаев өзінің саяси іс-әрекеттерімен ондаған жылдар бойы тек қана жүректерде сақ­­талып, айтылуына да ты­йым салынған азаттыққа қол жет­кізудің теңдессіз тәжірибесін қа­лып­тастырды. 

Адамзат тарихы азаттық сынды үлкен бақытқа бөленудің құны – қанды шайқас екеніне куә болып келеді. Елбасы Нұр­сұлтан Назарбаевтың қазақ хал­қын азаттыққа жетелеудегі кү­ресі мен осының нәтижесінде ұлттық азаттыққа басқа жолмен – халықтың қаны мен жанын құрбан етпестен, орайлы ой­лас­тырылған шаралар мен сындарлы саясат арқылы жетуге болатынын барша әлемге паш етті.

Н.Назарбаевтың азаттық және даму стратегиясы тосын нә­ти­же емес. Бұл стратегияның қан­дай да бір саяси жүйемен, қан­дай да бір жағдаймен байла­нысы жоқ, өз халқының тағды­рын ой­лаған, оның жарқын бо­ла­шағы үшін тынбай жұмыс іс­теген отан­­сүйгіш тұлғаның көре­ген­ді­лікпен, белгілі мақсатқа бағыт­талған жұмыстарының нәтижесі.

Қазақстанның «жол картасы» іспеттес «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» және «Ұлы даланың жеті қыры» атты екі бағ­дарламалық мақала елдің келешек даму жолын нақты көрсетіп берді. Бұл жерде Қазақстанды әлемнің экономикалық тұрғыдан дамыған елдері қатарына қосу, мәдени және рухани мұраларды сақтап қалу үшін көптеген ма­ңызды шараны іске асыру қажет­тілігі баяндалған.

Мүлдем басқа экономикалық-саяси құрылымдар болып табылатын кеңестік дәуір мен ұлттық мем­­лекеттіліктің қалыптасу кезе­ңінде табандылық танытып, хал­қы мен еліне көшбасшылық ету­мен қатар, қауіп-қатерден құт­­қарып, тұрақты даму жолына түсіру кез келгеннің қолынан келе бермейтіні анық. Нұрсұлтан Назарбаев ұлттық мүдденің ма­ңызды екенін және жалпы ха­лықтың сүйіспеншілігіне бөлену үшін бұдан артық жол жоқ екенін атқарған істері арқылы дәлелдеді.

Тәуелсіздіктің алғашқы жыл­дары иірімі мол қиын жолдан өтіп, тарлан тарих үшін соншалық көп санал­майтын уақыт өлшемінде мемлекеттілік дәстүр нық орна­ты­­­лып, қазақ халқының өзіне және мемлекеттілікке деген зор сенім қалыптасты. Прези­дент Нұрсұлтан Назарбаев тәуел­сіз­діктің алғашқы қиын жылдарынан мемлекетті зор абыроймен алып шықты. Қазақстан өт­пелі кезеңнен сүрінбей өтіп, әлемнің экономикасы дамыған ең ірі 30 елінің қа­тарына кіру тәрізді үлкен межелер белгіледі.  

Түркі әлемінің ақсақалы

Нұрсұлтан Назарбаев түркі әле­мінің ақсақалы ретінде тамырлас әрі еншілес мемлекеттер арасында интеграцияны нығайту үшін бүгінге дейін маңызды бас­тамалар көтеріп, бұл миссиясын абыроймен атқарып келе жатыр. Ол – түркі әлемінің интеграциясына серпін беретін Түркі кеңесі, ТүркПА, Халықаралық Түркі академиясы, ТҮРКСОЙ тәрізді ұйымдардың құрылуының не­гіз­гі идея авторларының бірі. Түр­кі кеңесінің Қырғызстанның Шол­пан-ата қаласында өткізілген сам­митінде интеграция үшін қа­жетті негізгі факторлардың бірі ретінде ғылымның дамытылуы, ғылыми байланыстардың терең­детілуін алға тарта отырып, бұл тұрғыдан Халықаралық Түр­кі ака­демиясының рөлін жоғары бағалауы өте маңызды жайт.

