Эпидемияның экономикалық әсері қандай?

Төрт бағытта теріс әсері болады

Тұңғыш Президент – Елбасы Қоры жанындағы Әлемдік экономика және саясат институтының сарапшысы Антон Бугаенконың айтуынша, эпидемия Қазақстан экономикасына 4 түрлі бағыт бойынша кері әсер етуі мүмкін.

– Бірінші бағыт – та­уар айналымының төмендеуі. Қы­тай біздің аса ірі сауда әріп­тес­-
теріміздің бірі. Былтыр қаңтар-қараша айларында көрші елге жіберілген экспорт көлемі 7,2 млрд долларға жетті, импорт 5,6 млрд доллар болды. Трансшекаралық сауда-саттықтың тоқтауы Қазақстанда жоғары технологиялық өнімнен бастап тоқыма өнімге дейінгі көптеген тауардың қымбаттауына соқтыруы мүмкін. Әдетте көктемдегі мерекелердің алдында трансшекаралық сауда нарығының қарқыны баяулайды, сол себепті біз тауардың қымбаттау үдерісін әлі сезіне қойған жоқпыз, – дейді сарапшы.

А.Бугаенко айтқан екінші ба­ғыт – транзиттік тасымалдың тоқ­тап қалуына байланысты зиян шегу. Қытайдан Еуропаға жүк тасы­мал­дау барысында біз­дің ел терри­тори­ясындағы инфра­құ­ры­лым­­дар­ды пайдаланғаны үшін төле­­нетін баж салығы «Қазақстан темір жолы» компаниясына айтар­лық­тай мол табыс әкеледі. Олай болса, шекаралардың уақытша жа­был­ғаны ұлттық компанияның қар­­­жы­лай көрсеткіштеріне біраз нұқ­­сан келтіреді деуге негіз бар. Инфра­­құрылымды қолданғаны үшін Қытай тарапы төлейтін баж салығы еліміз­­дің ішкі жолаушылар тасымалы мен вагон құрамын жаңартуға жұмсалатынын айта кету керек.

 – Үшіншіден, туристер ағыны төмен­дейді. Қазақстан жақында Қытайдан келе жатқан транзиттік жо­лаушылар үшін енгізілген 72 сағат­тық визасыз режімді тоқтатты. Бұл режім Қытайдан Еуропа­лық одаққа бағыт алған туристер ағынынан түсетін табысты көтеру үшін енгізілген бо­ла­­тын. Соңғы уақытта көптеген қытай­лық турис­тер «Эйр Астана» ком­паниясының рейстерін таңдай бас­тады, олардың біздің елге келгені туризм индус­триясына қосымша кіріс әкелер еді, – дейді А.Бугаенко.

Сарапшының айтуынша, шы­ғыс­та­ғы қоңсымыздың басына түскен жағдай әлемдік шикізат на­ры­ғына да әсер етпей қоймайды. Бұл туралы ол:

– Қытай экономикасы әлемдегі аса ірі энергетикалық шикізат тұ­ты­натын эко­номика. Бұл елдегі көп­теген өнді­ріс орындарының жұ­мысы тоқ­та­ғаны белгілі болды. Сөз жоқ, бұл әлемдік шикізат на­рығының бағасына әсер етеді. Де­генмен, бағаның төмендеуі аз уақытқа ғана созылады, себебі көп ұзамай аурудың таралуы тоқтайды, өндіріс бірнеше айда қалпына келеді деп күтілуде, – дейді.

Әлем­дік шикізат нарығындағы бағаның құл­дырауы Қазақстан сияқты ши­кі­­зат экспорттаушы елге тиімсіз екені түсінікті.

Жалпы, Қазақстаннан өзге елдер де Қытаймен арадағы ше­ка­­расын жабуға мәжбүр болып жатқаны мәлім. Сарапшы айт­­қан­­дай, Қытайдың әлемдік кө­лік қатынастарында ма­ңыз­­ды орны бар екенін және оны арт­ты­руға ынталы екенін ескере оты­рып, көлік қатынастарын уа­қыт­­ша жа­бу қажет болды. Бұл жағдай көр­ші елге бірінші кезекте репута­ция­лық тұр­ғыда нұқсан келтіреді. Әлем ел­де­рі Қытай мен қытай­лық азаматтарды байланыс орна­туға қауіпті деп санайды, тасы­мал­дар­дың тоқта­тыл­уы осы көз­қа­растың одан әрі беки түс­уіне ық­пал етеді.

