Оның біріншісі – әсем қала Алматыда қазіргі Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің ректоры болған, мемлекет және қоғам қайраткері, ғылым мен білімнің көрнекті ұйымдастырушысы, Қазақстандағы роботтар механикасы, механизмдер және машиналар теориясы мектебінің негізін қалаушы, академик Өмірбек Арысланұлы Жолдасбеков. Ол кісі бар ғұмырын ғылым мен білім жолында сарп етіп, ҚазҰУ қалашығын салып іргелі оқу орнының мәртебесі мен айбынын асқақтатып кетті.
Ал екіншісі – Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг университетінің ректоры болған техника ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Ұлттық инженерлік академияның, Ұлттық жаратылыстану ғылымдары академиясының және халықаралық Жоғары мектеп академиясының академигі Әбдімүтәліп Әбжаппаров.
Әбдімүтәліп Әбжаппарұлын киелі өлке Маңғыстауда құрмет тұтпайтын адам сирек болар. Ол тұтас қалашықты қамтитын аумақты қоршатып университеттің бас корпусын, үлкен спорт кешенін, ұстаздарға арнап баспана, студенттер үшін жатақхана тұрғызды. Сөйтіп ректор болған жылдарында елге өзінің дара қолтаңбасын қалдырды. Бүгінде талай білім қуған жастарға білім нәрін беріп жатқан оқу ордасы Ақтаудың көркіне көрік қосып тұр деп зор мақтанышпен айтамыз.
Қырғызстанның Ош облысының шалғайдағы шағын ауылында шаруа отбасында дүниеге келген Әбдімүтәліп бүгінде жетпіс жасқа толып отыр. Мерейтой иесінің ерекше даралығы – көпшілікті қандай мәселеге болсын иландыра білетіндігі, өзекті нәрсені нақты дәлелдеп, көкейге қондырып, кімнің болмасын көзін жеткізіп айта білетіндігі, тектілік қасиеті. Мұндай асыл қасиет, өр мінез, шешендік тіл Әбекеңе қайдан дарыған дейтін болсақ, оның әже әлдиімен бойына жұққанына көз жеткіземіз. Тұңғыш немересіне азан шақырып, Анар әжесі Әбдімүтәліп деп ат қойып, бауырына салып, өз тәрбиесіне алады. Діни сауатты әжесі Мұхаммед Пайғамбардың атасының есімі немеремді қолдап, қолтығынан демей жүрсін, күш-қуат, жігер берсін деп ырымдап қойса керек. Ақ жаулықты асыл әженің ақ тілегі қабыл болып, немересі бала кезден зерек болып өседі. Көрші елде тұрақтап, қоныс тепкен әулет қаны тамған сталиндік заман өткен соң, оның озбырлық саясаты да саябырсып, заманның беталысы түзеле бастаған 1954 жылы Атамекенге ат басын бұрыпты. Осылайша Әбекең балалық шағында ата жұртының қасиетті топырағын басады. Сол жылы Қазақ жерімен қайта қауышқан Асқар атаның отбасы қонысқа қолайлы жер деп Түркістан жеріне көшіп келеді. Түркістандағы №386 теміржол қазақ орта мектебіне барған бала Мүтәш алғырлығымен өз қатарластарынан озып тұратын еді. Мектепте химия пәнін ерекше сүйіп оқиды. Әдебиетті де керемет жақсы көрген екен. Мектепті медальмен аяқтаған жас Алматыға келіп сол кездегі В.И.Ленин атындағы Қазақ политехникалық институтының металлургия факультетін 1972 жылы үздік бітіріп, инженер-металлург атанады. Одан кейін ғылымға бет бұрады. Ғалымның зерттеу жұмыстары негізінен Қазақстандағы төменгі сапалы сазтопырақты шикізатты кешенді өңдеу технологиясы мен физика-химиялық негізде жүйелі зерттеулерге арналды. Бұл зерттеулер өз жемісін беріп, нәтижелері технологиялық үдерістердің тиімді режимдік жағдайларын ғылыми талдауға жол ашты. Ғылыми зерттеулерінің негізінде гидрохимиялық өңдеу кезінде қайталама шығынды төмендетуге арналған технологиялық тәртіп ұсынды. Әбдімүтәліп Әбжаппарұлының ғылыми зерттеулері соны сипатымен, тың тұжырымдарымен ғылыми ортаны елең еткізіп, тек Қазақстан ғалымдарының ғана емес, шетелдік әріптестерінің де назарын аудара білді. 1988-1989 жылдары Германия Федеративтік Республикасының екі бірдей жоғары оқу орнында – Клаусталь техникалық университеті мен Ахен қаласындағы Рейн-Вестфаль техникалық жоғары мектебінде машықтанудан өтіп, сондағы әріптестерімен ғылыми тәжірибе алмасты. 1994-1995 жылдары Целли қаласындағы Төменгі Саксон Басқару академиясында білімін жетілдірді, басқару саласынан «Білім беру саласында персоналмен жұмыс жасау» тақырыбында диплом жұмысын неміс тілінде қорғап шықты. Шетелдің жетекші университеттерінде білімін толықтырып келген Әбекең енді бар қажыр-қайратын тәуелсіз елдің дамуына арнады.
