Мен пікірімді статистикамен дәйектеп көрейін. 2018 жылы 7 моноқалада 15 «зәкірлік» жоба жүзеге асып, 2,4 мың тұрақты жұмыс орны ашылды. Бұл жоспарланған 37 жобаның жартысы ғана. Бір жыл бұрынғы есеп бойынша 64 жоба жүзеге асып, 26 мың жұмыс орны ашылған болатын. 2019 жыл бойынша бағдарламаның жүзеге асу есебі ашық дереккөзде жоқ.
Қазақстанның моноқалаларында тұратын халық саны – 1,5 млн. Үкімет соңғы рет бұл мәселеге 2018 жылы тоқталды, ұмытылып кеткен бағдарлама қайта еске алынды. 2019 жылға моно және шағын қалаларда жобаларды жүзеге асыруға 10 млрд теңге бөлінді.
Қазақстанның моноқалаларында тұратын халық саны 1,5 млн адам екенін ескерсек, олардың экономикасын әртараптандыру үшін жүздеген мың жұмыс орны ашылуы тиіс. Демек, Мемлекет басшысының бұл мәселеге қайыра соғуының астары терең.
Қазақстандық кәсіпкерлер моноқалалардағы шағын және орта бизнеске мемлекет тарапынан көрсетілетін қолдауға ықылас танытпай келді деп бизнес билікке өкпелей алмайды. Жоғарыда айтып өткенімдей, мемлекеттік бағдарлама қабылданды, қаржы бөлінді. Бірақ олардың бірде-бірі шағын қалалардың бәрінің бірдей «екінші тынысын» аша алмады. Себебі бұл мәселеге әлеуметтік екпін беру үшін жұмыс орындарын ашып, жұртты жұмыспен қамтамасыз ету керектігі түсінікті. Сол кезде ғана тоз-тозы шыққан шағын қалалардың тамырына қан жүгіріп, халық тұрақтайды.
Бұған дейін шағын қалаларды көтеру мәселесі тек Үкімет деңгейінде қаралды, айтылған мәселелер ауылға жетпеді. Ең бастысы, жергілікті әкімдіктер бағдарламаның өзекті жеріне мән бермеді. Қазір шағын және ірі қалалардағы кәсіпорындардың басым көпшілігі жекешеленіп кетті. Президент қала түзеуші кәсіпорындар дегенде бұрыннан жұмыс істеп келе жатқан сол өндіріс орындарын айтып отыр. Біз жоқ жерден ештеңені қайта құра алмаймыз. Меніңше, сол кәсіпорындардың жанынан ШОБ нысандарын көптеп ашуға болады. Бұл фактор моноқалаларға ел қондырады.
Бұған дейін әкімдер «инженерлік жүйелерді реттеп, жолдар мен желілерді жөндеп қойсақ болды» дегеннен басқа ештеңе айта алмады. Бағдарламаның басты бағыты ШОБ-ты дамытуға, экономиканы әртараптандыруға, сол арқылы халықты еңбекпен қамтамасыз етіп, моноқалалардың әлеуметтік деңгейін көтеруге арналғанын түсінгендер аз болды.
Моноқалаларды дамыту үшін жаппай инженерлік жүйелерді ауыстырып, тозған ғимараттарды бұзып тастаудан да маңыздырақ болып тұрғаны – шағын және орта бизнесті дамытып, тұрғындарды еңбекпен қамтамасыз ету. Оны Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев ашық айтып отыр. Енді мемлекеттік деңгейде сақалды бағдарлама атанып кеткен мәселеге басқа қырынан қарайтын кез келді.
Бейсенбек ЗИЯБЕКОВ,
экономика ғылымдарының докторы
АЛМАТЫ