Әлемдік экономика және сая­сат институты сарапшысының пайымдауынша, АҚШ, Жапония, Франция, Германия, Аустралия, Таиланд сияқ­ты әлемнің біраз елінің азаматта­ры­нан табылған вирустың  ха­лықаралық эконо­мика­ға кері эф­фектісі ауқымды, бі­рақ қысқа мерзімді болады. Коро­на­вирус­тың таралғаны түрлі елдер­дегі контра­генттердің ара­сын­дағы іскер­лік байланыстарды үзіп жатыр. Жолаушылар және жүк тасымалы саласы, туризм индустриясы зар­дап шегуде. Қытайлықтар – әлемде ең көп саяхаттайтын халық, қытайлық туристер – әлемнің әр түк­піріндегі туристік орталықтардың сүйік­ті клиенттері. Ұлттық мерекеге орай берілетін ұзақ демалысқа вирус­тың таралуы тап келгені түрлі туристік орындардағы қонақүйлер мен дүкендерді табыстан айырды деуге болады.

26 қаңтар күні Қазақстан «Қорғас» халықаралық шекара бойындағы ын­ты­мақтастық ор­та­лығын, артынша Қытаймен шека­ра­дағы бақылау-өт­кі­зу бекет­те­рін 16 ақпанға дейін жабу туралы шешім шығарғанын айта кетейік. 29 қаңтарда автобус тасы­малы, 1 ақпанда жолау­шы­лар по­йызы, 3 ақпаннан бас­тап әуе қаты­нас­тары да уақытша тоқта­тыл­ды.

 Кім көп зардап шегуі мүмкін?

Эпидемиядан әсіресе Қытай эконо­микасы ең көп экономикалық зиян шегіп жатыр. Халықаралық валю­та қорының департамент дирек­торы Джерри Райс жуырда осылай деді. Оның пайымдауынша, вирус­тың әлемдік экономикаға қанша­лық­ты кері әсер тигізетіні таралу жылдам­дығы мен ауқымына байланысты болмақ.

– Қытай экономикасы жаһан­дық процес­терге әсер етеді. Қазір бұл ел­дің өндірістік аудандарында ка­рантин жарияланды, көлік қаты­настары тоқтады, мил­лион­да­ған жұмысшы құр қол отыр. Сұраныс төмендеді, туристік бизнес баяулады. Қытайда ішкі қар­жы нарығының жабылғаны дүние жүзі бойынша облигациялар нары­ғына әсер етті, – дейді ол.

Германияның Федералдық сау­да-өнеркәсіп палаталар бір­лес­­ті­гінің ресми сайтында «Ко­ро­навирус неміс эко­номи­ка­сына жұға ма?» деген ақпа­раттық хабарлама шықты. Онда айтылғандай, екі ел арасындағы іскерлік барыс-ке­лістің шектелгені, ком­пания­лар­дың Қытайда орна­лас­қан кә­сіп­орындардың жабылғаны іс­кер­лік белсенділіктің төмен­де­уі­не соқтыратыны анық. Кейбір сарапшылар Германия коронавирус­тан ең үлкен экономикалық зиян шегетін елдердің бірі деген пікір білдіруде.

Германиялық бірнеше азамат­тың коронавирусты жұқтырғаны анықтал­ған­нан кейін Lufthansa әуе компаниясы Қытай бағытындағы рейстерін тоқтатты, елдің ту­рис­тік индустриясы қытайлық клиент­те­рі­нен айрылуда. ГФР компания­лары Қытайдағы өндірістерін уа­қыт­­ша жабуға мәжбүр.

