Әлем жаңа вирус жайлы тың хабарды қорқынышпен күтіп отырғанда, назарымыздан қайсысы тыс қалып жатыр деген ой келеді. Әлеуметтік желіде індет жұқтырғандар көбейді деген ақпараттан бөлек, олар кімдер, жағдайлары қалай, емдік шаралары қандай, жазылғандар неге көпшілікке шықпайды деген сұрақтарды көзің шалады. Дұрыс сауал екен деген бірінші ойдан кейін, мынандай жағдайда науқас пен дәрігердің әлеуметтік желіге кіріп, хал сұрасып отыратын уақыты қайда деген заңды жауап пайда болады. Бұл жағдайда бір нәрсенің анық-қанығын білгісі келген адамға, ең алдымен, ресми статистика көмекке келмек. Ал ресми дерекке сүйенбей көлгірсіп отырғандарға не дерсің? Әсіресе әлеуметтік желіде мыңдаған аудиторияны телміртіп күттіріп отырған белсенді қолданушылар бар.
Статистика не дейді?
Қазір интернетте не көп, коронавирустың әлемдегі ахуалын көрсететін онлайн карталар мен интерактивті дереккөздер көп. Осындайда оқырман қайсысына сенерін білмей, дал болатыны анық. Ал біз, ең алдымен, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының статистикасына қарауды дұрыс деп есептедік. ДДҰ – Біріккен Ұлттар Ұйымының ғаламдық денсаулық сақтау саласын бақылайтын ең ірі органы. Дегенмен, бұл картада көрсетілген мәлімет ескі секілді. Мәселен, елімізде 33 науқастың бары белгілі болғанда, ДДҰ Қазақстанда 6 жағдай тіркелгенін көрсетіп тұрды. Осылайша ұйым ұсынатын ақпарат кеш жаңартылатынына көзіміз жетті. Келесі бір Johns Hopkins University (JHU) ұсынған ақпарат соңғы жаңалықтарға жақын болды. Сонымен негізге осы статистикалық мәліметтерді алдық. Оған сенсек, әлемде 182 413 адам індет жұқтырған екен. Ал өлім саны – 7154. Барлық ұйымдар ұсынған мәліметтерде БАҚ назарынан тыс қалып жүрген маңызды үшінші баған бар. Ол – дерттен айыққандар туралы мәлімет. Оған сенсек, әлемде 79 433 адам індеттен жазылған. Бұл дегеніміз, осы күнге дейін вирус жұқтырғандардың 40 пайыздан астамы құлан таза айығып, үйлеріне қайтқан. Вирустың ошағы болған Қытайдың Хубэй провинциясындағы жағдайға қарап вирусты жеңуге үміт пайда болғандай. Науқастар саны ең көп ел әлі де Қытай болып тұр. Десе де елдегі барлық 81 053 науқастың 68 777-сі жазылған екен. Ал көз жұмғандар саны – 3230. Вирус жаппай жайылған елдердің бірі Қытай статистикасының мысалында жазылғандар жайлы ақпараттың қаншалықты маңызды екенін көргендейміз.
Осыдан бірнеше апта бұрын Қытайдан бөлек індет нысанына іліккен елдердің қатарында Оңтүстік Корея мен Иран да болғаны есімізде. Оңтүстік Корея осымен 3 күн қатарынан жаңа ауырған науқастар саны аз болып тұрғанын мәлімдеді. Статистика 8320 азаматтың 75-сі көз жұмса, 1137 науқас жазылғанын айтады. Ал Иранға келсек, барлығы 14 991 жағдай тіркелген, оның 5 мыңға жуығы сауығып кеткен, қаза болғандар саны 853 екен. Бұл елдердің тәжірибесі індеттен жазылғандардың қатары аз емес екенін көрсетеді.
Дегенмен, кейбір Еуропа елдерінде жағдайдың басқаша екенін көріп отырмыз. Мәселен, қазір індет ушығып тұрған Италияда 27 980 науқас анықталған. Ал сауыққандар мен көз жұмғандардың саны да қатар болып тұр (2158 – өлім саны, 2749 – жазылғандар). Испанияда да жағдай осыған ұқсас, 9942 науқастың 342-сі қаза болса, 530 адам дерттен айыққан. Бұдан шығарар қорытынды біреу болмақ. Індеттің таралуын басынан қатаң бақылауға алған елдерде жағдай жақсарса, вирусқа аса мән бермей, сақтану шараларын ескермеген қоғамда індет кеңінен жайылып жатыр. Медицинасы дамыған елдердің өзі дертті ауыздықтай алмай жатқанын дүйсенбі күні өткен брифингте Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының басшысы да атап өтті.
