Облыста Созақ ауданында ғана төрт түлікке жайылым жетерлік екен. Ауыл ша­руа­шылығы бас­қар­масының мәліметтеріне қа­рағанда, Со­зақтан өзге аудандар төрт тү­лікті қажетті жайылыммен қам­тамасыз ете алмай отыр. Әсі­ресе уақ малы көп Ор­­да­басы, Қазығұрт, Сарыағаш, Арыс, Түр­­кістан, Төлеби, Бәй­ді­бек, Сай­­рам аудандарында жа­­йылым тапшы. Кей аудан мал­­шылары жайылымның тап­шылығынан малын қорада бағуға мәжбүр. Мысалы, Қазығұрт ауданы, Қызылсеңгір ауылының тұр­ғындары малын соңғы үш жыл­дан бері қамап бағады. Тұр­ғын­дардың айтуынша, ауылға кіреберістегі үлкен жолдың бо­йындағы жазық жер жекеге беріліп кеткен. Жа­йы­лымдық жер­лердің жекеге өтуі бүгінде ауыл­дағылар үшін проблеманың үлкеніне айналып отыр. Тұр­ғын­дар «Жайылымдар туралы» заң­да жекеге өткен жерді кері қайтарып ортақ пайдалануға мүмкіндіктер де қаралғанын айтып, жергілікті әкімдер осыған күш салуы керек деп есептейді.

Жиі көтерілетін жайылым мәселесінен Nur Otan партия­сы­ның жергілікті филиалы да жақ­сы хабардар. Мысалы, партияның аудандық филиалдары жанынан құрылған партиялық бақылау комиссиясы және Сыбайлас жем­қорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі қоғамдық кеңестер жайылымдық аумақтардың мақ­сатты пайдаланылуына мониторинг жұмыстарын жүргізген. Жалпы жер көлемі 227504 гек­тар Түлкібас ауданында жайы­лымның аумағы – 57858 гектар. Мониторинг арқылы ауданда мал бағуға арналған жайы­лым тапшы екені анықталды. Төлеби ауданында да осындай жұмыс атқарылған. Ауданның жалпы жер көлемі 306380 гектар болса, оның 26056 гектары – жайы­лым. Зерделеу нәтижесінде аудан­да мал басына қажетті жа­йы­лымдық жер көлемі тапшы екені анықталды. Жайылымдық жерді мақсатты әрі заңға сәйкес пайдалану, тұрғындардың мал шаруашылығымен айналысуы­на жағдай жасау мәселелері пар­тия­ның тұрақты бақылауында болмақ.

Сайрам ауданында да жер мә^­селесі өте өзекті. Аудан халқы ты­­ғыз орналасқан, жер көлемі аз. Был­тыр жүргізілген түгендеу жұ­­мыстарының нәтижесінде аудан­­­ның жер қоры бойынша жа­йы­лым­дық жерлер 24549 гек­тар болған. Аудандағы мал ба­сының статистикалық есебі бо­йынша ауданға 1777084 гектар, ал бар жайылымды шегерген­де 1752535 гектар жайылым жер қа­жет. Мамандардың есеп­теуінше, аудан­дағы шартты мал басына шаққандағы жайылымға деген қа­жетілік – 2,1 млн гектар. Қазір жа­йылымдық жерлердің тап­шы­лығына байланысты мал басы н­егізінен қолда, яғни қорада ұс­талады.

