Бұған дейін қаржы секторы тарихында банктер бір-біріне қосылып, іріленіп немесе жабылған жағдайлар кездескен. Бұл жолы шағын болса да қарызға батпай, Үкіметке алақан жаймай, өз күнін өзі көріп келген қазақстандық банк ресейлік инвестициялық, брокерлік компаниямен бірге құрылтайшының қарамағына өтті. «Kassa Nova банкінің» баспасөз қызметі таратқан деректерде қаржы институты жұмысын жалғастыратынын, мәміле аяқталғаннан кейін банк қызметіне жоспарланған өзгерістер енгізілетіні айтылған.

«Kassa Nova банкі» отандық нарықта 2010 жылдан бері жұмыс істейтінін айта кетейік. 2019 жылдың соңында активі 117 млрд теңгені құрады, бұл 2018 жылғы 132 млрд теңгеден 11% -ға аз. Таза пайдасы
2 млрд теңге болып, бір жыл бұрынғы 1,45 миллиард теңгеден 38 пайызға артты. Яғни өз күнін өзі көрген банктердің бірі. Ал оның сатылуы – құрылтайшысының қалауымен болғаны анық.

«Freedom Holding Corp» басшысы Тимур Турлов журналистермен онлайн кездесуде жеке банк ашуды біраздан бері жоспарлап жүргенін де айтып өтті. Бірақ лицензия мен басқа да құжаттарды алуға жылдар кетеді.

– Біз бұл қызмет түріне барынша тезірек араласқымыз келді. Нарықта беделі бар, ашық құрылымы, бизнесі, портфолиосы бар шағын банктер аз. Қазақстандық банкті сатып алу бізге оны клиенттер үшін барынша ыңғайлы етуге, жоғары технологиямен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Біз инвестициялық-банктік сервисі бар заманауи банк құрғымыз келеді, – деді ол.

Тараптар Ұлттық экономика министрлігі Табиғи монополияларды реттеу, бәсекелестікті және тұтынушыларды қорғау комитеті мен Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің мақұлдауын күтіп отыр. Мәміле аяқталғаннан кейін «Kassa Nova банкі» ресейлік холдингтің еншілесіне айналады. Аталған қаржы институты 2009 жылы құрылды, қазір Қазақстан бойынша 9 филиалы бар. Осыған дейін брокерлік, диллерлік және депозитарлық қызметті жүзеге асырып келген «Freedom Holding Corp» компаниясының бағытын және саясатын әртараптандырып, банк секторындағы қолын ұзартады. Ресейлік компания бұған дейін инвестициялық бағытта басымдық берген-ді.

Сарапшы Ерлан Ибрагим инвес­тициялық компания мен банк арасындағы ерекше мәміленің тамыры тереңде жатқанын айтады. Мәселе Қазақстандағы құнды қағаздар нарығы бизнесі ашық, жариялы түрде жүргізілмегенінде жатыр. Негізі, құнды қағаздар нарығы бір-біріне қол ұшын беріп, ортақ корпоративтік кассаға ақша салу немесе бір компанияның екінші компанияға қарызға ақша беруі деген сияқты қарапайым дүниелерден тұрады.

– Құнды қағаздар нарығының дамымауының бір себебі – нарықтың басым бөлігін құрайтын жекеменшік компаниялар табысын ашық, жариялы етпеуінде, есебін көрсетпеуінде. Қазақстанның компанияларына ашық акция нарығы арқылы қаражат тарту қажеттілігі болған жоқ. Компанияны қаржыландыру әуелден-ақ банктер арқылы жүзеге асқан. Сол себепті де қор нарығы дамымай, кешеуілдеп қалды. Оны дамытуға банктер де ниет танытқан емес. Жекеменшік бизнесті мұндай жағдайдың толық қанағаттандыратыны да түсінікті, – дейді Ерлан Ибрагим.

АҚШ-тың Бағалы қағаздар және биржалар жөніндегі комиссиясының сайтында жарияланған мәліметтерге сәйкес, Freedom Holding Corp банк «Kassa Nova банкі» АҚ-тың 9,3 млн жай акциясын сатып алады. Сатып алуға бөлінетін сома шамамен 41 млн доллар болады. «Freedom Holding Corp»-тың банк нарығына «бес қаруын сайлап, ауыр салмақты ойыншы» ретінде енгенін және алдағы уақытта қор нарығына да, банк­терге де бәсеке қалыптастыра алатынын байқатып тұр.

– Қазақстанның ДСҰ-ға мүше бол­ғанына бірнеше жыл болса да, банктер «комфорт аймақта» өмір сүрді. Бұл жағдай сырттан келген шетелдік банктерге аса жайлы болмады. Осыдан бірнеше жыл бұрын «АТФ банкті» сатып алған италиялықтар көп ұзамай елдеріне кетіп қалды. Осындай жағдайды біздің елге келген «Аmro bank» те бастан кешті» дейді Ерлан Ибрагим.