Әбдімүтәліп Әбжаппарұлы Әбжаппаров көрнекті ғалым, қазақстандық қазіргі заманғы жоғары білім беру мен ғылымды ұйымдастырудың негізін салу мен дамытудың көрнекті өкілі ретінде танымал. Ол 1997-1998 жылдар аралығында Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі Кеңсесінің сараптама-талдамалық бөлімінің кеңесшісі, қаржы-экономикалық сараптау бөлімінің кеңесшісі, Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі Кеңсесінің экономикалық бөлімінің кеңесшісі сияқты жауапты қызметтерде болған. 1998 жылы техника ғылымдарының докторы ғылыми дəрежесін алу үшін диссертация қорғады. 1999-2001 жылдары ҚР БҒМ Жоғары жəне орта арнаулы білім беру департаментінің директоры, 2001-2005 жылдары С.Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университетінің ректоры қызметін атқарған. 2005-2013 жылдары – Ш.Есенов атындағы Ақтау мемлекеттік университетінің (кейін Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар жəне инжиниринг университеті) ректоры, 2013-2014 жылдары – Республикалық техникалық жəне кəсіби білімді дамыту жəне санат беру ғылыми-əдістемелік орталығы бас директоры, 2014-2018 жылдары – Ш.Уəлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университетінің ректоры қызметін абыроймен атқарды. 2018 жылдың қыркүйек айынан бері Қазақстандағы инженерлік білім ассоциациясының президенті қызметін атқаруда.
Ол қай жерде жүрсе де, қандай қызметтің тізгінін ұстаса да білімі мен біліктілігінің арқасында қолға алған шаруасын дөңгелетіп алып кететін білікті де іскер, мінезді жан екендігін ұзақ жылдар Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг университетінің ректоры қызметінде болғанда дәлелдеген еді. Сол кезде игілігімізге жараған оқу орнының бас ғимараты да, жаңа заман талабына сай салынған бес жүз орындық жатақхана мен спорт кешені де, құрылысы енді басталған қызметкерлерге арналған тұрғын үй де, әрине бұған ешкімнің таласы жоқ, Әбдімүтәліп Әбжаппарұлының дара қолтаңбасы еді.
Әбжаппаров 2005 жылы Ақтау қаласындағы мемлекеттік университетке ректор болып келгеннен бастап, оқу орнында кең көлемдегі қайта құрулар жүзеге асырыла бастағаны белгілі. Университет дамуының жаңа заманауи талаптарға сай түбегейлі өзгерістер кезеңі басталды. Білім ордасын оқу үдерісінің ұйымдастырылуы мен ғылыми-зерттеу жұмыстарының тиімділігі жағынан да, сыртқы келбеті мен материалдық-техникалық жарақтандырылуымен де әлемдік жетекші университеттер деңгейіне сәйкестендіруге арналған түбегейлі өзгерістер жасаудың стратегиялық міндеттері айқындалып, ауқымды шаралар қолға алынды.
Ұзақ жылдар бойы Маңғыстаудағы осынау іргелі оқу орнының жеке ғимараттары болмағандықтан Ақтау қаласының әр жеріндегі әкімшілік, мектеп, балабақша, жатақхана ғимараттары сияқты түрлі нысандарды пайдаланып келгені белгілі. «Ақтауда шетелдік үлгідегі университет қалашығы салынса» деген тілек-өтінішін талай мінбеден айтқан Әбекең ақырында арманына жетті. Бұл мәселе Әбекеңе дейін де талай келелі жиындарда сан рет айтылды да. Бірақ құр сөз күйінде қала берген еді. Ә.Әбжаппаров өзінің табандылығымен талай табалдырықты тоздырып, Ақтаудың жаңа шағын ауданынан елу төрт гектар жер алуға қол жеткізді.
