Кез келген ұйымның қазіргі заманғы менеджменті қарқынды уақытты басынан кешіріп отыр. Бүгінгі VUCA-әлем (volatility (тұрақсыз), uncertainty (анықсыз), complexity (күрделі), ambiguity (екі ұштылық) жағдайында ережелер, түрлі талаптар, қатысушылар құрамы, алаңның ауқымы тұрақты өзгеріп отырады. Мұның бәрі қоршаған ортада тұрақты ешнәрсе жоқ екендігін мойындауды, соған сәйкес әрекет ету мен дамудың жаңа тәсілдерін қолдануды талап етеді. Қажет уақытта және қажет әдіспен өзгере білу – қазіргі заманғы ұйымдардың табыстылығының өзекті факторы. Өзгерістер стратегиясын құрудың негізгі міндеті қалыптасқан жағдайға немесе мәселеге ұйымның тиімді жауап беру кепілдігі болып табылады.
Бүгінде ғаламдық рецессия тудырып отырған індет осы жағдайдың үлкен көрінісі болып табылады. Вирустың таралу қарқыны мен мұнай бағасының төмендеуі экономикалық өсу қарқынын төмендетті – халықаралық зерттеу орталықтарының бағалауы бойынша экономикалық өсу 2020 жылы 1-1,5%-ды құрауы мүмкін. Осы орайда мемлекет, бизнес, азаматтар өз позициясын сақтауы және мүмкіндігінше даму мүмкіндіктерін айқындауы керек, ол үшін өзгерістерге бейім және жағдайға байланысты икемді болуы тиіс.
Ғаламдық қалыптасқан жағдай ашық экономикалы Қазақстан үшін жаңа сын-қатерлер тудырып отыр. Әлемдік экономиканың шикізаттық моделі артықшылықтарының әлсіреуі, жаһандық экономикадағы протекционизмнің (отандық өндірушілерді қорғаудың) артуы, цифрлы технологиялардың қарқынды дамуы, технологиялық парадигманың ауысуы сияқты өзгерістер Қазақстаннан одан әрі дамуда әлемде болып жатқан түбегейлі өзгерістерге назар аударуды талап етеді.
Осы орайда мемлекет дағдарыс және дағдарыстан кейінгі даму жағдайында басымдықтарды айқындады: барлық азаматтардың өмірі мен денсаулығын сақтау; халықтың табысын арттыру; бизнесті қолдау және дамыту; білім мен ғылым жүйесін жетілдіру. Әлемде орын алған пандемиядан бірінші болып зардап шеккен туристік, логистикалық бизнес, әуетасымалдаушылар мен сыртқы экономикалық мәмілелерге қатысушылар болды. Өйткені шектеу шараларына байланысты олар өз міндеттемелерін орындай алмай отыр.
Өзгермелі әлем жағдайында бизнесте мықты жеңбейді, неғұрлым икемді және бейімделгіш бизнес алға басады. Бастысы тенденцияларды уақтылы бақылау, нарықта пайда болған сұранысты талдау және оны қанағаттандыру бойынша белсенді жұмыс істеу болып табылады. Карантин жеткізу қызметіне және басқа да өз қажеттіліктерін үйде отырып қанағаттандыруға мүмкіндік беретін қызметтерге сұранысты арттырды. Әлеуметтік бағытты ұстанатын брендтер өз позициясын нығайта білді, мысалы Louis Vuitton өз клиенттеріне маска сыйлады, дәрігерлерге қорғаныс костюмдерін ұсынды.
Нарықта өз позициясын ұстап қалу стратегиясын қолдануда компания бірнеше құраушыларды қайта бағалауы тиіс: клиенттер сегменті – негізгі мақсатты аудиторияны анықтау; құндылықты ұсыныс – бәсекелестермен салыстырғанда артықшылықтары бар өнім; өткізу арналары – өнімді сатып алушыға жеткізу жолдарын талдау (онлайн каналдар: сайттар, telegram-канал, Facebook, Instagram, YouTube және басқалары); клиенттермен өзара қарым-қатынас тұжырымдамасын қалыптастыру (жинақтау картасын құру, сайтта жеке кабинет қалыптастыру, шағымдарға уақтылы жауап беру, кезекті сатып алуға жеңілдіктер, т.б.
Өзгерістерді басқару шығармашылық атмосфераны дамыту және еңбекті командалық ұйымдастыру әдістерін енгізу стратегияларын қарастырады. Екінші стратегиялық деңгей ұйымды басқарудың жаңа құралдарын қалыптастыруды және басқару тетіктерін жаңартуды қарастырады. Шығармашылық ахуалды дамыту басқарушылық шешімдер қабылдаудағы жаңа әдістерді әзірлеуді білдіреді. Шығармашылық бастама ұйымдық құрылым икемділігімен, коммуникациялық арналар ашықтығымен, лауазымдық құзыреттіліктер кеңдігі, еңбекті командалық ұйымдастыру, қателіктерге төзімділік сияқты параметрлермен анықталады. Қызметкерлердің шығармашылық қабілеттері жаңа технология мен жаңа тауарлар әзірлеуден көрінеді.
Раушан ЕСБЕРГЕН,
Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының Ақтөбе облысы бойынша филиалының профессоры
