ПЕТРОПАВЛ ҚЫЗЫЛЖАР ДЕП ҚАУЛЫМЕН АТАЛҒАН

Бұл өзі теріскейдегі қазақты ғана емес, ел тарихын, жер тағды­рын қастерлейтін жандардың бәрін де ойландырып, толғанды­рып, бүйі­ріне тастай батып жүрген, толғағы жеткен, басы ашық, дау туғызбайтын мәселе деп ойлаймын. Әңгіме – көне қала Қызылжарға тарихи атауын қайтару жайында болып отыр. Осы мәселе бүгін ғана көтері­ліп отырған жоқ. Ақын-жазу­шыла­рымыздың тамыры тереңге бойлай­тын еңбектерінде кездесе­тін дерек­терді былай қойғанда, Петропавл өткен ғасырдың ба­сын­да, нақты айтсақ, 1925 жылы ресми түрде Қызылжар деп атал­ған. Міне, сол кездерде Қазақ­станның астанасын­дағы Үкімет орындарынан жолдан­ған хаттарда қаланың бұрынғы “Петропавл” атауы тоқтатылып, “Қызылжар” деп жазыла бастаған. Зер салып қараған адам бұл өзгерістің тегін еместігін байқауға тиіс. Ол аз болса, нақ сол кездегі елдің бас газеті “Правда” Петро­павл­дың Қызылжар болып өзгер­гені туралы хабар жариялаған. Бұған 1925 жылғы шілденің 18-інде Ақмола губерниялық атқару ко­митеті (ол кезде Қызылжар осы гу­бернияның орталығы) төралқа­сы­ның Петропавлды ресми түрде Қызылжар деп атау туралы қаулы қабылдауы және оны Қазақ Рес­пуб­ликасы Орталық атқару коми­теті бекітіп, 19 қыркүйекте өзінің қаулысын шығарғаны негіз бол­ған. Бұл құжаттың бір данасы Мәс­кеу­дегі Бүкілодақтық орта­лық атқару комитетіне (БОАК), кө­шірмесі Қызылжарға жіберілген. Бұл жөнінде белгілі журна­лист Жақсыбай Самрат “Егемен Қазақ­стан” газетіне сан мәрте, егжей-тег­жейлі жазған болатын. Қазақ Рес­публикасының қала атауын өз­герту туралы қаулысын­да Орталық атқару комитетінің сол кездегі төрағасы Мыңбаев пен хатшысы Аралбаев басқа себептермен қатар, Қызылжар атауының қалаға қазақ халқының ежелден қойған төл атауы екендігін атап көрсеткен. Бұл ресми хат Бүкілодақтық орталық атқару комитетінде   1925 жылдың 30 қыркүйегі күні қабыл­данған. 2 қазан күні ол әкімшілік комиссиясының қа­рауына жібе­ріледі. Алайда, әкімшілік комис­сиясы мәселенің қаралуын созбақ­қа салып, үн-түнсіз жатып алады. 29 қазан күні БОАК Ұлттар бөлі­мінің хатшысы Юмакаев әкімшілік комиссиясына “Петропавл қаласын Қызылжар деп атау туралы істің жайын жедел хабарлауларыңызды сұраймыз” деп телефонограмма жолдайды. Ресей мұрағатынан осы іске байланысты алынған құжаттар­дың арасында әкімшілік комис­сияның Қазақ Республикасы Ор­талық атқа­ру комитетінен жол­данған ұсыныс­ты қараған хатта­масы жоқ болып шықты. Соған қарағанда, бұл мәселе комиссия­да қаралмаған. Ал жауапты әкімшілік комиссияның төрағасы Делобродов пен хатшысы Троиц­кийдің сыртынан “көшірмесі дұрыс” деп жазып, белгісіз біреу жібере салған. Осының дұрысты­ғы күмән тудырады. Өйткені, онда әкімшілік комиссиясы бас­шы­лары­ның аты-жөндері көрсе­тіл­генімен, қолдары жоқ. Мұн­дайда түпнұсқа құжаттың өзі жіберілуі керек еді ғой. Тағы бір түсініксіз жәйт – жауап хат тағдырына алаңдап, қайта-қайта сұрау салып жатқан Бүкілодақтық Орталық атқару ко­ми­тетіне жібе­ріл­мей, Қазақстанның Мәскеудегі өкілдігіне жолданған. Бұл – БОАК тағы да жауап беруді талап ете бастаса, “Қазақ өкілдігіне жауап жіберілді” деп алдарқата салудың амалы болған сияқты... Міне, ұлтымыз үшін маңызы бар мәселенің тағдырын әлдекім­дер осылай атүсті шеше салған. Осыған орай еліміздің бас газеті “Егемен Қазақстан”: “Тәуелсіз елі­міздің Үкіметі Қазақ КСР Орталық атқару комитетінің 1925 жылғы 19 қыр­күйектегі қаулысы­ның негізін­де Петропавлдың атауын Қызыл­жарға өзгертсе оның ешқандай заң бұзу­шылығы болмас деп ойлай­мыз. Өйт­кені, Қазақстан Респуб­ликасы Қа­зақ КСР-інің заңды ізбасары емес пе? Ол құрыған жоқ, тек Тәуел­сіз республикаға айналды ғой. Сондықтан оның қабылдаған құ­жаттары арнайы қаулы шығып бұзылмаса, күшін жоймауға тиіс”, деп жазды. Бұл тұжырымның жа­­ны бар. Шынында да, 1925 жыл­ғы қа­зақ жерінде қабылданған қаулы­ны ешкім бұзған жоқ. Демек, оның заңды күші сақтал­ған деуге негіз бар. Заңгерлер де осыны айтады. Жарасбай СҮЛЕЙМЕНОВ, Мәжіліс депутаты.