Стратегия – Елбасының ерлік қадамы

Осыдан 15 жыл бұрын, 1997 жылдың қазанында қабылданған «Қазақстан-2030» Стратегиясы жа­рия етілген Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан хал­қы­на алғаш рет арнаған Жолдауы­ның куәгері болған сәттер күні бүгінгідей есімізде. Ол тәуелсіз Қазақ елінің әлеуеті әлсіреп, өнді­рістің барлық саласы жаңа та­лап­тарға лайықтала алмай жат­қан кезең еді. Шәкәрім дананың: «Біреудің жайын сынамақ бұрын, оның өмір сүрген ортасына, өміріне байыппен көз жібер, жағада қайық күтіп тұрып, қайық келмес бұрын жүкті арқалап тұрған жо­лау­шыға ұқсама. ...Мені білу үшін, мен мінген қайыққа мін, сонда ғана өмір жайымды түгел ұғасың, сүйінішім мен күйінішімді, күйзелісімді түсінесің, сонда ғана анық танырсың кімдігімді...» дегені бар емес пе. Міне, ол кезде жұрттың бәрі ертеңді ойлауға шамасы келмей, «айлығымыз бен зейнет­ақымызды уақытында алсақ, мемлекеттік қолдаулар өз уақытында берілсе» деп жүрген тұста, бірінші сайланған қос палаталы Пар­ламенттің депутаттары мен жиынға қатысқан көптің қай-қай­сы­сының болса да, тым болмағанда, сеніміне күдік қосыла өрілгені түсінікті шығар. Қандай жаңалық болмасын, ылғи да сынаушылар табыла кететіні бар емес пе. Кей адамдар: «Апырау, халық жоғының бір ұшын бір ұшына жалғай алмай жатқанда, бес жыл емес, Хрущевтың жеті жылы да емес, 33 жылдың жоспарын бір-ақ жасауы қалай?» дегенді де естідік. Дегенмен, Стратегияда көзделген мақсат – бүкіл жұртшылықтың эконо­ми­калық әл-ауқатын жақсартуға, ұлт­тық бірлікке, әлеуметтік әділеттілікке қол жеткізетін тәуелсіз, экономикасы жетілген және саяси тұрғыдан тұрақты мемлекет орнату екеніне көз жеткізген азаматтар да аз болмады. «Қазақстан-2030» Стратегиясынан еліміздің өзіне дербес даму жол таңдап, алға қарай нық сеніммен ілгерілеуді мақсат тұтқаны айқын көрінеді. Стратегия Қазақ елінің шын мәніндегі ұлы таңдауы, мемлекетіміздің жүйелі, келелі бағытта ілгері дамуына негіз болды. Стратегия елдің жағдайын бақылап-барлап отыратын көзі ашық қауымға бірден түсінікті бола кетті десек, артық айтқандық болар, бірақ ел ішінде бұрын болмаған сілкініс туғызды, елдің бола­шағына деген сенім, біз ескексіз қайық­та келе жатқан жоқ екенбіз, уақыт өте келе еліміз озық мемлекеттермен теңе­се­тін, терезесі тең елге айналатын мүм­кін­дік бар екен деген үміт отын тұтатты. «Қазақстан-2030» ел өмірінде жаңа дәуірдің басталатынын көрсететін жетілу нүктесі болды. Нақ сол уақыттан Қа­зақстан нарықтық экономикаға мықтап көшу мен демократиялық дамудың асу­ла­рын біртіндеп игеріп, дәйектілікпен ілгері адымдай бастады. Сонымен, 1997 жылғы Қазақстан халқына алғашқы Жолдауда еліміздің 2030 жылға дейінгі дамуының страте­гиясы – қоғамымыздың келешектегі келбеті мен мемлекетіміздің мақсат-мұ­раты баян етілді. Біз бұл ретте қандай қоғам орнатқымыз келетіні, дамуы­мыз­дың самғау сызығы қандай болуы қажеттілігі болжанды. Басым