Хабарламада айтылғандай, «Теріс» болжам 12-18 айдың ішінде рейтингтің төмендеуі мүмкін. Егеменді несиелік рейтингке «теріс» болжам сыртқы және ішкі күйзелістердің Қазақстан экономикасына теріс әсер етуімен байланысты, ол 2020 жылы 20 жылы ЖІӨ-нің алғашқы құлдырауы - ACRA сәйкес - 1,9% деңгейінде болады. Бұл сценарий үшін қауіп факторлары - мұнай бағасының қалпына келу жылдамдығы және коронавирустың жаңа толқыны туындаған жағдайда карантиндік шараларды қайта енгізу мүмкіндігі.
«ЖІӨ-нің қысқаруы бастапқыда жоспарланған 2,1% -бен салыстырғанда бюджет тапшылығының ЖІӨ-ге шаққанда 3,7% дейін өсуіне әкелетін факторлардың бірі болады. Тағы бір маңызды фактор - Үкімет қабылдаған ауқымды дағдарысқа қарсы бағдарлама», - дейді агенттік таратқан баспасөз хабарламасында.
Сонымен бірге, Қазақстанның егеменді несиелік рейтингін Қазақстан Ұлттық қорының өтімді активтерінің едәуір көлемі қамтамасыз етеді.
2020 жылдың бірінші жартыжылдығының соңында ЖІӨ-нің 33%-ы, жеделдетілген пайдалану ағымдағы жылы қарыз қаражаттарына деген қажеттілікті азайтады, бірақ оны төмендетпейді. ACRA 2020 жылдың аяғында мемлекеттік қарыздың ЖІӨ-нің 26,6% дейін қалыпты өсуін күтеді.
Халықаралық резервтердің қолда бар көлемі Ұлттық қордың активтерімен бірге Қазақстанның сыртқы позициясының тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Қазақстанның тәуелсіз несиелік рейтингі «BBB +» деңгейінде болуы мемлекеттік қарыздың төмен деңгейімен, әл-ауқаттың салыстырмалы түрде жоғары деңгейімен, Ұлттық қордың өтімді активтерінің айтарлықтай мөлшерімен және халықаралық резервтердің жеткілікті көлемімен байланысты.
Несиелік рейтингке қысым жасайтын факторлар экономиканың мұнай бағасына тәуелділігі, экспортты әртараптандыру деңгейінің төмендігі, шартты міндеттемелерді материалдандыру қаупі және мемлекеттік мекемелердің сапасының төмен болуы.
«Мемлекеттік қарыздың төмен деңгейі болашақта контрциклдік фискалдық саясатқа мүмкіндік береді. Маневр жасау мүмкіндіктері Қазақстан экономикасын ықтимал сыртқы күйзелістерге икемді етеді», дейді агентіктің баспасөз қызметі.
Ұлттық қордан аударым бюджеттің теңгерімділігінде маңызды рөл атқарады. Трансферттерді есепке алмағанда (кепілдендірілген және нысаналы) есептелген бюджет тапшылығы 2019 жылы ІЖӨ-нің 8,2% құрады және негізінен Ұлттық қормен жабылды. Ақпаратта атап өтілгендей, 2020-2022 жылдары Қазақстан үкіметі салық жинау көлемін ұлғайту есебінен Ұлттық қордың қаражатын бюджеттік мақсаттарға пайдалануды азайтуды және мұнай емес тапшылықты ЖІӨ-нің 5,1% дейін азайтуды жоспарлады.
Ұлттық қордан аударым бюджеттің теңгерімділігінде маңызды рөл атқарады. Трансферттерді есепке алмағанда (кепілдендірілген және нысаналы) есептелген мұнайға жатпайтын бюджет тапшылығы 2019 жылы ІЖӨ-нің 8,2% құрады және негізінен Ұлттық қормен жабылды. Ақпаратта атап өтілгендей, 2020-2022 жылдары Қазақстан үкіметі салық жинау көлемін ұлғайту есебінен Ұлттық қордың қаражатын бюджеттік мақсаттарға пайдалануды азайтуды және мұнай емес тапшылықты ЖІӨ-нің 5,1% дейін азайтуды жоспарлады.
Алайда, экономикадағы ішкі сұраныс пен сұраныстың өзгеруіне және тауар нарықтарындағы қолайсыз баға конъюнктурасына байланысты, бұл жоспарларды жүзеге асыруды кейінге қалдыруға тура келді. ACRA болжамдарына сәйкес, 2020 жылдың соңына қарай мұнайға жатпайтын тапшылық ЖІӨ-нің 10,3% дейін өсуі мүмкін. 2020 жылдың бірінші жартыжылдығының соңында Ұлттық қордың активтері 2020 жылы ЖІӨ-нің 33% құрады және мемлекеттік қарыздың 151% жабады, бұл төрт жылға жуық қарызды қаржыландыруға жүгінбестен бюджетті теңгеруге мүмкіндік беретін сенімді «қауіпсіздік жастығын» қамтамасыз етеді.
