Сіз неге түшкіресіз?

Бізге дәл қазір қоғамдағы алып­қаш­па әңгімелерден туған кері эмо­ция­лық сілкіністерден арылу қажет. Ғылыми тілмен астарласақ, катарсис, яғни іштей тазаруымыз шарт. Ми далада мина басып кетердей әр адымын аңдап басқан солдаттай адамзат. Сөзге ілесіп екіленген, ай­таққа еріп долыған, қатыбас ха­бар­лар­дың әсерінен дүрліккен дүние атаулы психологиялық соққы алуда. Жаман індет өз алдына, жаман жаңалықтардан. Тоқ малды қам­шы астына алып айдап қусаң, алқы­нып, үркіп-шошып, аласұратыны бар. Тіпті артынан жайсыз күйге түсіп, жінігіп ауырады. Қала берді арпалысып, булығып қара терге түседі сосын. Сол секілді желіде жел­дей ұйытқыған жаман хабарлар сау адамның өзін бойынан жаны шығардай шошытып, жүрегі жарылар­дай күйге түсіруде. Дені сау, жаны бүтін жара­ты­лыс иесінің зәресі ұшқан қазір. Басында көзіне де ілмеп еді, ал қазір қор­қы­ныш­тан құтыла алмауда.

Медицина «пневмония» деп айдар таққан ауруды ауылдағы жұрт байырғы баба дәстүріне салып «жаманға» балайды. Коронавирус дей қалсаң, «атама атыөшкірді» деп алдыңды орайды келіп. Күлесің де қоясың. Баяғыда қазақ қойына қырғидай тие ме деп қасқырды атымен атамай, «малға ит-құс шапты» деп арыдан сөйлейтін еді. Осы бір ырысты ырымға жорта қарасаңыз, үлкен өнегенің ұшығы көрінетіндей. Үлкендердің «жамандық шақырмай отыр» деген тәлімді тіркесі көп нәрседен хабар беретіндей ме, қалай өзі? Бұғанасы қатқан бұл ғұрып­тың астарында алып мән бар. «Жақсы сөз – жарым ырыс» дейтін мөп-мөлдір пәлсапаны тілге тиек етсек дейміз. Алыста жүрген індетті менмұндалап шақыратын ағайынның аузына қақпақ бола алмаспыз, тек бір тыйып қоюға тіксіне ұмтылып отырмыз. Рас, үрейі үдеген қаймананың қайсысына басу айтасың, жақынынан айырылған ха­лық­­тың қайсыбіріне көңіл айтасың. Айт­қанның өзінде де мұндай жағдайда жүрек жіби қоя ма? Қарақазан өкпесін қай­да төгерін білмей отырған қарашаға қа­зір керегі жақсы ойлауды меңгеру се­кілді.

Әйгілі Ибн Синаның әдепті сөз­де­рінің біріне көз жүгіртейікші. Ғұ­ла­маның мың жыл бұрын айтқаны әлі де санаңа сәуле құяды. Данышпан дәрігер сырқаты меңдеген науқасқа: «Біз үшеуміз: сіз және мен, сіздің сыр­қатыңыз. Кімнің жағына шық­са­ңыз, сол жеңеді» дейді. Алдына қайта-қайта келген әлсіз адамға рухын көтермесе, ажалдың апанына түсетінін меңзейді ақылман. Емі жоқ індетке иіле қалсаңыз, өне бойыңызды билеп алар пәрменге ие. Дәрігер пейілі дәнекер. Сондықтан жаумен жалғыз күресуден басқа амал жоқ. Маңайымыз толған мазасыздық. Дүрліккен дүние бүгін-ертең тыншымайтыны дау­сыз. Үміт қай жерде де бар. Бұл ізсіз індет ізім-қайым жоғалу үшін алдымен сенімге сүйеніп, сосын ережеге бағыну міндет.

Ереже дегеннен шығады, «айта-айта Алтайды, Жамал апам қартайды» дегендей мемлекет сызып берген карантиндегі ережеге бағыну ертеңгі өміріңіздің кепілі іспетті. Мейлі, ол жоспарыңыздың күл-талқанын шы­ғар­са да. Сол арқылы өзіңізді ғана емес, өзгенің де өмірін сақтап қаласыз. Қа­лай дейсіз ғой? Үкімет бекіткен қа­ғиданы өзек ете отырып, кешегі бол­ған оқиғаға тұз сепсек. «Сіз неге түшкіресіз? Әлгі «жаманнан» емес пе, әрірек отырыңызшы» дейді бетперделі жолаушы сасқалақтап. Мұрнына құжынаған шіркейдің бірі кіріп кетіп, беталды түшкіретіндей өрісте жүрген жоқпыз ғой. Мұныкі дұрыс дейміз, біз арыда отырып ауыз жыбырлатып. Сырқат екенін іші сезсе де сыр бергісі келмеген кісі: «жазда аллергиям қозатын еді», деп өз өтірігіне өзі иланғандай, алаңсыз отыра берді. Міне, біздің қоғамдағы күй осы. Біреуге қам уайым, біреуге жан уайым дегендей. Осындай да жазушы Тұрсынжан Шапай не деуші еді? «Өтірік пен Түшкіріктің құрамындағы «ірік» деген сөзге назар аудардыңыз ба? «Ірік!» – «тоқтат!» деген ескертпе. «Әйтпесе, жаман болады» деп сақтандыру. Өкінішке қарай, қазіргі жұрт екеуін де іркуге құлықсыз... Екеуі де мірдің оғындай – адамның ең әлсіз жеріне тура барып, дөп тиеді» дейді қа­лам­гер. Көңілге қонатын көрікті пайым. Енді бұған көпшілікті илан­дыру қажет.

Кейде ойлайсыз, осы қазақты құр­­татын «онда тұрған не бар?» деген лепірме лепес-ау. Бізде қазір қа­­персіздік басым. Құдды әлемді наға­­шыларымыз билеп тұрғандай, жал­­ған намыстың жетегіне еріп дан­дай­симыз. Желіде отырып жақы­ны­мыз­­ды шошытамыз. Халық індеттен емес, қаптаған қаралы ха­бардан қа­жы­­ғандай. Қазақтың тарт­пасы бос, шылбыры шұбалаңқы. Кү­пінсе най­за­ғай ойнайды, кеуде қақ­са кереге сы­қырлайды. Бұқараның сал­ғырт­ты­­ғын сынап, биліктің «бес» қате­сін тү­зе­геннен «пайда» қайсы? Үйдегі оша­ғыңыз – Отанның бір қантамыры. Ошағы бүтін ұлттың оты сөнбейді. «Сіз неге түшкіресіз?». Осыған ойландыңыз ба?