мақсаттар дұ­рыс айқындалды. Соның нәтижесін­де Қазақстан өтпелі кезеңнен ойда­ғы­дай өтіп келеді, стратегиялық жоспар­дың орта шеніне келгенде біз өз дамуы­мыздың сапалық жаңа кезеңіне нық сеніммен қадам бастық. «Қазақстан-2030» бағдарламасында Президент: «Аса ауыр жағдайларда жи­нақталған мемлекеттілік құру, саяси және экономикалық реформалар жүр­гізу тәжірибесі, әлем және оның дамуы туралы білім-білігіміз, қазақстандық­тар­дың төзімділігі мен түсінушілігі бізге қосымша күш-қуат пен сенімділік үстейді. Кеше әлі ерте болатын-ды, ал ертең кеш болып қалуы мүмкін», деді. Сол «ерте» мен «кештің» арасындағы таңдау елімізді сара жолға бастады. Әдетте: «Өткен күнде белгі жоқ», деп айтылады. Менің ойымша, бұл – түрлі жағдайда түрлі мағына берер тұ­жырым. Біз сөз етіп отырған еліміздің болашақ­та­ғы даму стратегиясын ай­қын­дайтын құ­жат­қа қатысты қарас­ты­рар болсақ: «Өт­кен күнде неге белгі бол­масын», дегің-ақ келеді. Өткен күн­нің белгісінің басы Президент Нұр­сұл­тан Назарбаевтың Қазақ­стан­ның ал­да­ғы кезде жүйелі, дәйекті дамуы тиіс деген тағдыр­нама­лық талабы­ның орын­далуы. Сол жыл­дан бастап жыл сайын Президент Парламент аудито­рия­сынан Қазақ­стан хал­қына Жолдау арнап, олар­да ал­да­ғы мер­зімде шешілуі тиіс түйінді мәсе­лелер қозғалатын болд ы. Содан бері биік мінберден айтылған талай тұжы­рымдар мен бағдарлама­лар­дың әрқай­­сы­сы өз алдына бір тарих. Стратегиялық құжаттың қабылдан­ғанына 15 жыл өтті. Барлап қарағанда, біз мынадай жетістіктерге жеткеніміз айдан анық: – бізде жаңа экономикалық жүйе­нің, демократиялық құқықтық мем­ле­кет­тің іргетасы толық қалыптасты, жаңа заман­ға лайық қоғамдық институттар пайда болды, өмір сапасы жыл­дан жылға артты; – біз елімізде ішкі тұрақтылыққа қол жеткіздік, дамудың әлеуметтік ба­за­сының сенімділігін қамтамасыз еттік; – Қазақстан аймақтағы геосаяси тұ­рақтылық пен халықаралық қауіп­сіз­дікті қамтамасыз ету жолында маңыз­ды міндеттерді атқаратын халықаралық қоғам­дас­тықтың толыққанды мүшесі болды; – экономиканың тұрақты дамуы қа­зақстандықтардың әл-ауқатын жыл санап жақсарта түсуге мүмкіндік берді; – бәсекеге қабілеттілік – Қазақ­стан­ның әлемдік экономика мен қоғам­дас­тыққа табысты кірігуінің кілті ретінде қабылданып, жүзеге асырыла бастады; – еліміздің әлемдегі озық елу елдің қатарына енуі нақты мақсат ретінде қойылды. «Қазақстан-2030» Стратегиясы қа­был­данғалы бері дәстүрге айналған жыл сайынғы Жолдаулар сол страте­гия­да қойылған мақсаттар мен талап­тарды ұштаушы, жалғастырушы, да­мытушы рөл атқарып келеді. Нақты мысал ретінде айтсақ, Президентіміз Қазақстан халқына 2004 және 2006 жылдардағы жолдауларын Қазақстан мемлекеті бәсекеге қабілетті болып жетілуі тиіс деген тақырыпқа арнады. 2004 жылғы Жолдау «Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қа­білетті экономика үшін, бәсекеге қабі­летті халық үшін!» деп аталса, 2006 жыл­ғы Жолдау «Қазақстанның әлем­де­гі бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарына кіру страте­гия­сы» делінді. 