Жемқорлықты жоюдың бір жолы – адами факторды азайту

Өткен жылмен салыс­тыр­ғанда биыл мұндай арсыздыққа бар­ғандардың саны 11 пайызға арт­қан. Бұл ретте жең ұшынан жал­ғасқан жемқорлықтың жолын кесудің бір тиімді жолы де­ректер қорын одан әрі инте­грациялау мен мемлекеттік қыз­меттерді цифрландыру дер едік.

Елімізде деректер қорын жыл санап интеграциялау арқылы пай­даланушыларды мәліметпен бірыңғай жүйеден қамтуға жол ашы­лып келеді. Алайда бұл бағыт­тағы қадам тым баяу жаса­лып жатқан сияқты. Бір меке­ме­нің қажетіне жарайтын анық­та­маны келесі мекемеден сұ­ра­татын жағдайлар жиі кездеседі.

Тіпті, бір ведомстводағы мә­лі­метті келесі ведомство көре де, қолдана да алмауының зардабын әр отандасымыз басынан өткерген десек, артық айтпаған болармыз. Ондай мысалдарды көптеп келтіруге болар еді. Барлығына бірдей тоқталмай-ақ қоялық. Қарапайым бас­пана, автокөлік рәсімдеу кезінде де түрлі қиындықтарды кездестіруге болады. Ал банк, пошта арқы­лы жасалған төлемдердің мем­лекеттік кірістер базасына бірде еніп, бірде енбей жататыны да – даулы мәселе.

Бір ғана мысал келтірейік. Бұдан бірнеше жыл бұрын авто­көлік салығы мен жол жүру ере­жесін бұзғанымыз үшін салынған әкімшілік айыппұлды төлемедіңіз деген хабарлама алып, жергілікті мемлекеттік кірістер органына барған болатынбыз. Алайда салықты да, айыппұлды да бір кісідей төлеген соң, көңілің де күпті болады екен. Сөйтсек, бір мекемеде жасалған төлем ке­лесі мекемеде көрінбейтін болып шықты. Мұндайда қал­таңды қаққан қаражаттан бұрын, көңілге салған қаяу қынжылтады. Осын­дайда ортақ деректер қоры неге жасалмайды деп ойға ба­татынымыз да жасырын емес. Сондықтан болашақта бар­лық мәліметті, қажетті де­ректі бү­гінгідей түрлі ақпарат көз­дерінен емес, ойластырылған, жүйеленген ортақ де­рек­қордан алатын боламыз деген үмітке үздігеміз. Сол арқылы қордағы мәлімет­тер жекелеген тұлғаларға ғана емес, жалпы қауымға ортақ дүние болады. Осылайша бір ведомствоның талабына жауап ретінде басқа мемлекеттік органнан анықтама алатын тəжірибе келмеске кетеді деген сенім бар.

Осы жылдың соңына дейін еліміздегі мемлекеттік орган­дардың 310 ресми сайтын бірың­ғай платформада біріктіру жос­парлануда. Қолға алынып жат­қан Мемлекеттік органдардың интернет-қорларының бірыңғай платформасы мемлекеттік органдар мен әкімдіктердің барлық бытыраңқы сайттарын бір терезеде біріктіруге мүмкіндік беретін болмақ. Бұл жұмыс азаматтардың ақ­паратқа жүз пайыз қолжетімділігін стандарттауға және қамтамасыз етуге мүмкін­дік бермек. Сонымен қатар мем­лекеттік органдардың ресми сайттарын қолдауға пайдаланылатын бюджет қаражатын 2 млрд теңгеге дейін қысқартуға мүмкіндік беретін көрінеді. Құп­тарлық жайт. Енді бұл бастама ортақ дерекқор құру ісіне де талпыныс берсе игі еді.

Ортақ дерекқорды қалыптас­тырудың өзекті мәселесін елі­міз­дегі цифрландыру бағы­тында атқарылып жатқан жұ­мыс шешуі тиіс. Жалпы, цифр­ландырудың негізгі мақсаты – әкім­шілік рәсімдерді жеңіл­детіп, көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің барынша ашықтығы мен қолжетімділігін қамтамасыз ету, адами факторды азайтып, сол арқылы жемқорлықтың жолын кесу. Соның ішінде, жемқорлықпен күрестің ең нәтижелі құралдарының бірі мәліметті беруді цифрландыру болып отыр. Сол жолға түсіп те келеміз. Бүгінде мемле­кеттік қызметтің басым бөлігі электронды форматта көрсетілуде. Сол арқылы мемлекеттік қызмет­кердің қызмет алушымен тікелей қарым-қатынас орнатуына жол берілмейді. Бұл да жемқорлықпен күрестің бір жолы.

