IGTIC ел Үкіметінің 2018 жылғы 27 сәуірдегі қаулысымен Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тапсырмасы бойынша «Астана-ЭКСПО 2017» көрмесінің инфрақұрылымы мен мұрасы негізінде құрылды. Орталықты құру туралы бастама 2015 жылғы қыркүйекте БҰҰ 70-ші Бас Ассамблеясы барысында айтылған болатын. Орталықтың қызметі «жасыл» экономикаға инвестиция салу үшін жағдай жасауға, жаңғырмалы энергия көздерін енгізуге және экологиялық таза қала ортасын дамытуға бағытталған.
Ең озық қолжетімді технологияларды пайдалану (Best Available Techniques) – ЕО және ЭЫДҰ-ның 39 елінде, сондай-ақ Ресей, Беларусь және Қытайда өнеркәсіптік кәсіпорындарда қоршаған ортаға әсерді едәуір қысқарту үшін озық экологиялық таза технологияларды енгізу мақсатында қолданылатын тәсіл. Бұл қағидат – салалар мен бағыттар бойынша бөлінген осындай технологиялардың арнайы анықтамаларын әзірлеуді көздейді.
Электр энергетикасына озық қолжетімді технологияларды енгізу және дамыту энергия тиімділігін арттыруға және Қазақстанның осы стратегиялық маңызды саласындағы ірі өнеркәсіптік қондырғылардан шығарындыларды азайтуға көмектеседі. Орталық Азия елдері тұтастай алғанда елеулі экологиялық сын-қатерлерге тап болып отыр. ЕО тәжірибесі көрсеткендей, аталған технологияларды енгізуге байланысты интеграцияланған экологиялық рұқсаттар – жасыл экономикаға көшудің ең тиімді құралдарының бірі. Сын-қатерлерді мүмкіндіктерге айналдырып, ЕО табиғатты қорғауды жақсы басқару үшін өңірдің әлеуетін арттыруды қолдайды.
Еуропалық Одақта қолжетімді озық технологиялар алғаш рет 1984 жылы Өнеркәсіптік қондырғылардан ауаның ластануына қарсы күрес жөніндегі Еуропалық кеңестің директивасында айтылған. Тәжірибе көрсеткендей, технологияның өмірлік циклі тек осы технологияның жұмысын ғана емес, сонымен қатар оның дизайнын, өндірісін жөндеу және есептен шығаруды да қамтуы керек. Бұл кейінірек 1996 жылғы Ластанудың алдын-алу және бақылау жөніндегі директивадан көрініс тапты. 2010 жылғы Өнеркәсіптік шығарындылар директивасында аталған терминге түпкілікті анықтама берілді: «Ең озық қолжетімді технологиялар (ЕҚТ) – шығарындылардың шекті мәндерін және алдын алуға арналған басқа да рұқсат беру шарттарын қамтамасыз ету үшін нақты әдістердің практикалық жарамдылығын куәландыратын қызмет пен жұмыс әдістерін дамытудағы ең тиімді және озық кезең, ал мақсатқа лайықсыз жерлерде шығарындыларды азайту және жалпы қоршаған ортаға әсер ету».
Ластанудың алдын-алу және бақылаудың Еуропалық бюросы (EIPPCB) BREF деп аталатын ЕҚТ бойынша анықтамалық құжаттарды шығарады. 2012 жылдан бастап BREF кезең-кезеңімен ЕҚТ бойынша заңды міндетті қорытындылармен бірге жүреді. Интеграцияланған рұқсаттарды қолданатын қондырғы операторлары жарияланғаннан кейін 4 жыл ішінде ЕҚТ тұжырымдарының талаптарын орындауға міндетті.
Жасыл бағытқа сәйкес, ЕО 2050 жылға қарай бірінші Климаттық бейтарап континент болуға және климаттың өзгеруіне қарсы күрес және тұйық цикл экономикасына көшу жөніндегі халықаралық серіктестерге қолдау көрсетуді жалғастыруға ниетті. ЕО климат проблемасы бүкіл халықаралық қоғамдастықтың келісілген іс-қимылын талап етеді деп санайды. Қазіргі пандемия баршамыздың планетамыз бен өзіміз үшін саламатты және тұрақты болашақ үшін күш-жігерімізді біріктіруге мүдделі екенімізді көрсетті.
Қазақстанның Экологиялық кодексінің жаңа редакциясының жобасында ең озық қолжетімді технологиялар қағидаттарына көшу көзделген, ал 2019 жылы «жасыл» технологиялар және инвестициялық жобалар халықаралық орталығында осындай технологиялардың техникалық анықтамалығын әзірлеуге жауапты «ЕҚТ бюросы» құрылды. Орталықтың мәліметтеріне сәйкес, қазіргі уақытта Қазақстанның 50 ірі кәсіпорнының ЕҚТ қағидаттарына міндетті көшуі қарастырылған.
Қазақстанда ең көп шығарындылар энергетикалық салаға тиесілі, онда көмір генерациясының үлесі 70%-ды құрайды, бұл ретте негізгі отын Екібастұз көмір бассейнінің күлділігі жоғары көмірі болып отыр.
Экологиялық кодекстің жаңа редакциясы әлі қабылданбағанына қарамастан, Экологиялық кодекс тұжырымдамасы мен жобасында көзделген шаралар экологиялық төлемдерді еселік арттыру есебінен ынталандыру арқылы (2, 4 және 8 есе) қоршаған ортаға көп әсер ететін бірінші санаттағы барлық ірі кәсіпорындарды ең озық қолжетімді технологияларға біртіндеп көшіруді білдіреді. Нәтижесінде экологиялық төлемдер бойынша жүктеме айтарлықтай артады, бұл кәсіпорындарды белгілі бір мерзімге осы төлемдерден босату үшін таза технологияларды енгізуге мәжбүр етеді.
Қазіргі уақытта «ЕҚТ бюросы» орталықтың ғылыми-технологиялық даму офисімен бірлесіп, ЕО және Ресей елдеріндегі ЕҚТ-ға көшу тәжірибесіне арналған ашық вебинарлар сериясын өткізуде. Еуропалық елдердің электр энергетикасындағы ЕҚТ-ға көшудегі тәжірибесіне арналған ең таяудағы вебинар 2020 жылдың қыркүйегінде өтті. Вебинар «Еуропалық Одақ – Орталық Азия: су ресурстары, қоршаған орта және климаттың өзгеруі саласындағы ынтымақтастық» (WECOOP) жобасының қолдауымен ұйымдастырылады.
Бұрын Чех Республикасы Қоршаған орта министрінің орынбасары қызметін атқарған, ЕО заңнамасы бойынша WECOOP негізгі сарапшысы, ғылым докторы Владислав Бизек вебинардың спикері болды. Сарапшы қатысушыларға ЕО үлгісімен экологиялық реттеу негіздерін, ең жақсы қолжетімді технологиялар, кешенді рұқсаттар беру процесі, энергия тиімділігін арттыру және шығарындыларды азайту технологиялары туралы әңгімеледі.
