Жүргізілген зерттеу нәтижесіне сәйкес, қаланың кейбір жерасты нүкте­лерін­дегі бүгінге дейін қолданылып келе жатқан электр сымдары сонау Екін­ші дүниежүзілік соғысқа дейін орнатылғаны анықталған. Оның 45 пайыздан астамының тозығы жеткен. Бұл сымдарды қанша жерден төзімді әрі берік десек те, тоқтың аты тоқ. Сондықтан тілсіз жауға «бармақ бас­ты, көз қысты» қарауға болмайды. То­зығы жеткен жерасты желілерінiң 2500 шақырымы қала балансында. Оны тұтастай ауыстыру қажет. Бұл қыруар қаржыны қажет ететін шаруа. «Электр қуаты болмаған жерде даму жоқ. Демек, өркениетке қосылғысы келетін мега­полис алдымен қуат көздерін рет­теп алғаны жөн», дейді мамандар. Алай­да әлемнің ақылды қалаларының қата­рына қол созған Алматы үшін бұл кешеуілдетпей шешімін табуға тиіс мәселенің бірі. Электр сымдарын жерасты арқылы жүргізудің артық­­­­шылығын бүгінде дүние жүзінің дамыған елдерінің тәжірибесі де дәлел­деп отыр. Мұның тиімді тұсын сала маман­дары да жарыса айтып жүр.

«Әуе желісіне қарағанда, жер­астымен жететін электр жүйесі ауа райында жиі кездесетін табиғаттың түрлі тосын міне­зінің зардабына ұшырамайды. Мәселен, дауыл кезінде немесе қатты нөсерде әуедегі желілер апатқа жиі тап болады. Ал жерасты жүйесі тұрақты әрі сапалы жұмыс істеумен қатар, ұзақ мерзімге шыдас береді. Әрине оның құрылыс құны қымбатқа түседі. Дегенмен, эксплуатациялық шығыны төмен әрі техникалық ақауға да аз түседі. Электр қуатының жерасты жүйесіне брондалған желілерді пайдаланған дұрыс. Өйткені оның сыртқы металды қаптамалары химиялық әсерге төтеп бере алады, тапталмайды. Егер сырты қапталмаған желі төселетін болса, арнайы технологиялық қорғаныс жүйелері қолданылады», дейді «Алатау жарық компаниясы» АҚ басшысы Мұхит Үмбетов.

«Алатау жарық компаниясы» бү­гінде миллиондар тоғысқан мегаполис Алматы мен Алматы облы­сының көптеген аумағын электр энер­­гиясымен қамтып отыр. Аталған ұжым өндірістік кәсіпорындар мен мем­лекеттік мекемелерге және ауыл ша­руашылығы нысандарына қуат көзін жет­кізумен, таратумен айналыса­тын республика оңтүстігіндегі ең ірі энергетикалық жүйе. Сонымен қатар «АЖК» АҚ Орталық Азияның бір­тұтас энергетикалық жүйесіндегі Өзбек­стан, Қырғызстан, Түрікменстан сияқ­ты көршілес елдердегі электр қуаты саласындағы алпауыт компания­лардың сенімді серіктесі. Жалпы, ком­панияның электр тасымалдау­шы же­лісінің ұзындығы 29 мың шақы­рымнан асады. Ал трансформаторлы қосал­қы стансаларының саны 7 мыңға жуықтайды.

Соңғы уақытта Алматы жұртшы­лы­ғын электр энергиясымен қамтуда қан­дай жетістіктер бар? Бұл туралы шаһар мен облыс аумағын тұтас жарықпен қамтып отырған компания өкілдерінен сұрап көрдік.