Оның пайымдауынша, қазақстандық банктер ДСҰ-ның бейімделуге берген мүмкіндігін пайдалануы, шағын банктердің күш алуына мүмкіндік беруі керек еді.

– Өткенді айта бергеннен түк шықпайды. Біз енді бірер жылда ДСҰ жағдайында, бәсекелестік орнаған нарықта өмір сүреміз. Қазақстандық банктердің қалай бейімделгенін алдағы уақытта білетін боламыз. Ресейлік «Freedom Holding Corp» банк секторына кіргені – бізге ескерту. Ол жаңа ойыншы емес, ішкі жағдайды, қандай шешім қабылдауды бес саусақтай біледі. Күні ертең бірнеше банкі бар инвестициялық компаниялар немесе бірнеше инвестициялық компаниялары бар банктер келуі мүмкін. Біз де қор нарығының мүмкіндіктерін жаңа жағдайға бейімдеуіміз керек. Банктер мен қор нарығы бір-бірін бәсекелес көріп келген саясат келмеске кетті, – дейді Ерлан Ибрагим.

Қаржыгер Ілияс Исаев айтқандай, дүние жүзінің банк жүйесі англосаксондық және роман-германдық моделімен жұмыс істейді. Англосаксондық жүйе қор биржасының жұмысын шектеп тастайды, ал роман-германдық жүйе қор биржасымен интеграцияланып жұмыс істейді. Ал біздің елдегі банк жүйесінің жұмысы англосаксондық жүйесінің ең сауатсыздау формасына көбірек ұқсайды екен.

– «Kassa Nova банкі» алдағы уақытта өзінің бағытына қор нарығы мен инвестициялық бағыттың бірнеше элементін енгізумен шектеледі, елдегі банк жүйесіне бірден өзгерістен енгізеді деуге әлі ерте. Ол өзгерісті енгізуге өзіміз мүдделі болуымыз керек. Қор нарығы дамуы үшін халықтың қаржылық жағдайы соған сай болуы, халықтың кем дегенде 15 пайызының оның жұмысына қатысуы керек. Бұл көрсеткіш бізде 1 пайызға да жетпейді. Халықтың қаржылық сауаты да мәз емес. Банктердегі проблемалық несие 10 пайыздан асып кетті. Ішкі нарықта ресейлік компаниялар баршылық. «Дәл қазір «Freedom Holding Corp»-тың қор нарығының инвесторы болуының өзі бізге олжа, – дейді Ілияс Исаев.

Сарапшы айтқандай, қаржы дағдарысы кезінде ресейлік «Freedom Holding Corp» банк нарығына енуі банк жүйесіне серпіліс әкелуге тиіс. Коронавирустық пандемия банк жүйесіне ауыр соққы болып тиді. Елдегі қаржы институттарының шетелдіктердің иелегіне өтуі алдағы уақытта жалғаса беруі бұл процестің елге инвестициялық компаниялары бар шетелдік банктердің кіруімен қатар жүруі әбден мүмкін.

ДСҰ мемлекетке жергілікті банктерге алабөтен ықылас танытуға мүмкіндік бермейді. Енді шетелдік банк те, қазақстандық банк те тең мүмкіндікпен өмір сүруі керек. Елде жекешелендірудің жаңа толқыны басталды. Бұл процесс бізге қырағылықты еселеп күшейтудің кезі келгенін сездіріп тұр.

– Осыған дейін Үкімет немесе банк­тер тарапынан «жүйе құрушы банктер» деген ұғымға басымдық берілді. Бұл үстемдік банктердің бір-біріне жұтылып кетуіне жол ашты. Қазір банк секторында үлестің кем дегенде 70-80 пайызы ірі қаржы институттарының үлесінде. Елдегі ірі банктер ендігі жерде тәбетін шектеп, шағын банктердің қосымша тыныс алуын­а мүмкіндік беруі керек. ДСҰ талабы бойынша, банктердің арасындағы тартыс шахмат ойынына көбірек ұқсайды. Шахмат заңы бойынша королге тек тек ферзь ғана емес, пешкі арқылы да мат қоюға болады. Осыған дейін шағын банк ретінде бағаланып келген «Kassa Nova банкі» енді шетелдік ойыншының қолында қандай күшке айналатынын біз әзірге білмейміз, – дейді Ілияс Исаев.

 Алдағы уақытта өздерін ферзь санайтын таңдаулы банктер ұсақ банктердің де жағдайына қарайласса ғана қауіпсіздік бақылауда болады. Себебі күні бүгінге дейін Үкіметтің ықыласына ие болып келген ірі банктер ДСҰ жағдайындағы бәсекелестікте атмосфераны өзгерте алмайды.

АЛМАТЫ