Диқанның мұңы
Арнайы біліктілігі бар жұмысшы мамандар тапшылығын, әсіресе, егін шаруашылығымен айналысатын серіктестіктер қатты сезініп отыр. Биыл көктемгі егіс басталғанда сайт пен жергілікті телеарналардың жүгіртпе жарнамаларында «Комбайншы, механизатор, дәнекерлеуші, аспаз керек. Жалақысы – жоғары» деген хабарландыру толып кетті. Мұндай хабарландырулар жаз маусымында сәл саябырсығанымен, күзгі орақ басталар тұста қайта өршиді.
Диқандар мұны бүгінде алпыстың ар жақ-бер жағына келіп қалған бұрынғы аға буын механизатор, комбайншылардың көбі зейнеткерлікке шығып, аттан түсе бастаған соң туындап отырған жағдай деп түсіндіреді. Ал кеше ғана колледж бітірген жас маман ауылдың ыстығына күйіп, суығына тоңғысы келмейді. Облыста ауыл шаруашылығына тракторшы, комбайншы, токарь, дәнекерлеуші маман даярлайтын 16 лицей, 20 шақты колледж жұмыс істейді. Бірақ бұл білім ошақтарының шәкірттері оқуын тәмамдаған соң, ауыл шаруашылығымен айналысатын серіктестіктен гөрі қалалық кәсіпорындарға жұмысқа тұруды қалап тұрады. Яғни қазіргі жастар ауыл шаруашылығына қажет жұмысшы мамандықтарға, мүмкіндігінше, бармауға тырысады. Жұмыс беруші мен жұмыс күшінің мұрат-мүддесі бір арнада тоғыспаған соң, серіктестіктердің көбі негізгі жұмысшы маман күшін тек науқан кезінде ғана жалдауға мәжбүр.
– Механизаторларымның дені қартайды. Олар әрі кеткенде 4-5 жыл жұмыс істейді. Одан кейін не болатынын болжау қиын. Қазір көп серіктестіктерде жақсы техника бар, бірақ оны күтіп, баптап жүргізетін механизатор жоқ. Ауылға жастар келмей жатыр. Қазіргі механизатор еңбек нарығында өзіне сұраныс жоғары екенін жақсы білетіндіктен, кез келген уақытта жұмысын тастап кетуден тайынбайды. Көктемгі егін, күзгі дән орағы болсын, оған бәрібір.
Егін өзінікі болмаған соң, ол алқапқа шыққан трактор сәл тоқтап қалса, шаруашылыққа қыруар шығын келетінін ойламайды да. Жұмыс берушімен арада сәл кикілжің туса, қолын бір сілтейді де, кетіп қалады. Мұның кесірі бүкіл шаруашылыққа тиеді. Өйткені науқан қайнап тұрған шақта әр минут алтыннан қымбат. Мәселен, механизатор кетіп қалып, жүріп тұрған екі К-700 тоқтап қалды делік. Жер иесі басқа механизатор іздеп тапқанша кем дегенде бір апта уақыт кетеді. Науқан бір апта кешікті дегенше, миллиондаған қаржы желге ұшты дей беріңіз: егін шығымы екі-үш есе төмендейді. Жаңа механизатор жеткенше, топырақ ылғалынан айырылып, мерзім өтіп кетеді де, еккен дән де, еткен еңбек те зая кетеді.
– Қазіргі жұмысшылардың моральдық деңгейі мен өз ісіне деген жауапкершілігі өте төмен дәрежеде. Біз дәл қазіргі жағдайда жұмыс сапасына ешқандай талап қоя алмай отырмыз. Техниканы күтіп жүргізуді, оның сыр беріп тұрған тұсын алдын ала аңғарып, дер кезінде қажет бөлшегін ауыстыруды талап етпек түгілі, бұл туралы сөз қозғау мүмкін емес. Осы көктемгі науқанда бір механизатордың кемшілігін көрсетіп, қатаң талап қойдым. Жеке басын қорлайтындай ештеңе айтқан жоқпын. Әлгі кісі бірден жұмыс істемеймін деді де, қолын жуып, сөзге құлақ аспастан тартып отырды, – деді аты-жөнін атамауды сұраған орта шаруа.
