Алдымен бұл мекемелер туралы аз-кем ақпарат бере кетейік. «Гарант 24» пен «Estate Ломбард» ломбард ретіндегі қызметін айтпағанда, «несиелеудің басқа да түрлерін» ұсынып келген. Алайда клиенттері «көтеріліске» шыққаннан кейін іле-шала Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі бұл компаниялардың банк лицензиясы жоқ екенін, сәйкесінше қандай да бір несиелік операция жүргізуге құқы жоқ екенін хабарлады. Агенттік бұл екеуінің әрекетінде қаржы пирамидасының сипаты бар деп түсіндірді. Бұл:
– өте жоғары табыс туралы уәдені үйіп-төгуі;
– жаңа қатысушы тартқаны үшін сыйақы беруі;
– салған инвестицияның қайтатынына кепілдік бар деп сендіруі;
– жалған инвестициялық нысандарды пайдаланғаны;
– жарнамасы жер жаруы.
Қай жағынан алып қарасақ та, «Гарант 24» пен «Estate Ломбард»-тың жұмысы қаржы нарығын реттеуші мекеме айтқан осы сипаттарға сай келеді.
Заңды тұлғаларға қатысты деректерді тіркеумен айналысатын «Учет. Проверка контрагентка» сайтындағы дерекке сүйенсек, «Estate Ломбард» ЖШС-ның бас кеңсесі Алматы қаласындағы Алмалы ауданының Жамбыл көшесіндегі 175-үйде орналасқан. Басшысы Нұржан Елеуов есімді азамат.
БАҚ-тардың хабарлауынша, «Гарант 24» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің басшысы Аслан Мурзабеков есімді азамат. Бас кеңселері елордада орналасқан ломбардтың Орал, Ақтөбе, Ақтау, Павлодар сынды бірнеше қалада кеңсесі бар. Статистика комитетінің хабарлауынша, мекемеде 51-100 аралығында адам жұмыс істеген көрінеді. Мемлекеттік кірістер комитеті оның 121 мың теңгеден сәл-ақ асатын салық берешегі бар екенін хабарлады.
Ішкі істер министрлігі аталған мекемелердің жер-жердегі кеңселерінің басшыларын тұтқындауда. Атап айтсақ, «Гарант 24»-тің Павлодар, Тараз, Қарағанды, Орал қалаларындағы кеңселерінің басшылары ұсталғаны белгілі болды. «Home Avto Invest»-тің Атыраудағы директоры алдымен алданған клиенттердің қолына түсті. Оны кепілге алған атыраулықтар алдымен ақшаларын қайтарғаннан кейін босатамыз деп, кейін ішкі істер департаментіне тапсырды.
Жалпы, біздің қоғам қаржы пирамидаларының қулық-сұмдығы туралы ақпаратқа кенде емес. Тоқсаныншы жылдардағы жабайы капитализм кезінде жер сипап қалғандар туралы айтпағанда, кейінгі жылдары аңғал азаматтардың ақшасын қағып алғандар туралы дүркін-дүркін айтылып та, жазылып та жүр. Алайда адамдар отқа үймелеген көбелек құсап, қаржы пирамидаларын төңіректеуді қояр емес. Неге? Бұл туралы әлеуметтанушы Эльмира Отар былай дейді:
– Мұның әлеуметтік және психологиялық аспектілері бар. Бірінші кезекте, бұл азаматтардың қаржы сауатының төмендігін көрсетеді. Өзінің қаржы саясатын дұрыс құрмайтын, оны дұрыс жоспарлай алмайтындар қаржы пирамидасының құрығына оңай түседі. Екіншіден, кейбір азаматтар түрлі оқиғаларға байланысты бір реттік қаржыға зәру болып қалып, шарасыздықтан осындай жағдайларға ұрынуы мүмкін. Үшінші себеп – азаматтардың сенгіштігі. Халық бір жерде оңай олжа бар деп естісе, мол табысқа кенелесің десе сеніп қалады. Оның үстіне, «пирамидаларды» жарнамалауға танымал тұлғалар қатысты.
Халық сенбей қайтеді, атақты вайнер Мейіржан Төребаев, әнші Айқын, «Найман» деген лақап аты бар ережесіз жекпе-жек шебері Қуат Хамит сияқты «жұлдыздар» жарнамасын қатырып жасап берсе. Бір айта кетерлігі, аталған «жұлдыздар» әлеуметтік желіде халықтан кешірім сұрап, өздері де сан соғып қалғанын айтып, тіпті ішкі істер органдарына арызданып жатыр.
Жалпы, «Тақиям толған сөк, ерте тұрсам дым да жоқ» деген жұмбақты еске түсіретін жағдай посткеңестік кеңістіктегі елдер үшін таңсық емес. Тоқсаныншы жылдардағы топалаң тұсында қаржы пирамидаларының талайы құрылып, талайы күйреп, талай адамның аузы күйген. Дегенмен бір мезгілде елдің бірнеше қаласында ашынған азаматтардың «ақшамды қайтар!» деп айқайлап ломбард кеңселеріне басып кіруі біраз жылдың бедерінде болмаған оқиға.
Әлеуметтанушы Эльмира Отар айтқандай, осындай оқиғалар қоғам үшін сабақ болады, әрине. Бірақ жағдай қайталанбасын десек, халықтың қаржылық сауатын жетілдіру керек. Сонымен қатар оңай олжаға батамын деп барынан айырылып қалмауды үйрететін әлеуметтік жарнамаларды көбірек тарату қажет. Өкінішке қарай, қазір ондай әлеуметтік жарнамадан бұрын, әлеуметті сан соқтыратын жарнамалардың аты озып тұрған жайы бар.