Сондай-ақ аудандағы өз заманында жер дауы мен жесір да­уын әділ шешіп отырған Қасымбек датқаның есімін иеленген ауылдың 700-ден астам тұрғыны көп жылдан бері жерлерін даулап келеді. Аудан әкімі, облыс басшылығы хабардар ауылдағы жер дауы заң шеңберінде, яғни сот арқылы шешімін табуы тиіс. Алайда ауыл тұрғындары өз құқықтарын қор­ғау үшін сотқа шағымдануға құ­лықсыз немесе шығыны мен ма­ша­қаты көп іс санайды. Кезінде өзде­рі келісім беріп, кейіннен сан соғып қалғандары да жоқ емес. Әзірге әкімдерге айтып әділдік іздеу­мен әуре. Бұл – Сайрам ауданында кемінде шамамен соңғы он жыл бойы көтеріліп келе жатқан мәселе. Жерге қатысты өзге елді мекен тұрғындарының да айтар арыз-шағымдары бар. Мысалы, Қарабұлақ ауылында 1042 тұрғын үй заңсыз салынған. Аталған тұр­ғын үйлерді заңдастыру мақса­тын­да заңсыздыққа жол берген жер пайдаланушыларға шара қабылдау үшін облыстық жер инспекциясы бас­қармасына шағым жолданған. Бүгінде ауылшаруашылық мақса­тын­дағы жерге заңсыз тұрғын үй са­лынған «Мир Алишер Навои» ӨК-ге шара қолдану мәселесі сотта қа­ралуда.

Қазір Сайрам ауданында 17625 азамат жеке тұрғын үй құры­лы­сы үшін бөлінетін жер телі­мін алу­­ға кезекте тұр. Олардың сұ­ра­­­нысын қанағаттандыру үшін шама­мен 3 мың гектарға жуық жер қажет. «Кезекте тұрған азамат­тарға қажетті жер телімдері ауыл шаруашылығы айна­лымынан жеке тұрғын үй құ­рылысы үшін ауыстырылса, бір­қа­тар шаруа қожалықтары мен ауыл тұрғын­да­ры күнкөрісіне жарап отырған егін­шілігінен ажырап қалады. Сон­дықтан жерге қатысты мәсе­ле­­лерді шешуге бағытталған ке­шен­ді бағдарлама дайындалуда. Бағдарламада ауыл билері, шаруа қожалықтары, өндірістік кооперативтер өкілдерін тарта отырып, елді мекеннің ерекшелігіне, сұранысына қарай нақты жағдайы зерделеніп, жерге қатысты түйткілді мәселелердің тиімді тетігін табу жолдары қаралады», деген болатын аудан әкімі Ұласбек Сәдібеков есептік кездесуде. Қазіргі таңда кезекті қамту мақсатында елді ме­кен­­дердің бас жоспарларына сәй­­кес ауылшаруашылық мақса­тын­­дағы жерлер шегі өзгертіліп, бір­қа­тар ауылда егжей-тег­жей­лі жос­пар­лау жобалары дайын­да­луда. Де­мо­графиялық өсімі жо­ғары, 210 мыңға жуық халық тұратын ауданда жер­ді тиімді пайлану – аса маңызды. Аудан­да мал басы да көбейе түскен. Биыл ауыл шаруашылығы саласында 81,8 млрд теңгенің өнімін өндіру жос­пар­лануда. Жыл басынан бер­гі 5 айда 19,76 млрд теңгенің өні­мі өндіріліп, нақты көлем ин­дексі 109,1% болыпты. Мал шаруа­шылығы саласындағы өсім өткен жылдың тиісті кезеңімен са­лыс­тырғанда 9,2%-ға жеткен. Ауданда 82 орта шағын мал бор­да­қылау алаңы ашылып, 21 шағын отбасылық сүт фермасы іске қосылған. Жалпы, 997 мал бордақылау алаңында орта­ша есеппен 45 мың бас мал бор­да­қы­ла­нуда.

Тұрғындары еңбекқор аудан­да бүгінде жер, оның ішінде жа­йы­лым өзекті әрі шешімі күрделі мәселе болып тұр. Бұл орайда аудан әкім­ді­гі шаруа қо­жа­лықтарының да, мал­шы­лар мен жеке тұрғын үй­ге мұқ­таж­дар­дың да мүддесін ес­ке­ре отырып шешудің жолын қа­рас­­ты­руда.

Түркістан облысы