Тақуаның ақылы

Жігіт тапсырманы мүл­тіксіз орындайды. Таңертең ерте ұстазына келіп, өліктер тіл қатпағанын ай­тады. Тақуа: «Он­да сен бүгін тағы бар, таң ат­қанша өліктерді жаманда, тілде, мүмкін сонда тіл қатар», дейді.

Шәкірт оны да орындайды. Таңертең ұстазына келіп, өліктердің ләм-мим д­еме­генін айтады. «Ба­лам, – дейді қария. – Сен бұл дүниеде жетілген адам­дар­­дың қатарында болғың келсе, тура өлік­тер сияқты мақтаса да, даттаса да міз бақпай­тын бол. Сонда ғана мақсатыңа жетесің!»

Бұл әңгіменің ғибраты неде? Мақтан бар жерде адам баласы рухани жетілмейді. Рухани жетілмеген адам қай тараптан болсын рухты, кемел дүние тудыра алмайды. Яғни, адамды рухани мүгедектікке, арылмас дертке шалдықтыратын дүние  – мақ­тау. Әр нәрсенің шегі болатыны сияқ­ты, мақтау мен мадақтың да шегі бар. Артық мақтау – жанға қас.

Ислам дінінде мақтану мен мақтан үшін жасалған істі «рия» дейді. Кімнің бойында рияға құмарлық болса, оның істеген жақсы амалдары шайылып кетеді. Мысалы, бізге имам Мүсілім арқылы жеткен мынадай бір өсиет хадисте: «Қиямет күні Алланың құзырына бірнеше адам әкелінеді. Хақ Тағала бірінші адамнан: «Сен не тындырдың?» деп сұрайды. Пенде: «Шейіт болып жаным шыққанша, сенің жолыңда аянбай соғыстым», деп жауап береді. Хақ Тағала: «Жалған айтып отырсың! Сен ел-жұрт «неткен батыр адам!» деп айтсын деп соғыстың», деп оны жәһаннамға лақтыруға бұйрық береді.

Келесі болып білім үйренген ғалым адам әкелінеді. Алла Тағала одан: «Жақсы нығметтерге жету үшін не істеп едің?» деп сұрайды. Әлгі адам: «Ғы­лым үй­рендім, өзгеге үйреттім, сенің риза­лығың үшін Құран оқыдым», деп жауап береді. Хақ Таға­ла сол кезде: «Сен адам­­дар «керемет ғалым екен» деп айт­сын деген ниетпен ғылым үйрен­дің ғой. «Құран­ды қандай тамаша оқиды!» десін деп Құран оқыдың, осы рияң үшін», деп оны да тозаққа лақтыруға бұйрық береді.

Одан кейін мал-мүлкі көп бай адам әкелінеді. Алла тағала өзінің оған берген игіліктерін есіне салып: «Ал жарайды, сен сол игіліктерге ие болу үшін не жасадың?» деп сұрайды. Әлгі пенде: «Сенің ризалығың үшін мал шаштым»,  дейді. Алла тағала: «Айтып отырғаның жалған, сен «мынау неткен жомарт адам» десін деп жасадың», дейді. Сөйтіп оны да жәһаннамға лақтыруға бұйрық береді.

Демек бұл хадистен біз не түсінеміз? Абай атамыздың 38-ші қарасөзінде «бұл жол­да риясыз, жеңілдіксіз бір қарар тұрып ізде­ген ғана кісі істің кәмәлатына жет­пек» деге­ніндей, амалдың қабыл бол­мағы рия­сыз ықыласқа байланысты екен. Біздің көбіміз қателікті дәл осы жерден жіберіп аламыз.