Естір құлақ есті болса...

Саясат • 28 Мамыр, 2020

Мемлекеттік тіл: Естір құлақ есті болса...

167 рет көрсетілді

Бұқара мен билік арасының алшақтап кеткенін айқындаған шетін жағдайлар дер кезінде көпшіліктің тілінде диалог орната алмаған шенеуніктерге әжептәуір сын болғаны анық. Онсыз да оңалмай тұрған істі, қоғамның олқы тұсын қозғағанда мемлекеттік қызметшілерді мінеу азайған емес. Алайда ел ісін үйлестірер мемлекетшіл тұлғаның мемлекеттік тілге келгенде мүлт кетуіне болмайды.

Орынбек ӨТЕМҰРАТ

Өткен жылы көкейкесті мәселелерін көтеріп көшеге шыққан көпбалалы аналардың мұңын тыңдарда мемлекеттік қызметшілер мемлекеттік тілде емін-еркін сөйлесе алмай мүдіріп қалғаны көпке мәлім. Бұл ашынған жұрттың жан айқайын жете түсініп, жедел шешім қабылдарда белгілі бір деңгейде бөгет болады. Көпшілік пен биліктің арасына көпір орнатуға келгенде бұдан басқа да көптеген кедергі көлбеңдеп шықты. Сондықтан Президент пәрменімен «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасына баса мән беріліп жатыр. Ал халық үніне құлақ асу үшін халықтың негізгі тілінің рөлі күшейе түсетіні сөзсіз.

Жалпы, мемлекеттік тіл мәселесінің түп-төркіні мемлекеттік қызмет саласына келіп тірелетіні түсінікті. Өйткені халықтың басым бөлігі онсыз да қазақ тілінде сөйлейді. Атқарушы органдар болса, іс жүргізгенде әлі күнге дейін ресми тілді қолай көргендіктен мемлекеттік тіл өз мәртебесіне лайық бола алмай отыр. Осыдан-ақ мемлекеттік тіл мәселесі өзектілігін жоғалтпай, бұқара мен биліктің арасындағы салқындық сақталып келеді.

Елімізде жүргізіліп отырған мемлекеттік тіл саясаты бойынша 2020 жылы, яғни биыл мемлекеттік тіл мәселесі түбегейлі шешімін табуы тиіс еді. 2011-2020 жылдарға арналған тілдерді дамыту бағдарламасы халықтың 95 пайызын қазақ тілінде сөйлетуді көксеген. Бірақ көптен күткен, көптің көңілін күпті еткен күрмеуі қиын бұл мәселенің біржола біржақты болуын әлі де көктен тілеп жүре тұратын сияқтымыз. Жоғарыда нұсқағандай мемлекеттік тілдің мүмкіндігін күшейтетін мұндай бағдарламалардың жүзеге асуына мемлекеттік қызметшілердің өздері толыққанды мүдделі болмай тұр. Әйтпесе бағдарлама түгілі, тайға таңба басқандай көрсетілген Тіл туралы заңның талаптары түгел орындалар еді ғой.

Тіл туралы заңның 23-бабы бойынша мемлекеттік тілді белгілі бір көлемде және біліктілік талаптарына сәйкес білуі қажет кәсіптердің, мамандықтардың және лауазымдардың тізбесі жасалуы керек болған. Бұған атқарушы билік бейілді болса, мемлекеттік тілдің мәртебесі баяғыда-ақ біраз көтеріліп қалар еді. Осы мәселені Парламент Сенатының депутаты Мұрат Бақтиярұлы Үкіметке сауал жолдап, ұдайы көтеріп келеді.

«Мемлекеттік тілді білу парыз емес, міндет деп көрсетіле отырып, енді инструменталды нақты заңдарға көшу керек. Яғни, тілге байланысты талаптар заңдарда егжей-тегжей толық жазылып, регламенттелуі тиіс. Айталық, мемлекеттік тілді білу Қазақстан Республикасының барлық азаматы үшін міндетті, бірақ әр сала үшін оның деңгейлері әртүрлі болуын міндеттейтін нормативтік база жасау қажет. Мысалы, мемлекеттік қызметшілерге мемлекеттік тілді В1-В2 деңгейде, жекеменшік бизнес иелері, сол сияқты уақытша тұру құқығын алғысы келген мигранттар үшін А1-А2 деңгейінде білуі қажет», дейді депутат.

Мемлекеттік тіл мәселесіне келгенде мемлекеттік қызметшіге тағылар мін аз емес. Тиісті орындарға арыз-шағымын айта барған ағайын ана тілінде жауап ала алмай арланып, одан сайын ашына түсетін жағдай көптеп кездеседі. Төртінші билік өкілдері де шенеуніктердің көбіне мемлекеттік тілде мардымды мағлұмат бермейтінін айтып, мәселе көтеріп жатады. Яғни, белгілі бір мәселе бойынша хабар таратқанда мемлекеттік органдар тарапынан қазақша сауатты сөйлей алатын спикерлердің табыла кетуі некен-саяқ. Мінберлерде негізінен ресми тілде баяндама жасалып, журналистер оны қазақшаға аударамыз деп кәдімгідей әуре-сарсаңға түседі. Оның үстіне баспасөз баяны да алдымен ресми тілде үлестіріліп жатады. Осылайша басқа әріптестеріне қарағанда ақпаратты кешеуілдеп жеткізіп жүрген қазақтілді БАҚ-тың көңілі де қапалы.

Айналып келгенде, мемлекеттік қызметшінің мемлекетшіл болуы керек екені айтпаса да түсінікті. Ал мемлекетшіл тұлғаның мемлекеттік тілге немқұрайлы қарауы мүмкін емес. Тілге көзқарастың елге көзқарас екенін ескерсек, қоғамдағы қордаланған мәселелерді қожыратпай шешуде мемлекеттік тілдің өз мәртебесіне лайық болуы өте маңызды. Халықтың тілін тапқан талай істің қыбын да табар еді.