Кезекті Олимпия ойындарын Мәскеуде ұйымдастыру жөнінде шешім 1974 жылдың 23 қазанында Аустрияның астанасы – Венада өткен Халықаралық Олимпиада комитетінің (ХОК) арнайы сессиясында қабылданды. КСРО-ның астанасы өзінің басты қарсыласы – Лос-Анджелестен 19 дауыс артық жиып, айқын жеңіске қол жеткізді. Содан социалистік режімнің капиталистік қоғамнан артықшылығын дәледеу мақсатында Кеңес Одағы басшылары ұйымдастыру жұмыстарына ерекше ыждаһаттықпен кірісті. Бас-аяғы бес жыл аралығында елдегі спорттық кешендер күрделі жөндеуден өтті. Қосымша 78 нысан салынып, олар жаңа үлгідегі құралдармен жабдықталды. Көптеген керемет ғимараттар бой көтеріп, Мәскеудің шырайын аша түсті. Қауіпсіздік мәселесін түбегейлі шешу мақсатында бірқатар шаралар жүзеге асырылды. Атап айтсақ, Мәскеуге іссапармен келушілер саны күрт қысқартылды. Экскурсиялар мен түрлі мәдени шаралар өткізуге шектеу қойылды. Жеке көліктер бас қаланы айналып өтуге тиіс болды. Бұрын сотталғандар, үйі мен күйі жоқтар және бос сенделіп жұмыссыз жүргендер КСРО-ның астанасынан 101 шақырымға алыстатылды. Құзырлы органдар 20-дан аса «ұрыны» тұтқындады. КСРО-ның Ішкі істер министрі Николай Щелоков қылмыс әлемнің серкелерімен жеке-жеке жолығып, олардан Олимпия ойындары кезінде келеңсіз оқиғаларды болдырмауға қолғабыс етуді талап етті.
1979 жылы Кеңес әскері Ауғанстанға баса-көктеп кіріп, Оңтүстік Азия аумағында орналасқан мемлекетте соғыс оты өршіді. Соған наразылық білдірген капиталистік бағыттағы мемлекеттердің біразы Олимпиадаға қатысудан үзілді-кесілді бас тартты. Бойкот жариялағандар арасында АҚШ, Канада, Қытай, Жапония, Германия, Түркия, Оңтүстік Корея сынды мықты спорттық державалар бар еді. Кейбір елдер Мәскеуге санаулы ғана спортшыларын жіберді. Соның өзінде олар аталған жарыстың ашылу салтанатында өздерінің мемлекеттік туларын емес, ХОК-тың туын ұстап шықты.
Бәсекелер Мәскеуде ғана емес, тағы бірқатар қалаларда өтті. Мәселен, желкенді спорттың өкілдері Таллинде жиналды. Біраз футбол матчы Киев, Ленинград және Минскіде ұйымдастырылды. Нысана көздеушілер Мытищиде сайысқа түсті. Олимпия ойындарына тұңғыш рет Ангола, Ботсвана, Иордания, Лаос, Мозамбик, Кипр, Сейшел аралдары сынды елдер қатысты.
Мәскеу Олимпиадасының жалпы командалық есебінде КСРО алдына жан салмады. Жарыс қожайындары 80 алтын, 69 күміс және 46 қола медальді олжалады. Германия Демократиялық Республикасының өкілдері екінші тұғырға көтерілді. Немістер 47 алтын, 37 күміс және 42 қолаға қол жеткізді. Үшінші орынды олжалаған Болгария командасы 8 алтын, 16 күміс және 17 қоланы еншіледі. Сондай-ақ үздік ондықтың қатарында Куба (8 алтын+7 күміс+5 қола), Италия (8+3+4), Мажарстан (7+10+15), Румыния (6+6+13), Франция (6+5+3), Ұлыбритания (5+7+9) және Польша (3+14+15) құрамалары бар. Олимпия ойындары барысында барлығы 25 мемлекеттің әнұраны шырқалып, 36 елдің туы көкте желбіреді.
XXII жазғы Олимпия ойындарында Қазақстанның 20 өрені өнер көрсетті. Солардың 16-сы олжаға кенелді. Нақтылап айтсақ, 6 алтын, 3 күміс және 7 қола медальді иелендік. Әсіресе біз классикалық күрестен өткен жарыста күш сынасқан Жақсылық Үшкемпіров пен Шәміл Серіковтың теңдессіз өнеріне тамсандық. Бозкілемде батылдықтың үлгісін көрсетіп, асқан шеберлік танытқан қазақтың қос балуаны алтын тұғырдан қол бұлғады. Бірі – 48 кило, екіншісі – 57 кило салмақ дәрежесінде қарсылас шақ келтірмеді. Өкіншіке қарай, айтулы азаматтардың екеуі де қазір арамызда жоқ. Тағдыр тауқыметін молынан татқан Шәміл 1989 жылы нағыз кемелденген шағында көз жұмды. Ол небары 33 жаста еді... Жеке кәсібін өрге домалатып, жомарттығымен танылған Жақсылық ағамыз күні кеше ғана 70 жасқа қараған шағында бақилық болды.