– Жалпы, өңір халқын жарықтан тарық­тырмау оңай шаруа емес. Жауап­кершілік пен тәулік бойы ты­ным­сыз жұмысты қажет етеді. Был­­тыр бірқатар ауқымды шаруа ат­қа­рылды. Алматының Түрксіб ауда­­нын­да жабық пішіндегі жаңа қосал­қ­ы станса іске қосылды. Оның ерек­шелігі, Алматы қаласын электрмен қам­тамасыз ету белдеуін толықтай іске асыруға мүмкіндік беріп отыр. «Жас қанат» қосалқы стансасы Түрксіб ауда­нының «Жас қанат» және «Қайрат» шағын аудандарын тұрақты және сапалы электрмен қамтыды. Айта кетейік, қала тұрғындарының жағдайын жақсар­ту мақсатында Алматы әкімдігі және «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ-ның тікелей атсалысуымен 1986 жылдан бері жұмыс істеп келген «Таулы қырат» торабын, аумақта лай көшкіні болған жағдайда, оның қирау қаупі басым болғандықтан, жаңа «Ерменсай» 220/110/10-10 кВ №160А қосалқы стансасына ауыс­тыру туралы шешім қабылданған бола­тын. Қазіргі таңда «Ерменсай» қо­салқы стансасына жүктемені ауыс­тыру жұмыстары толығымен аяқтал­ды. Бүгінде заманауи ақпараттық техно­логиялардың мүмкіндігі зор. Қай салада болсын, бұл технология жұмысты жеңілдетуге бірден-бір ықпал етіп отыр. Жұрт жаңа технологияның тілін меңгеруге көшті. Осы тұрғыда біздің компания да «Цифрлы Қазақ­стан» бағдарламасын қолға алды. Өт­кен жылдың 1 қаңтарынан бас­тап тұтынушыға электр желілеріне қосылу үшін техникалық шарттарды онлайн тәртібінде ғаламтор арқылы алуға мүм­кіндік пайда болды. Бұл үшін тұтынушының электронды цифр­лы қолтаңбасы болуы қажет. Яғни әрбір тұтынушы үйден шықпай-ақ өз өтінішін ғаламтор арқылы жолдап, қысқа уа­қыт ішінде тех­никалық шарт алуына болады. Өткен жылы аталған жүйені тұтыну­шыларымыздың 60 пайызы пайдаланып үлгерген, – дейді Мұхит Үмбетов.

 «Алатау жарық компаниясы» АҚ  бүгінде  Алматы қаласы әкімдігінің басқармаларымен бірлесе жергілікті бюджет есебінен салынған, құны 51,5 млрд теңге болатын электр желіле­рінің активтерін компания балансы­на алу жұмыстарын жүргізуде. Бұлар­дың арасында Ақкент (1,2,3), Алға­бас, Ақбұлақ, Думан, Атырау (1,2,3), ҚазПАС, Айша бибі, Қарасу шағын аудандарын, қайтадан салынған тұрғын үй кешендерін және тағы басқа да нысандарды  электр желісімен қамтамасыз етуге арналған 6 дана – ПС, 321 дана – ТП/РП, 1383,48 шақырымдық 0,4-220кВ ЛЭП бар. Сонымен қатар Алматы қаласындағы иесі анықталмаған электр жүйелерін (барлығы – 544 нысан, оның ішінде 758,3 шақырымдық 0,4-10кВ ЛЭП, 99 дана ТП/РП бар) екі кезеңмен «АЖК» АҚ  балансына алу бойынша жұмыстар да жүргізілуде. Күн санап аумағы үлкейіп келе жатқан Алматыда электр қуатына деген сұраныс та еселеп артып отыр. Осы жылдың бірінші маусымының қорытындысы бойынша, былтырғымен салыстырғанда тұтынушылық қызмет те біршама ұлғайған. Осыдан 10-15 жыл бұрын алматылықтар апаттық жағдайларда жарықты кезек-кезегімен сөндіріп, сағаттап жарықсыз отыруға мәжбүр болатын кездерді де бастан өткерген. Бір қуантарлығы, қалада мұндай проб­лема қазір атымен жоқ.

АЛМАТЫ