Жоғарыдағы статистикалық мәліметті мысалға келтірудегі мақсатымыз біреу. Азаматтарымыз қауіптің маңыздылығын түсініп, жеке адамның жауапкершілігіне көп нәрсе байланысты екенін ұғынса дейміз. Мұны барлық әлем елдері мен сарапшылар, оған қоса отандық билік өкілдері мен дәрігерлер де айтып жатыр.
Жалған ақпаратпен күрес
Соңғы күндері ақпарат кеңістігінде коронавирусқа қатысты хабарлардың көптігі жасырын емес. Ал олардың қаншалықты шындыққа жанасатыны бөлек мәселе. Жалған ақпаратпен күрес Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының да басын қатырған мәселе болды. Нортумбрия университетінде денсаулық пен қауіп коммуникациясын зерттеуші Сантош Виджайкумар адамдардың қорқыныштан туған кейбір әрекеттері әлеуметтік желіде жиі талқыланғандықтан, өзгелерге қалыпты жағдай секілді қабылдануы мүмкін екенін айтады. Мәселен, шетелдегі дүкен сөрелерінің босап қалған суреттері мен тұтынушылардың дәретхана қағаздарын жаппай сатып алуы бүкіл әлемде жалғасып кеткенін айтады. Қазақстанда да індеттің алғашқы жағдайы тіркелген күндері базарлар мен супермаркеттерге ағылған адамдарды көрдік. Бұл керісінше, дерттің одан әрі таралу қаупін күшейтеді. Сол себепті де жалған ақпарат таратқан адамдар заң шеңберінде жазалануы мүмкін екені айтылды.
Дәрігерлерге қолдау көрсетуде
Әлем елдері індетпен бетпе-бет келген медицина қызметкерлеріне қолдау білдіріп жатыр. Мұны әлеуметтік желідегі дәрігерлердің қайсарлығы мен мамандығына деген адалдығын үлгі еткен жазбалардан байқауға болады. Бірінші желі қолданушылары Қытайдағы медицина қызметкерлерінің дертпен күресіп шаршаған суреттерімен бөлісе бастады. Соңғы тәуліктерде Қазақстанда да ақ желеңділердің еңбегін дәріптеп, қолдау көрсетуге шақырған үндеулер көбейді. Halyk bank пен BI Group секілді компаниялар көмекке қомақты қаржы бөлетіндерін мәлімдеп жатыр. Ал Испанияда енгізілген тәртіпке бағынып үйлерінде отырған тұрғындар бір сәтте балкондарына шығып, дәрігерлерге қошемет білдірді. Расымен, дертпен күресуде алдыңғы шепке шыққан дәрігерлер қолдауға әбден лайық.
Дертті жеңген 100 жастағы қарт
Ал шолуымыздың соңында вируспен күресте жеңіске жеткен ең қарт кісінің оқиғасымен бөлісуді жөн көрдік. Қытайдың Xinhua агенттігі осыдан бір апта бұрын жүз жастағы егде кісі коронавирустан құлан-таза айығып, емханадан үйіне қайтқанын хабарлаған еді. 1920 жылы дүниеге келген ер адам ақпан айында ғана 100-ге толған. Ол ауруханаға 24 ақпан күні түсіп, 13 күн бойы ем алған. Нәтижесінде, індеттен толығымен жазылған. Осылайша ол сырқатты жеңген әлемдегі жасы ең үлкен науқас болып отыр. Дәрігерлер ауруханаға түскен кезде Альцгеймер, гипертония және жүрек дерттеріне байланысты оны емдеу оңай болмағанын айтқан. Десе де әскери дәрігерлер ұзақ кеңесіп, дәстүрлі қытай және заманауи медицинаны қатар қолданып, жеңіске жетіпті.
Жаһандық сипат алған дертпен күресте айналадағы барлық нәрсе қауіпті болып тұрады, тіпті ауа да. Қазір бастысы еліміздің әр тұрғыны өзінің ғана емес, басқаның да өміріне жауапты екенін түсініп, барлық шараларды бұлжытпай орындағаны маңызды.