Осы жұмыстың басы-қасында жүрген лауазымды азаматтар бұл жобаға Елбасы ұдайы назар аударып, қолдау көрсетіп отырғанын айтады, оған студенттер мен оқытушылар ұжымы, облыс тұрғындары дән риза. Елбасының қамқорлығы туралы айтқанда, әсіресе естен кетпес екі оқиғаны ескермей кету мүмкін емес. Оның бірі – университет кампусының жобасын Елбасына көрсетіп, оның ақ батасын алу да, екіншісі – жаңа бас ғимаратқа Тұңғыш Президентіміздің келіп, қол жеткен жетістіктер мен жүріп жатқан жұмыс барысына ризашылығын білдіруі болатын.
Сол жылдары жыл сайын өткізілетін халықаралық, республикалық пәндік олимпиадаларда университет студенттері жоғары нәтиже көрсетіп жүрді. Оқу орнының халықаралық деңгейдегі шетелдік университеттермен байланыс өрісі кеңейе түсті. Әлемнің маңдайалды университеттері – Ресейдің Ломоносов атындағы ММУ (МГУ), Бауман атындағы ММЖТУ (МГВТУ), т.б., Польшаның Вроцлав, Познань университеттері, Германияның Вилдаудағы техникалық университеті, АҚШ-тың Луизиана штатындағы университеттер жүйесі, Түркия, Қытай, Иран, Әзербайжан, Дағыстан, Қалмақ, Корей университеттерімен халықаралық қатынастар жөніндегі келісім шарттар жасалынды және олармен тығыз байланыстар орнатылды. Шәкірттер білім алмасу бағдарламасы бойынша Германия, Польша, Қытай және Түркия, Ресей мен АҚШ, Үнді мемлекеттерінің жоғары оқу орындарында, теңіз мамандығының студенттері Нидерландиядағы «Willem Barentsz» теңіз институтында оқып білім алды. Шетелдерден келген белгілі ғалымдар келісімшарттар негізінде білім алушыларға дәрістер оқыды.
Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университетіне 2014-2018 жылдары ректор болған Ә.Әбжаппаровтың білікті басшы, іскер азамат, тәжірибесі мол, өз ісінің маманы екендігі іс барысында тайға таңба басқандай көрінді. Университет тарихына көз жүгіртер болсақ, оның ірге көтергеніне елу жылдан асыпты. Осы уақыт аралығында сан мыңдаған студенттерді тәрбиелеп, еліміздің еңбек нарығында жоғары сұранысқа ие мамандарды оқытып шығарды. Университет 50-ден астам халықаралық ынтымақтастық туралы келісімшарттарды іске асырған, ЛОГО кеңесі, Erasmus Mundus, Tempus бағдарламалары аясында университеттер консорциумы құрамына енген. 2015 жылы Эразмус бағдарламасы бойынша жобаларды іске асыру үшін Еуропалық Кеңес грантын ұтып алыпты. Бірнеше жоғары марапаттарға қол жеткізу – университет ректоры болған тәжірибелі де білікті басшының ерен еңбегінің арқасы. Әбекең осында ректорлық лауазымдық қызметке тағайындалған күннен бастап-ақ жоғары оқу орны бүгінгі заман талабының көшіне ілесе бастады. Оның басшылығының мұрындық болуымен университеттің жаңа заманауи оқу-зертханалық базасын құруды қарастыратын университетті дамыту бағдарламасы жасалды. Оқу үдерісін халықаралық деңгейде ұйымдастыру үшін 40-тан астам оқу және ғылыми зертханалар құрылды. Жайлы заманауи жатақхана, арнайы шақырылған дәріскерлерге арналған тұрғын-жай – Ғалымдар үйі салынды.
Парасаттылығының арқасында қай мәселені қолға алса да, ол асқан ыждағаттылықпен атқарып, биіктен көрініп келеді. Нағыз кемеліне келген текті азаматтың рухани дүниесінің, жарқын болашақ, ұлт мүддесі үшін адал қызметінің, өзінен кейінгілерге ағалық ізгілік шуағының әлі де сарқыл-майтынына сенеміз.
Өмірзақ ОЗҒАНБАЕВ,
профессор, тарих ғылымдарының докторы, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының құрметті мүшесі
