Қазақстан • 28 Мамыр, 2020

Қырылмасақ, 40 миллион болар едік

299 рет
көрсетілді
3 мин
оқу үшін

Ұлт болып ұйысып, халық болып қалыптасқанша  халқымыз не бір азап пен аштықты басынан кешірді. Тағдыр талайына атан түйенің белі қайысатын тауқымет жазыпты. Сөйтіп жүріп, аузына тістеп ұрпағын өсірді, ұшқан құстың қанаты талатын байтақ даласын қорғады. Егер де зұлматқа ұшырап, зардап шекпегенде, бүгін біз 40 миллион халық болған болар едік. Тіліміздің мұртын балта шаппайтын, жан-жағымызға қарап жалтақтамайтын күйге жетер едік.

Қырылмасақ, 40 миллион болар едік

Өткен тарихқа көз жіберсек: 1911 жылғы бір құжатта Қазақстанда 5 млн 408 мың халық болды деп жазады. Оның 3 млн. 639 мыңы қазақтар екен. Осы тұста Қытай мен Моңғолияда 100 мың қазақ өмір сүрген.

Тағы сол сияқты 1916 жылғы санақ бойынша қазіргі Қазақстан және Қырғызстанның аймақтарында 3 994 500 қазақ, Орта Азияда (Самарқанд, Каспий сырты, Ферғана облыстарында) 235 500 қазақ, Астрахан губерниясында 353 700 қазақ, Орынбор, Самара, Томск, Тобыл, Енисейде 95 100 қазақ, Ресей империясының жерінде барлығы 4 678 800 қазақ өмір сүрген екен. (Марат Мұқанов, «Қазақ жерінің тарихы» 1994 жыл, Атамұра-Қазақстан баспасы. 74 -бет).

Сол кезде көршілес өзбек ағайындарымыз да бізбен шамалас, әуелі бізден бір табан кем де болды. Бүгін қараңыз, 20 миллионның үстінде – тілі де сау, діні де сау келе жатыр.

Хош, сонымен қайтып тағы да тарихқа оралайық. Қала іргесінде орналасқан қуғын-сүргін құрбандарына арналған «АЛЖИР» мұражай кешеніндегі мәліметтерге көз жіберсек: 1723-28 жылдары болған атақты «Ақтабан шұбырынды» заманында 1,1 млн қазақ қырылған. 1830-40 жылдардағы Кенесары Қасымов, Исатай-Махамбет бастаған патша үкіметіне қарсы көтеріліс кезінде қаншама адам қаза болды. (Бұл туралы мәлімет жоқ). 1916 жылғы ұлт азаттық көтеріліс кезінде 275 мың қазақ жазықсыз оққа ұшқан. 1931-32 жылғы аштықта  2,3 млн қазақ аштан өлген. Ұлы Отан соғысына қатысқан 350 мың қандасымыз отбасына оралған жоқ. Соғыс  жылдары тылдағы  ауыр жағдайдан 150 мың адам көз жұмған. 1944-48 жылдары «Соғыс тұтқыны» ретінде 50 мың қазақстандық қуғынға ұшыраған. Қазақ өңіріндегі полигонның салдарынан 23 мың адам зардап шегіпті. 1945-1991 жылдары аралығында Совет армиясының сапында жүрген 25 мың қазақ азаматы шаңырағына оралған жоқ. 1978-1988 жылдары Ауғанстанда әскери міндетін атқарып жүрген 1,5 мың қазақ азаматы  тағы да отбасына оралмапты... Деректер осылай, дейді.  

Осы зұлматтардың кесірінен біз өспей қалдық. Демограф-ғалым Мақаш Тәтімов марқұм егер жоғарыдағы қырғынды көрмегенде бүгін 40-50 миллион қазақ болар едік деген болжам жасапты.