Investigative Reporting Seminar деген сабақты мектепке жақында келген профессор, бұған дейін New York Times газетінде жылдар бойы журналисттік зерттеу жасаған, журналистикалық зерттеу бойынша Пулитцер сыйлығын төрт рет жеңіп алған әлемдегі жалғыз адам Дэвид Барстоу жүргізетінін естіп, оның студенттермен кездесу жиынына жетіп келдім. Курсымда алпыстың төңірегінде студент болса, соның үштен екісі жиналған екен. Тек жиырма төрт орын бар. Студент саны көп. Содан екі сағат бойы отырып, профессорды көндірдік – барлық студентті сабағына қатыстыратын болды. Осылайша бұл менің Берклидегі екі жылымның ең сүйікті, ең көп үйренген сабағыма айналды.
Бір айдан кейін, мектеп жанындағы Investigative Reporting Program атты нон профит медиа орталығына студенттерді жұмысқа алатыны туралы хабарландыру келді. Ол ұйымды да Дэвид Барстоу басқаратын. Орталықтың басты мақсаты – тәжірибелі журналистік зерттеу тілшілері студенттермен бірлесе отырып, түрлі, терең зерттеулер жүргізеді, журналистер практикалық түрде мамандықтың қыр-сырын меңгереді. Бірден өтініш жаздым. Өтінішімдегі басты ой мынау болды: Қазақстан сияқты дамушы елден келген мен сияқты студент журналистикалық зерттеуді үйренуге мұқтаж. Мені жұмысқа алсаңыз, тек маған емес, бүкіл елге көмектесесіз, өйткені бізде журналистік зерттеу жоқтың қасы. Сөйтіп мені жұмысқа алды. Өте көп нәрсе үйрендім. Балаларға жасалатын зорлық-зомбылықтың алдын алуда үкіметтің жұмысын сынап жазып жүрген Гаррет Зеролф есімді беделді журналистің қол астында жұмыс істедім. Гарреттің Габриел Фернандес атты балақайдың өліміне қатысты жасаған зерттеуі жақында Нетфликстің деректі фильмдер сериясына арқау болды.
Журналистік зерттеу бағдарламасы орталығында мыңдаған құжаттарды ақтардым, мемлекеттік органдардан FOIA заңы бойынша, ішкі құжаттарын алдырдым, оларды зерттедім, сұхбаттар жүргіздім.
Наурыз айында коронавируспен ауырған адамдар саны мен оқитын Калифорния штатында да көбейе бастады. Профессор Барстоу бүкіл мектеп ұжымына және студенттерге хат жолдады. «Бұл – өмірде бір-ақ рет болатын дағдарыс. АҚШ та мұндай деңгейдегі денсаулық сақтау дағдарысы бұрын-соңды болып көрмеген. Менің өмірімде 11 қыркүйектен кейін болып тұрған, бүкіл елге тікелей ықпалын тигізіп тұрған ауқымды оқиға. Штатта жарияланған карантин мен пандемияға байланысты жаңалықтарды «Нью Йорк Таймсқа» жазып тұрсақ, қалай қарайсыздар? Жобаға қатысқысы келетін студенттер мен оқытушылар сабақтарынан босатылады, сабаққа қатысу үшін берілетін кредиттер осы жобаға қатысу арқылы жабылады», деді.
Айта кету керек, АҚШ-та «Нью Йорк Таймс» секілді беделді басылымдар студенттердің жұмысын жариялау түгілі, практикаға өте сирек алады. Бұл бұрын-соңды болып көрмеген оқиға. Калифорния секілді ірі штатта корпункттері бар. Газет басшылары Барстоуды жақсы білгендіктен және сенгендіктен, оның ұсынына оң жауап берген.
Екі курстағы жүзге жақын студенттің сексені осы жобаға қатысамыз деп өтініш бердік. Мен бұрыннан Гаррет Зеролфпен бірге жұмыс істеп келе жатқандықтан, Дэниел Лемпрес атты бірінші курс студентімен бірге «пандемия балаларды зорлық-зомбылықтан қорғайтын мемлекеттік агенттіктердің (бізше министрлік пен басқармалар) жұмысына қалай әсер етті?» деген сұраққа жауап іздеу бағытындағы жұмысты бастап кеттік. Сәуірден бастап Калифорниядағы елуден астам округтің (штатты біздегі облыспен салыстырсақ, округ біздегі аудандар секілді. Бірақ Калифорнияның өзінде қырық миллионға жуық халық тұратынын, штатта Лос Анжелес секілді миллиондаған халық тұратын ірі округтер бар екенін ескерсек, жұмыс ауқымының қандай екенін толығырақ түсінуге болады) әрқайсына қоңырау шалып, әлеуметтік жұмыс басқармаларының басшыларымен сөйлесіп шықтым. АҚШ-та FOIA (Freedom of Information Act) деген заң бар. Ол заң бойынша, елде тұратын әрбір азамат кез келген мемлекеттік органға ақпарат сұрап өтініш жіберуге құқылы. Он күннің ішінде жаңағы мемлекеттік кеңсе жауап беруі керек. Бермесе, басы дауға қалады. Әрбір округке осы заң арқылы ақпарат алу туралы өтініш жібердік, олардан келген жүздеген парақ жауаптарды сараладық. Бізде облыс, ауданды әкім басқарса, АҚШ-та оларды халық сайлаған бес адам басқарады, Board of Supervisors деп аталады. Он миллион халық тұратын Лос Анжелес округының бір супервайзерінен сұхбат алдым. Жұмыстың барлығы интернет, телефон арқылы жүрді.
Мақалаға келетін болсақ, ондағы әрбір сөз, әрбір фактіні бірнеше рет тексердік. Мамыр, маусым айларында алған ақпаратымыз әлі де шындыққа сәйкестігін тексеру үшін, тамыз айының басына дейін, дереккөздерімізге хабарласып тұрумен болдық. «Нью Йорк Таймстың», жалпы америка журналистикасының талабы осындай. Жалған ақпарат таратып, халықтың сенімін жоғалтуға болмайды.
Тамыздың жетісі күні төрт ай бойы жазған мақаламыз «Нью Йорк Таймстың» басты бетінде жарияланды. Әлемдегі ең беделді басылымның бірінші бетіне мақала жариялау – америкалық журналистердің арасында да қол жетпес арман болып есептеледі.
Мамыр айында университеттегі оқуым аяқталды. Журналистика магистрі деген дәреже алдым. Алайда атқарған жұмысым ұнаған болуы керек, Investigative Reporting Program мені жазғы практикаға шақырды. Ондағы жұмысым жақында аяқталды. Енді шекара ашылған соң елге келуді жоспарлап отырмын.
Ақсәуле Әлжан,
журналист