Қазақстан тікелей Н.Назар­баев­тың бастамасымен Моңғо­лиядан Мажарстанға дейінгі алып кеңістіктегі рухани мұра­ны түгендеуді мақсат еткен «Бо­лашаққа бағдар: рухани жаң­ғыру» бағдарламасын табыс­ты түрде жүзеге асырып келеді. Қа­­зақстанның осы бағдарлама шеңберінде латын әліпбиіне өтуі түркітілдес халықтардың әлеу­меттік өміріне өзіндік ықпалын тигізері анық. Себебі әліпби ғы­лы­ми интеграцияға апаратын жолдың ең негізгі және маңызды құрамдас бөлшегі.

Түркі әлемінің инте­гра­ция­сының тереңдетілуі тұрғы­сынан Н.Назарбаевтың былтыр жария­ланған және жол картасы іспетті «Ұлы даланың жеті қыры» ат­ты мақаласын да ерекше атап өту керек. Бұл мақалада нақ­ты бағыттар тұрғысынан инте­гра­ция­ның маңызды элемент­тері, ұлттық сана-сезімнің ерек­ше­ліктері белгіленіп көрсетілген.

Өңірлік бейбітшілік және тұрақтылық тірегі

Н.Назарбаев тек өз аймағында және түркі әлемінде ғана емес, күл­лі әлемде бейбітшілік пен әді­леттің орнығуына өз үлесін қо­суды жалғастыруда. Ресей-Ук­раина қақтығысында, Ресей-Түр­кия түсініспеушілігінде, Сирия дағдарысында бітімгерлік бас­тамалары арқылы, сондай-ақ Ар­мения-Әзербайжан, Таулы Қара­бах келіспеушілігінде әділетті жақтап, «бейбітшілік елшісі» мис­сиясында өзінің ерік-жігерін көр­сете білді.

Армения Кеден Одағына қо­сыл­ғанда Әзербайжанның терри­ториялық тұтастығын сақтау қа­ғи­датын алға тартып, тағы бір мәрте әділетті жақ­тағанын әзербайжан халқы зор ризашылықпен еске алады. Әрине бұл өз кезегінде тарих беттеріне Елбасы Нұрсұлтан Назар­баевтың түркі әлемінің бір­лігін қолдайтын үлгі бо­лар­лық қа­дамы әрі әділ по­зи­циясының көрі­нісі іспетті жазылды.   

Халықаралық деңгейде бей­­біт­шілікті орнатуда өзінің жеке үлесін көрсетумен қатар салиқалы саясат арқылы бейбіт түрде басқарудың мүмкін еке­ніне де әлемнің көзін жет­кізді. Н.Назарбаевтың сая­сат философиясы өте айқын: ен­ді-енді қалыптаса баста­ған жа­ңа халықаралық байланыс­тар жү­йесінің негізі үйлесім­ділік қа­ғидаттары мен әділетке негіз­де­луі тиіс, әлемнің қару­сыздануы, жа­ңа экономикалық жүйе мен халық­тардың жаңа бірлігі құры­луы керек.

Н.Назарбаевтың жетістігі – Қа­зақстан үлгісі негізінде за­ма­на­­­уи әлемде алпауыт мемлекет бол­май-ақ прогрессивті идея­лар­дың қозғаушы күші болу арқылы әлемнің назарын өзіне аударуға, бейбітшілік пен әділеттілікті қам­­тамасыз ете оты­рып, жалпы адам­заттық мәсе­ле­лерді шешуге қол­дау көрсетуге болады.

Қазақ халқының лидері, Ел­басы Нұрсұлтан Назарбаевтың өмірлік тәжірибесі қазақ халқ­ының тек бүгіні емес, болашағы үшін де мызғымас іргетас болып қала бермек. Себебі бұл жол ұзақ мерзім бойы Қазақстан мем­лекетінің әлем­дік сахнада лайықты орын алуын, үздіксіз дамып келе жатқан бауырлас қазақ хал­қының жарқын болашағын ай­қындай түспек. Мыңжылдықтар бойы адамзат тарихында өшпес із қалдырған түркі әлемінің ХХ ға­сырдағы данышпан ақсақалы – тек қазақ халқының ғана емес, барша түркі әлемінің мақтан тұтар ұлы тұлғасы.

Жаваншир Фейзиев,

Әзербайжан Республикасы Ұлттық мәжілісінің депутаты,  саяси ғылымдар докторы