– Көп шаруашылықтарда механизатор әрі кеткенде төрт-ақ ай жұмыс істейді. Қалған сегіз ай жұмыссыз, жалақысыз үйінде отырып қалады. Амалы қалмаған соң, қалаға кетпей қайтеді. Сондықтан егіншілік пен мал шаруашылығын қатар дамыту керек. Сонда жұмыс та, жұмысшы да болады. Мысалы, біздің агрофирмада маман тапшылығы жоқ. Жұмысшылар 10 ай бойы жұмыс істейді. Көктемде егін басталады, егіннен соң шөпке шығып, мал азығын дайындайды. Одан соң орақ, ол біткен соң жер жыртып, тұқым тазартады. Қыста біразы малға шығады, жол тазартады, қалғаны жылы жерде техника жөндеуге көшеді. Тұрақты алып тұратын жақсы жалақысы, тоқсан сайын берілетін сыйақысы бар. Сондықтан шаруашылықта механизатор да, комбайншы да жеткілікті, – дейді атақты диқан Сайран Бұқанов.
Сарапшы пікірі
Ауыл шаруашылығының еңбек сіңірген қызметкері, ғылым кандидаты Елубай Аманжоловтың айтуынша, ең бастысы, ауыл халқы жұмысқа үйренбей, сол маңайдағы егіншілік алға баспайды.
– Біздегі егінін орып алып шетелге демалуға кететіндер жергілікті жерден жұмыс күші табылмаса, басқа облыстардан 40-50 адамды жалдап алып келеді. Мұнымен мәселе шешілмейді. Жақсы механизаторды ауылда ұстау үшін оған қыстыгүні де жұмыс тауып беріп, жағдайын жасап отыру қажет. Өйткені науқан аяқталған соң, олар алты ай қыс жұмыссыз қалады. Осылайша, жазда 200-300 мың теңге тапқан механизатор қыста айлықсыз қалып, қалаға кетуге мәжбүр болады. Қазір іргелі шаруашылығы бар азаматтар осындай жұмысшылар кетіп қалмауы үшін ақша төлеп отыр. Бұл өте дұрыс. Өйткені адам бір жерден екінші жерге жүре бермеуі керек. Бір ауылға бауыр басып, сол жердің қамын ойлап, сол жерді гүлдендіруге ұмтылуы керек. Жері, қаржысы барлар жері жоқтарға қамқорлық жасап, соларға жұмыс тауып беруді ойлауы керек. Қазір ауыл халқына мал ұстау қиын болып отыр. Кезінде жер саудаға түскенде, жайылымның бәрі кетті. Жайылым дауының артында бүтін ауылдың тағдыры тұр. Ол үшін соттасып жатқандар көп. Ауылдан шалғай жердегі көл жағасында, егін шықпайтын жерлерде жайылым бар. Бірақ оған малын айдап өтейін десе, жолдың ені 3-ақ метр, екі жағы егін. Соның бәрін жан-жақты қайта қарау керек. Бұрынғы жайылымдар қайтарылып, ауыл әкіміне берілгені жөн. Ауыл әкімі реттейтін жұмыс бұл, – дейді еңбек ардагері.
Механизатор не дейді?
Берік Абдуллин облыс орталығындағы ірі сауда орталығында автокармен тауар түсіріп, жүк тасиды. Осыдан біраз жыл бұрын Жітіқара ауданында бірнеше шаруашылықта механизатор болып жұмыс істеп көріпті. Трактор тізгіндеп, комбайн да жүргізген. Өз айтуынша, алдыңғы қатарлы механизаторлардың бірі болыпты. Бірақ ауылда дұрыс жағдай болмаған соң, қалаға қоныс аударуды жөн санапты.
– Шаруашылық басшылары науқан кезінде ғана дұрыс айлық төлейді. Қалған уақытта азын-аулақ ақшаны қанағат етуге тура келеді. Жалақы тұрақты болмаған соң, ауылда өмір сүру қиын. Алты ай қыс отын жағу керек. Ағаш, көмір қымбат. Оның үстінде, ауыл мектебінде тұңғышым оқитын жоғары сынып болмай қалды. Осылайша, бала-шағаның болашағы үшін 2014 жылы қалаға көшіп келдім. Мұндағы айлық тұрақты. Балаларым да жақсы мектепте білім алып жатыр. Былтыр Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі арқылы баспаналы болдық. Ауылда тұрғанға не жетсін. Бірақ азын-аулақ жерің, техникаң болмаса қиын ғой, – деді Б.Абдуллин.
Қостанай облысы