Осы уақытқа дейін Қазақстан экономикасы дәйекті өсумен сипатталды, ол 2015–2016 жылдардағы дағдарыс жылдарында да тоқтамады, бұл жан басына шаққандағы ІЖӨ-нің тұрақты өсуін және нәтижесінде мемлекеттің салық базасының кеңеюін қамтамасыз етті. Қазақстан халқының тұрақты өсуі (жылына шамамен 1-2%) ел экономикасының өсуін қолдайтын маңызды фактор болып табылады.
ACRA мәліметтері бойынша өсуді шектейтін факторлар - бұл экономиканың әртараптандырылуы, инфрақұрылымның дамымағандығы, сонымен қатар мемлекеттің экономикаға қатысуының жоғары деңгейі және мемлекеттік мекемелердің сапасының төмендігі.
«Қазақстан Ұлттық Банкінің тиімді ақша-несие саясаты 2015–2016 жылдардағы девальвациялық күйзелістен кейін инфляцияны тұрақтандыруға мүмкіндік берді. Осылайша, 2016 жылы инфляция 14% -ға көтерілгеннен кейін, тұтыну бағаларының өсу қарқыны 2020 жылдың қаңтарында 5,6% -ға дейін баяулады. Алайда, содан кейін инфляция 2020 жылдың наурызында ұлттық валютаның құнсыздануына байланысты қайта көтеріле бастады. Сонымен бірге, Ұлттық Банктің валюталық интервенциялары және базалық сыйақы мөлшерлемесінің 2,75 п.т.-дан 12% -ға дейін өсуі арқасында теңгенің едәуір әлсіреуіне жол берілмеді », дейді агенттік баспасөз хабарламасында. ACRA Ұлттық Банктің ақша-несие саясатын барабар деп бағалайды және реттеушінің жоғары деңгейдегі белгісіздік жағдайында сапалы шешім қабылдауға қабілеттілігін атап өтеді. Сонымен бірге, елдің ақша-несие органдарының болашақта белгіленген ақша режимінде тексерілген саясат жүргізу мүмкіндігі мұнайдың төмен бағалары кезеңінің ұзақтығына, құлаудың тереңдігіне және ақша-несие саясатын үйлестіруге байланысты болады. Қазақстанның сыртқы позициясының тұрақтылығы Ұлттық қор активтері мен халықаралық резервтердің айтарлықтай көлемімен қамтамасыз етеді.
2019 жылдың аяғында олар елдің жалпы сыртқы борышын (фирмалық қарызды есептемегенде) 1,5 есеге, үкіметтің сыртқы (шетелдік валютадағы) қарызынан 6 есе асып түсті. Сыртқы қаржылық жағдай нашарлаған кезде экономиканың барлық салаларында жеткілікті өтімділік жастықшасы бар. 2019 жылы импортты алтын-валюта резервтерімен жабу коэффициенті жоғары деңгейде болды.
Импорттың күрт төмендеуіне байланысты 2020 жылы ол 16 айға дейін ұлғаюы мүмкін. Өнеркәсіптің, экспорттың және елдің экономикасының тау-кен өндірісіне тәуелділігі осы саланың жоғары экспорттық бағдары мен сыртқы бағаларға тәуелділікті ескере отырып, сыртқы күйзелістерге экономикалық тұрақтылықты төмендетеді. Мұны 2020 жылдың басындағы әлемдік рнарықтардағы жағдай растады. 2019 жылы тау-кен саласының Қазақстанның экономикалық өсуіне қосқан үлесі 9%, ал өнеркәсіптік өндірістің өсуіне - 52% құрады.
ACRA сарапшыларының пікірінше, жақын болашақта экономиканы әртараптандырудың едәуір өсуін күту қиын, өйткені инвестициялардың негізгі бөлігі шикі мұнай мен газ өндіру секторына бағытталған: орташа есеппен алғанда барлық тікелей инвестициялардың үштен бір бөлігі экономиканың осы сегментіне 2009 жылдан 2019 жылға дейін жіберілген. Хабарламада атап көрсетілгендей, Қазақстан үкіметінің шартты міндеттемелері (мемлекеттік компаниялардың және қаржылық емес және қаржылық емес секторлардың қарыздары) айтарлықтай маңызды: 2020 жылдың бірінші жартыжылдығының соңында квазимемлекеттік компаниялардың қарызы 2020 жылға қарай 19% құрады.
Мемлекеттік органдардың тиімділігі мен мемлекеттік басқарудың сапасының төмендігімен байланысты мемлекеттік институттардың әлсіздігі Қазақстандағы іскерлік ахуалға кері әсерін тигізеді. Сонымен бірге, ACRA Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігін Ұлттық банктен бөлудің маңыздылығын атап өтеді, бұл реттеуші институттардың да тәуелсіздігін нығайтуға ықпал етуі керек.
«Ұзақ мерзімді тағы бір оң фактор - адами капиталды жақсарту. Қазақстанның адами капиталы индексі Орталық Азияның орташа деңгейінен жоғары: Дүниежүзілік банктің деректері бойынша бұл көрсеткіш 2012 және 2018 жылдар аралығында 0,63-тен 0,75-ке дейін өсті. Сонымен қатар, салыстырмалы елдер тобының арасында (рейтингтік санат тұрғысынан алғанда) Қазақстанның адами капитал индексі ең жоғары болып табылады», - делінген агенттік таратқан баспасөз баянында.