Коронавирусты алғаш жұқ­тыр­ған 4 азаматтың төртеуі де автокөлік бөлшектерін шығаратын Webasto компа­ниясының штаб-пәтерінде жұ­мыс істейтіні анық­тал­ды. Егер дүние жүзінің әр түкпі­рін­де орналасқан 50 кәсіпорында барлығы 13,5 мың адам жұмыс істейтін алып компа­ния­ның штаб-пәтерінде карантин жария­ланса, компанияның жұмыс ырғағы кемінде 1 апта бойы бұзылуы мүм­кін. Вирустың эпицентрі Ухань қаласындағы Hoppecke компа­ния­сы­ның 3 зауыты жабылып, 500 жұмысшы үйінен шыға алмай отыр.

Жалпы, Қытайда германиялық 5200 компания бар екен, ондағы жұмыс­шылардың саны 1 миллионнан асады. Екі ел арасындағы сауда айна­лымы жылына 200 миллиард еуродан асады.

– Коронавирус Қытай мен Гер­ма­ния арасындағы екіжақты сау­да­ға ғана емес, жалпы дүние­жү­­зілік сауда қатынастарына соқ­қы болады. Дәл қазір келетін шығын мөл­ше­рін болжау қиын. Дегенмен, 2002-2003 жылдары таралған вирус Қытай экономикасын ғана емес, әлемдік экономиканы шек­те­генін еске­руіміз керек. Бұл өз кезе­гінде мұ­най бағасын, жалпы шикізат нары­ғындағы бағаны төмен­детеді. Бір айта кетерлігі, шикізат құнының төмен­дегені Гер­­мания үшін тиімді, – дейді Фе­де­ралдық сауда-өнеркәсіп палаталар бірлестігінің басшысы Мартин Ванслебен.

Эпидемия таралғаннан бергі ара­лық­та швециялық IKEA Қытай­дағы дүкендерінің жартысына жуы­ғын жауып, жұмыскерлерін ақылы дема­лысқа жі­бер­­­ді. Apple де біраз дүкені мен кә­сіпорын­да­­рының жұ­мы­сын тоқ­­­татты. Star­baсks қаржы­лық қиын­­­дық­тар туын­дағанын ашық ай­тып, фи­­лиал­дарының жартысына жуы­­­ғын жабуға мәжбүр болды. Ford пен Toyota да кә­сіп­орын­да­рының жұ­­мы­сын уақытша тоқ­та­татынын хабар­лады. Шанхай мен Гонконгтегі екі Диснейленд қаңырап бос тұр. Hyatt, Radisson, Hilton сынды қонақүй желілері брон жасаған адамдардың қар­жы­сын қайтарып берді.

ОПЕК алаңдап отыр

Эпидемия басталғаннан бергі бір­неше апта ішінде негізгі шик­і­­заттар­дың құны біршама төмен­де­ді. Сарапшылар баға әлі де тө­мен­дей­ді деген болжам жасап отыр.

Brent жыл басынан бері 12 пайызға арзандады. Қазір барреліне 56 дол­лардан сатылуда. 1991 жылдан бергі аралықта мұнай жыл басын­да бірден 12 пайызға арзандап көрмегенін айта кету керек.

Reuters-те көмірсутегі бағасына қатысты Reutersnt Sun Global Inves­t­­me­nts атқарушы директоры Михир Капа­дидің:

 – Қытай дүние жүзі бойынша шикі­затты ең көп тұтынатын ел. Эпи­де­­мияның таралуы баяу­ламайынша мұнай бағасының құбылу қарқыны тоқтамайды. Коронавирус төтенше проблема болды, ал инвесторлар кез келген негатив ақпаратқа мән береді, – деген пікірі жарияланды.

ОПЕК конференциясының төра­ға­сы, Алжирдің энергетика министрі Мұхаммед Аркабтың айтуынша, наурыз айына жос­пар­ланған жиын­ды ертерек, яғни ақпан айының орта шенінде өткізуі мүмкін. Бұл асығыс­тық ОПЕК+ мүшелері коронавирусқа қатысты туындаған мәселелерді тал­қы­­лауы үшін қажет.

Айта кетелік, жыл басынан бері мыс – 10 пайызға, никель – 8,7, қола – 7, мырыш – 7,3, болат – 4, алюминий бағасы 7 пайызға арзандады.