Мағжанның музасы

Иә, ақын поэзиясына бойлаған адамның Мағжанның Гүлсім есімді қызға ғашық болғанын аңғармауы мүмкін емес. Мағжандай сұңғыла сезім иесінің жүрегіне шоқ салған сұлудың өмір дерегі және ақын екеуінің арасындағы махаббат хикаясы жайындағы актрисаның толғанысын таспаға ғана жазып қалдырмай, санымызға тоқып алып едік сонда.

Гүлсім Кемалова – татар қызы. 1914 жылы Петербургтегі ақсүйек қыздардың педагогикалық институтын бітірген. Бірінші дүниежүзілік соғысқа «шафқатлық тәтесі» (медбике) болып қатысқан. Елге қайтқан соң әкесі башқұрт азаматы Мичуринге қосады. Қызылжарға мұғалім болып келген сұлу келіншекке деген ақын сезімі ең алғаш «Гүлсім ханымға» деген өлеңінде бедерленеді. Өлең тарихы мынадай: 1920 жылы Омбыдан Қызылжарға көшіп келген мұғалімдер курсында Мағжан әрі директор, әрі мұғалім болып қызмет етеді. Сол кезде Башқұртстаннан Мичурин деген ауқатты кісі жақында ғана үйленген Гүлсім есімді жас әйелімен көшіп келеді. Келе сала Гүлсім бірден Мағжан басқаратын курсқа математикадан сабақ беретін мұғалім болып орналасады.

Гүлсім келген күннен бастап асқан сұлулығымен, оның үстіне ерекше тәкаппар мінезімен жұрттың көңілін өзіне аударады. Ол ешкімге сәлем де бермей, берген сәлемді де алмай, тіп-тік кіріп, тіп-тік шығып кетеді екен. Бір күні Мағжан оқытушылар бөлмесіне кіріп келсе, Гүлсім үстелдің жанында жалғыз өзі отырады. Сырттан енген ақынға селт етіп қарамайды да. Мағжан Гүлсімге қарама-қарсы отыра қалады. Бірдеңе айтқысы келіп оңтайлана бергенде, үй сыпырушы татар әйел кіріп келіп: «Гүлсім ханым, сізді телефонға шақырады», – дейді. Гүлсім шығып кетеді. Мағжан үстелдің үстінде қалып қойған Гүлсімнің қалың дәптерін көреді. Дәптерді алады да, оның бір бетіне табан астында шығарып «Бота көз, сиқырлы сөз Гүлсім ханым» деп басталатын 8 жол өлеңді жазады. Сәлден соң Гүлсім бөлмеге қайтып кіріп: «Мағжан мырза, мені қожам шақырып жатыр, рұқсат етсеңіз қайтайын?» деп келісімін алып үйіне қайтады. Ертеңінде Мағжан басқа мұғалімдермен дәлізде келе жатса, ғимаратқа Гүлсім кіріп, топ­қа қарама-қарсы жүреді. Әдетте жан адаммен тілдеспейтін, сәлем бермейтін паң Гүлсім: «Сәлеметсіз бе, құр­метті Мағжан мырза?!» деп қас­тарынан өте шығады. Сол күні сабақ біт­кеннен кейін Мағжан Гүлсімге ке­ліп: «Гүлсім ханым, сізді орта жолға дейін шығарып салуға бола ма?» деп сұ­райды. Сонда сұлу: «Жоқ, мырза, орта жолға дейін емес, жолдың аяғына дейін шығарып салуыңызға болады!» – деп жауап береді.

Кейіннен Гүлсім Мағжанға былай деп хат жазады:

Жүрәклар тәңірісі отлы!

Көзіңнің шағласын меннан.

Көшір бір өзге алгулға,

Сиқырлы йылдызым, тездан!

Әйелінің Мағжанмен қарым-қаты­насын сезген Мичурин Қызыл­жардан көшіп кетеді. Ол, тіпті Мағжанды өлтір­мекші де болады.

Гүлсім ханым кетіп қалған соң:

Білдім: бүгін мені тастап кетесің,

Күміс көбік Ақ Еділден өтесің.

Бота көзім, өлтіріп кет қолыңнан!

Тірі тастап кетіп мені нетесің?!.
– деп сезім сергелдеңіне түскен ақын «Кетіпсің Қызылжардан, ханым Гүлсім», «Айырылғанда», «Гүлсімге», «Г...ге», «Тірілдім», «Сүй, жан сәулем» деген сынды бір топ өлеңдер циклын жазады. Бұл деректерге кейін сөз зергерінің кітабын құрастырушы Х.Абдуллин мен Б.Дәрімбетовтің зерттеу еңбектерінен де жолықтырдық.

Жалпы, Мағжан Жұмабаев туралы өмірбаяндық мәліметтерге үңілгендегі біздің байқағанымыз, ақынның неке-отбасылық тағдырының қайғы-мұңға, қайшылыққа толы болғандығы. Екі рет үйленген. Алғашқы қосағы Зейнеп 1919 жылы 10 ақпанда босану үстінде қайтыс болады. Зейнептен қалған Граждан есімді сәби де араға жыл салып қатыгез ажалдың қармағына ілігеді. Кейін әкесі Бекеннің ұйғаруымен Қызылжарда тұратын Дәули Қуаныш­баевтай ауқатты адамның Жәмила деген қызына құда түседі. Бірақ қа­лың малының төленіп қойғанына қара­мастан, Мағжан жүрек үніне құлақ асып, қызылжарлық башқұрт байы Хасанның жесірі Зылихамен бірге Уфа, Челябі, одан әрі Ташкент асады. Өмірінің соңына дейін Зылихамен бірге болады.

...Сөйтіп арада бірнеше жыл өтеді. Ол уақытта Мағжан Мәскеуге қоныс аударған болатын. Бірде ақын жары Зылиха екеуі қоғамдық көлікте кетіп бара жатып, баяғы өзі сүйген сұлу Гүлсімге ойда-жоқта кездесіп қалады. Бірақ бір-біріне ләм деуге шамалары келмейді. Дәл сол кезде трамвай келіп тоқтайды да, ғашықтар жолы екіге айы­рылады. Мәңгілікке... Содан қайтып кездеспейді.