Алғаш рет энтелехия ұғымын ғылыми өзектендірген оқымыстылардың бірі – ресейлік шайқы философы Павел Флоренский. Оның пайымдауынша, энтелехия дегеніміз – белгiлi бiр ұлттың мыңдаған, миллиондаған жылдар үзбей тiрнектеп жинап, тырнақтап жетілдірген аса қымбат – энергиялық өрісі. Қазақшалап айтқанда, жеке этностың өзін өзі сақтаушы қуат қорғаны, имани иммунитеті, салт-дәстүрін ассимиляциядан сақтайтын берік қамалы.
Яғни, энтелехиялық қуаты әлсіреген халықтық болашағы бұлыңғыр. Тіпті жер бетінен жойылып кету қаупі бар. Ұлттың энергиялық өрісі тарылып, энтелехиялық тұтастығының ыдырауына бірінші себеп – тіл бірлігінің бұзылуы дейді әлеуметтанушылар. Осы орайда, ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлы атамыздың «Тілі жойылған ұлттың – өзі де жойылады» деген құнды пәтуасын ешқашан естен шығармауымыз керек.
Өйткені тіл бірлігі бұзылған жерде – бірін-бірі түсінгісі келмейтін этностық-әлеуметтік топтар пайда болды. Әдебиетші ғалым Мекемтас Мырзахметов, қазіргі қазақ қоғамы ұзақ жылғы ресейлік отарлаудың салдарынан таза қазақ, шала қазақ, ада қазақ дейтін әлеуметтік топтарға бөлініп үлгерді дейді.
Жоғарыда атап өткеніміздей, бұлай жіктелу ешқашан жақсылыққа апармайды. Мысалы, өткен ғасырдың басында Испан отарынан азат болған Перу елінде әртүрлі этностық-әлеуметтік жіктер қалыптасып үлгерді. Бұлардың біріншісі – Перудің титулды халқы, барлық тұрғындардың негізгі пайызын құрап отырған – кечуалар. Екіншісі – отарлаушылар тәрбиесін көрген, соларға еліктеп ержеткен испандық креолдар. Барлық билік осы екінші топтың қолында болды. Үшінші топ – перулік пен испандық аралас некеден туған – метистер.
Тәуелсіздік алған соң Перудің байырғы халқы дәстүрлі Инк мемлекеті – Тауантинсуйді қайта қалпына келтіріп, Инк империясын жаңғырту идеясын ұсынды. Нәтижесінде, билік басында отырған креолдар мен халықтың денін құрайтын кечуалар арасында тартыс пайда болды. Осы тартыста аралас некеден туған метистер (бізше жиендер) отарлаушылардың сойылын соғушы креолдар жағына шығып кетті. Өйткені метистер де креолдар испан тілі диалектісімен сөйлейтін. Ақыры билік осылардың қолына көшіп, арада бір ғасыр өткенде перу халқының ежелгі мәдениеті мен тілі жойылды.
Жоғарыдағыдай жағдай ағылшын отарынан тәуелсіздік алған Үндістанның басында да бар. Ел тәуелсіздік алған тұста ағылшын тәрбиесін көріп, билік пен ақшаға тұяғы іліккен топ «Үндістанда хинди тілімен қатар ағылшын тілі де ресми тіл болсын» деген заң қабылдатты. Бұған ұлт көсемі Дж.Неру үзілді-кесілді қарсы шықты. Бірақ көпке топырақ шаша алмады. 1948 жылы елдің білім жөніндегі комиссиясы бұлай ету бір халықты тілдік тұрғыдан екі ұлтқа бөліп жібереді және олардың арасындағы кереғарлық күн өткен сайын алшақтай түседі, бұл ұлттың байырғы тілін жояды, деп қатаң ескертті. Ақыры олардың айтқаны келді.
Осы орайда, айтпағымыз: бүгінгі қазақ қоғамы жоғарыдағыдай тілдік бөлінушіліктен аман ба? Расын айтқанда, біздің қоғам тілдік тұрғыдан рухани дағдарыстан әлі құтылған жоқ. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары қазақ тіл бірлігі үшін белсене кірісіп, атсалысқан ұлт зиялылары Абай атамыз 1-ші қара сөзінде ашынып айтқанындай: «Баламды бағар едім, қалайша бағудың мәнісін де білмеймін, не болсын деп бағам, қай елге қосайын?» деп дағдарғаны секілді, екі тілді – екі кеменің қай құйрығын ұстарын білмей теңселіп тұр.