2004 жылғы Жолдауда елдің бәсеке­лес­тік қабілетін арттыру траекториясының параметрлері белгіленіп, басым бағыт­тар әлеуметтік са­лаға арналатыны баса айтылды. 2006 жылғы Жолдау мәселені нақ­ты­рақ қойды: Қазақстанның жақын он­жылдықта әлемдегі ең дамыған және бәсекеге қабілетті елу елдің қа­та­рына кіруін биліктің негізгі саяси бағыты деп санаймыз деді. Талдап көрелік, бәсекеге қабілетті бо­лудың қандай компоненттері бар, озық елдердің қатарынан табылу үшін нендей шарттар орындалуы тиіс? Өт­кен ғасырдың ортасынан бастап-ақ әлем­нің өзгерістерге ұшырауы жедел қарқын алды. Оған ғылым мен техни­каның дамуы, жаңашылдықтың игі үр­ді­сінің басталуы әсер етті. Бұрыны­рақ­тағы саясаткерлер мен ғалымдардың қорғану мен соғыс ашуға қажетті құрал­дарды ойлап табуға ұмтылысы артығырақ болған болса, енді бейбіт жағдайда ілгері дамудың қандай жетістіктеріне жетуге тиіспіз деген мәселе күн тәртібінде алдыңғы орынға шықты. ХХ ғасырдың 50-жылдары ғылы­ми-техникалық прогресті дамыту деген ұран болды. 70-жылдары индус­трия­лық қоғам құру керек деп ұмтылдық, одан оншақты жыл өткенде пос­тин­дус­трия­лық қоғам құру идеясы көтерілді. Өткен ға­сырдың 90-жылдары микро­элек­трони­ка­ның, есептеу техникасы мен ақпарат­тық технологияның жеті­луі­мен әлемдік даму тағы бір сатыға алға жылжыды. Ол кезде оған ақпараттық қоғам деп айдар тағылды. Енді қазір жоғары бәсеке­лес­тікке ие, өнімділіктің биік деңгейіне жет­кен елдер білім эко­номикасына негізделген қоғамның құрылысы жайында сөз ете бастады. Бұл жай сөздер емес, бір кездері Кеңес Одағының жетекшілері жыл сайын жаңартып, әбден мезі еткен бесжыл­дық­ты үш жылда орындау, жеделдету деп жылдарға айдар тағуға ұқсамайды. Білім экономикасына негізделген қоғамның іргесі қалануына әлемдегі жа­һандану үдерісінің аса үлкен жыл­дам­дықпен дамуы себеп болуда. Әлем бірте-бірте үлкен бір деревняға айна­лып бара жатқандай. Елдердің ара­сын­дағы тауар мен қызмет алмасу өте интенсивті жүргізілуде. Капиталдың экс­пансиясы кең көлемде үдеуде. Халық­аралық эко­но­микалық байланыстар кеңи түсуде. Осының бәрі бізге бүгінгі дәуірде жаһандану үдерісі кең дамыған ғалам деуімізге негіз болады. Бұрындары да жаһандану үдерісі дамып келе жатқан еді, бірақ оның ғаламдық деңгейде таралуына Кеңес Одағы, Шығыс Еуропа елдері, яғни социалистік құрылыстағы елдер тос­қауыл-тұғын. Бәлкім, олардың ыды­рауына осы жаһандану үдерісі де себеп болған шығар. Жаһандануға қандай факторлар ық­пал етуде? Алдымен, бұл – елдер мен экономиканың түрлі секторларындағы тауарлар қозғалысы. Сауданың дамуы, стратегиялық тұрғыдан қарағанда, елдің дамуы мен экономиканың өсуіне қажет. Бәсекеге қабілеттілік елдің рөлі мен абыройының өсуімен, мемлекеттің өз азаматтарының өзекті проблема­ла­рын шешуге қабілеттілігімен, мемле