Руханият • 01 Сәуір, 2020

Тұратыда туған тарландар

466 рет
көрсетілді
5 мин
оқу үшін

Егерде сіз Ресей Федерациясының Таулы Алтай өлкесіне жолыңыз түсіп жатса, көңіл сергітер көптеген қуанышқа кенелеріңіз хақ. Басқасын айтпағанда, ақ самырсын көмкерген сәнді жағажайлар, тас бұлағы таудан құлап аққан қырқа-қырат. Сонымен қатар, биыл 75 жыл толып отырған Жеңіс мерекесіне орай Барнаул мен Бийск арасын жалғап жатқан құла айғырдың сауырындай биік сарыжонға Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Кеңес Одағының Батыры атағын алған адамдар туралы баннер тұрғызылған. Қасқа жолдың қос жиегіне жағалай орналасқан зәулім тақтада айпарадай айғайлап қос қазақтың есім-сойы тұр. Бірі – Қадыран Туғанбаев, екіншісі – Жәнібек Елеуісов.

Тұратыда туған тарландар

Қос батырдың туған жері – Таулы Алтай Республикасы Усть-Кан ауданы, Черный Ануй ауыл­дық әкімшілігіне қарасты Тұраты атты шағын мекен. Ауыл тұрғындарының айтуына қара­ғанда, бұл өлкеге қазақтар ХVIII ғасырдың 60-жылдары келіп қо­ныс­таныпты. Ре­сейлік миссионерлер тарапынан жергілікті қазақтарды шоқындыру ісі жүр­­гізілген. Тіпті үкімет өз қар­жы­сына ауылдың ортасына шір­­кеу тұрғызған. Бертінде сол шір­кеу құлатылып, оның орнына қа­зақтың қос батырының насихат тақтасы орналастырылыпты (суретте).

Жоғарыда айтқанымыздай қазақтарды шоқындыру барысында Туғанбай және Елеуіс деген екі адам миссионерлерге қарсы шығып, өз жақтастарын бастап, қазіргі Тұраты ауылы орналасқан жерге ауа қоныстанған.

Екінші дүниежүзілік соғыс бас­­талған жылдары бұл ауылда   20-25 үй қазақ болған көрінеді. Осы бірнеше түтіннің ер азаматтары ел қатарлы соғысқа аттаныпты. Аядай ауылдың төрт жігіті Кеңес Одағының Батыры атағына ие болған. Осылардың екеуі – қазақ. Бұлар ертеде бұғауға басын имей кеткен Туғанбай мен Елеуістің немерелері.

Қазір Черный Ануй ауылын­дағы орта мектеп Қ.Туғанбаевтың атында болса, Тұратыдағы бас­тауыш мектепке Ж.Елеуісов есімі бе­ріліпті. Осы батыр қандас­тарымыз жайлы айтар болсақ:

Қадыран Туғанбаев – 1942 жылы 18 жасында майданға ша­қырылып, барлаушы болған. Ке­ңес армиясының 333-ші дивизиясы, 1116-шы атқыштар пол­кында жауынгерлік міндетін ат­қарады. 1943 жылы Кеңес армиясы Дне­прге келіп тіреледі. Немістер өзеннің арғы жағалауына өте күш­ті қорғаныс шебін құрып, Ке­ңес әскеріне қарсы соққы алапат беруге көп уақыт дайында­лады. Екінші дүниежүзілік соғыс тарихындағы ең бір шешу­ші шай­қастардың бірі осы. Әскер­лердің арғы жағалауға аман-есен өтіп, шығуын қамтамасыз ету 333-ші дивизияға жүктеліпті.

Қарсы жағалаудың биік дөңе­сіне орналасқан жау пулеметі Қы­зыл Армия әскерлеріне оқ бүр­кіп, аттап бастырмай қинайды. Жаудың пулеметіне қарсы шапқан қазақ Қадыран граната тастап, та­жалдың үнін өшіреді. Бірақ өзі де ауыр жараланады. 1944 жылы 19 наурызда Қадыран Туғанбаевқа Кеңес Одағының Батыры атағы бе­ріледі. Есіл ер оны көре алмап­ты. Жар­лық шығардан үш ай бұ­рын қайтпас сапарға аттанған екен.

Жәнібек Елеуісов – 1925 жы­лы туған. 1942 жылы 17 жасында майданға сұранады. Бірақ оның өтінішін комиссариат 1943 жы­лы қабыл етіп, 6 айлық мергендер курсына жібереді. Сол жы­лы ол Воронеж майданының 6-шы гвар­диялық дивизиясы 25-ші гвар­диялық атқыштар полкі құра­мында соғысты бастаған. 1943 жылы 16 қазанда Днепр өзенінен өту кезінде көрсеткен ерлігі үшін КСРО Жоғарғы Кеңесі Пре­зиду­мының жарлығымен Кеңес Ода­ғының Батыры атағына ие болады.

Ж.Елеуісов пулемет полкына командир болып тағайындалады. Майданның алғашқы күні оның полкі жаудың 40 жаяу әскерін өлтіріп, 95 немісті тұтқындайды. Жәкең бастаған полк әскерлердің Днепр, Припяти өзендерінен аман-есен өтуіне елеулі үлес қо­сады. 6-шы гвардиялық диви­зия­ның командирі генерал-майор Г.Ива­новтың естелігінде: «Бір шай­қас әлі есімде: ұрыс ке­зінде полкінен жал­ғыз қалған Жәнібек бір пулеметтен екін­шісіне жүгіріп жүріп атысып, жау әскерін тұсап тұрды. Немістер ол жер­де біреу емес, бірнеше адам бар деп шатас­қан. Міне, осы батыр қазақ баласы Жәнібек болатын».

Кеңес Одағының Батыры Жәні­бек Елеуісов 1946 жылы майданнан оралып, өзі туған ауылдағы орта мектепте директор болады. 1954 жылы Қазақстанға көшіп келіп, ұзақ уақыт Шемонайха ауданында тұрыпты. Кейін 1962 жылы қазіргі Атырауға көшіп, ДОСААФ облыстық филиалының спорттық атқыштар клубының басшысы болды. Қалалық кеңестің депу­таты болып сайланды. Қазір Атырау қаласында батыр атында көше бар. 1972 жылы ДОСААФ желісі бойынша қазіргі Тараз қа­ласына ауыстырылады. 1991 жы­лы зейнеткерлік демалыс шығып, 1996 жы­лы 21 сәуірде Тараз қаласында өмірден озды.

Соңғы жаңалықтар

Су үнемдейтін қондырғы

Технология • Кеше