Зерттеушілердің айтуынша, сыбайлас жемқорлыққа ең алдымен адами фактор әсер етеді. Яғни қызмет көрсе­туші мен қызмет алушының арасында тікелей қарым-қатынас, белгілі бір байланыс болмаған жағдайда жолдан тайғандар да болмайды. Ол үшін ең алдымен осы мем­лекеттік қызметтерді цифрландыру маңызды. Өткен жылы отандастарымызға жалпы саны 54 млн-нан астам мемлекеттік қызмет электронды форматта көрсетіліпті. Биылғы төтенше жағдай режімі кезінің өзінде азаматтарға көрсетілген электронды мем­лекеттік қызметтің саны 16 млн-нан асыпты. Осы­лайша электронды форматта күнделікті қызмет көрсету жұмысы елі­мізде 3 есеге артты. Алайда бұл қа­дам­­ның барлығы тым баяу жасалып жатқанына халық куә. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Үкіметтің кеңейтілген отырысында сөй­леген сө­зінде «Дағдарыс кезінде цифрландыру қызметінің де рөлі мүлде байқалған жоқ. Цифрлы комиссарлар қандай жұмыс бітіріп жатыр?» деп, осы саланың қызметін сынға алған болатын.

Бәлкім, елімізді, соның ішінде көр­сетілетін мемлекеттік қыз­меттерді цифр­­ландыруды жүйелі жолға қоя біл­генімізде жемқорлардың да саны ар­­ту­дың орнына кемір ме еді? Себебі жо­ғарыда айтқанымыздай, цифр­лан­­дырудың басты мақсаты – жем­қор­лықтың жолын кесу. Сондықтан бұл жұмысты жалғас­тырудың қаншалықты маңызды екенін жемқорлықпен күресіп жүрген ведомство қызметкерлері жақсы түсінеді.

Осы мәселеге ел Президенті де ерекше назар аударып келеді. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан Рес­пуб­ликасының сайланған Прези­денті қызметіне ресми кірісу рәсі­мінде мән беруді қажет ете­тін маңызды бағыттарды алға тартқан еді. Сол кезде Президент атап өткен сегіз бағыттың екін­шісі елдегі сыбайлас жемқор­лықты жою жөнінде болды. «Жем­қорлық – мемлекеттің дамуын тежейтін кесел. Бұл қо­ғамдағы өзара сенімге, жалпы мемлекетіміздің қауіпсіздігіне қатер төндіретін құбылыс. Сы­байлас жемқорлыққа қарсы жүйе­лі жұмыс жүргіземіз», деді Қ.Тоқаев.

Президент халыққа берген уәдесінде тұрды. Мемлекеттік қызмет істері жә­не сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі екі ведомствоға бө­лініп, Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі, Мемлекеттік қыз­мет іс­тері агенттігі болып қай­та құрылды. Осы­лайша өткен жылы Президент Жар­лығымен Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қар­сы іс-қимыл агенттігі өз алдына отау құрған болатын. Бұл қадам сыбайлас жем­қорлыққа қарсы іс-қимыл саласында тү­бегейлі бет­бұрыс жасауға мүмкіндік берді.

Ендігі күні Цифрлық даму, инно­ва­циялар және аэроғарыш өнер­­кәсібі министрлігіне артыл­ған жауапкер­шіліктің жүгі де ауыр. Себебі аталған ведомство жұмысын жүйелеп, деректер қорын одан ары интеграциялауды, мемлекеттік қызметтерді цифр­лан­дыруды жалғастыратын болса, ел эко­номи­касын етегінен тартып тұрған жемқорлықтың да жолы кесілер еді...

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев күні кеше өт­кен сыбайлас жем­қорлыққа қарсы күрес мәселелері жө­нінде кеңесте: «Негізгі мақсат – жем­­қор­лықтың тамырына балта шабу, оны түбегейлі жою. Бұл жұмысты еш созбалаңға салмай, қарқынды түрде жүр­гізу қажет», деді. Ендеше, Президент алға қойған бұл міндет өз деңгейінде орындалуы тиіс.