Спорттық гимнасшылардың бәсекесінде Нелли Ким екі мәрте алтыннан алқа тағынды. Ол еркін және командалық сайыста алдына жан салмады. Ауыр атлеттер айқасында 60 кило салмақтағы Виктор Мазинге тең келер ешкім табылмады. Жерлесіміз қоссайыстың қорытындысы бойынша 290 (130+160) килолық зілтемірді еңсерді. Желаяқтардың эстафеталық жарысында Владимир Муравьев шашасына шаң жұқтырмады. Су добы шебері Сергей Котенко мен баскетболшы Надежда Ольхова да бас жүлдені олжалады.
Боксшылар бәсекесінде Серік Қонақбаев пен Виктор Демьяненко және классикалық күресте Анатолий Быковқа күміс жүлде бұйырды. Шаршы алаңның шынарына айналған сырмінез Серік жартылай финалда кубалық қабылан Хосе Агиларды ұтып, финалда италиялық Патрицио Оливамен күш сынасты. Бұл жекпе-жекте біздің жігіт басым болған еді. Бірақ бәсеке тағдыры саяси тұрғыдан шешілді. Өйткені Италия үкіметі Олимпия ойындарына бойкот жариялағаны белгілі. Бірақ биліктің бұл талабына құлақ аспаған ер мінезді жігіт Мәскеудегі додаға қатысуды құп көрді. Айтулы спортшының азаматтық ұстанымын КСРО-ның спорт басшылары жоғары бағалап, оның Олимпиаданың алтын тұғырына көтерілуіне қолқабыс етті. Нәтижесінде Олива алтын алса, Қонақбаев күміс медальді қанағат тұтты. Ал Виктор Демьяненконың шешуші тұста қабағы жарылса, Анатолий Быков ақтық айқаста Мажарстанның мақтанышы Ференц Кочишке есе жіберді.
Қола медальді мойнына ілгендер қатарында Фарид Зигангиров, Михаил Ничепуренко, Миннеулла Азизов, Александр Мясников, Сос Айраптеян, Александр Гончаров сынды көгалдағы хоккейдің хас шеберлері мен диск лақтырушы Татьяна Лесова сынды спортшылар бар. Міне, Мәскеу Олимпиадасы деген атаумен тарихта қалған сол ауқымды спорттық шара осыдан 40 жыл бұрын дүркіреп тұрып өткен еді.
Дерекнама
- Мәскеу Олимпиадасы барысында 36 әлемдік, 39 еуропалық және 74 олимпиадалық рекордтар тіркелді. Көрермендер көптеген жан алысып, жан беріскен айқастардың куәсі болды.
- Көгалдағы хоккейден әйелдер арасындағы жарыс тұңғыш рет ұйымдастырылды. Дзюдо мен ауыр атлеттер сайыстарында жаңадан салмақ дәрежелері қосылды. Жеңіл атлеттер 50 шақырымдық спорттық жүрісте алғаш рет бақ сынады.
- Мәскеуде ең көп жүлде алған спортшы – КСРО өкілі Александр Дитятин. Сегіз спорт түрі бойынша өнер көрсеткен айтулы гимнасшы сол жарыстардың барлығында жеңіс тұғырына көтерілді. Ол 3 алтын, 4 күміс және 1 қола медальді иеленді.
- 1980 жылы бес бірдей спортшыға үш дүркін Олимпиада чемпионы атану бақыты бұйырды. Олар – ГДР-дің жүзушілері Рика Райниш, Барбара Краузе, Карен Мечук және КСРО жүзушісі Владимир Сальников пен байдарка есушісі Владимир Парфенович.
- Жүзушілердің 100 және 200 метрлік бәсекесінде 13 жасар анголалық Жорж Лима шеберлік байқасты. Желкенді спортты серік еткен саңлақтар арасында 70 жастағы болгариялық Красимир Крыстев өнер көрсетті.
- Олимпиаданың жабылу рәсімі кезінде Александра Пахмутованың сөзі және Николай Добронравовтың әніне жазылған «Қош бол, Москва!» әні орындалғанда жарыстың бойтұмары қонжық «Мишка» қол бұлғап, аспанға ұшып, көзден ғайып болғанда Орталық стадионға жиналған ондаған мың жанкүйер және көгілдір экранға көз тіккен сан миллион көрермен көзіне жас алды.
- Әр Олимпиададан кейін мүгедек жандар арасында Паралимпиада өтетіні белгілі. Алайда Мәскеудегі ойындардан соң аталған дода өткізілген жоқ. Өйткені КСРО басшылары «Біздің елде мүгедектер жоқ» деп мәлімеді.
