Көз туралы сөз

Көзілдірікті ұрпақ өсіп келеді

Үлкендерді айтпағанда, кіш­кентай баланың өзі гаджетке байланып қалып жатыр. Тіпті жылаған сәбиіне смартфон, планшет беріп уататын аналар бар. Бәлкім, заманына қарай амалы осы шығар. Алайда мамандар гаджетке ерте әуестенген бала көру қабілетінен де ерте айырылатынын айтады. Мұны күнделікті тұрмыста көріп те жүрміз. Бұрын көзілдірікті кәріліктің белгісі деп білген қазақ, енді бесіктен белі шықпаған баласына көзілдірік сатып алып жүр.

Қазір мектеп қабырғасын жаңа аттаған балалардың кем дегенде 10-15%-ы көзілдірік тағады екен. Мысалы, Нұрдәулет Иманбаев Қостанайдағы Назарбаев мек­те­бінің 11-сыныбын­да оқиды. Ай­ту­ынша, бұл мектепте әрбір төртін­ші-бесінші бала көзілдірік тағады.

– Біздің сыныпта 18 оқушы бар, соның сегізі көзілдірік та­ғады. Өзім де 3-сыныптан бастап көзілдірік таға бастадым. Кішкентай кезімнен монитор алдында көп отырдым. Қазір пайдалы интернет кітаптар көп, соларды оқимын, – деді Дәулет.

Балалардың көру қабіле­ті­нің нашарлап кетуіне басты себеп – компьютер, смартфон, планшет сияқты көз майын тауысатын электронды құрылғылар екенін дәрігерлер де растап отыр.

– Мен осыдан 33 жыл бұрын мединситутты бітіріп, жұмысқа жа­ңа келгенде 5-6 сыныпқа дейінгі мектеп балаларының бәрінің дерлік көзі сау болатын. Ол кезде бір сыныпта әрі кетсе 1-2 бала көзілдірік тағатын. Қазіргі мектептердің көбінде әр сыныпта 10 шақты көзілдірікті бала оқиды. Техно­логиядан қалуға бол­майды, бірақ бала гаджетке уақыт бө­летін қатаң күн тәртібі болуы керек. Гаджетпен жұмыс кезінде жарты сағат сайын үзіліс жасап, көз жаттығуларын жасаған дұрыс. Қимыл керек. Содан кейін ғана қайта отыру қажет, – дейді Қостанайдағы облыстық офтальмологиялық ауру­хананың бас дәрігері Сәуле Сейілова.

Бұл ауруханаға жылына 2 мың бала қаралады екен. Соның 1500-і алыстан нашар көреді. Мамандардың айтуынша, қазір мектепке баратын балалардың 10%-ы алыстағыны көрмейді. Көз ауруының бұл түрі неғұрлым ерте басталса, балаға соғұрлым қиынға түсетін көрінеді. Өйт­кені мектеп тапсырманы үйіп-төгіп береді. Бала үй жұмысын орындау үшін тағы гаджетке үңіледі. Осылайша, көру қабілеті төмендей береді. Қазір 7, 8, 9-шы сыныптарда оқи­тын балалардың тең жартысы алыстан көрмейді екен. Бұл баланың өмір сүру сапасын ғана төмендетіп қоймайды, сонымен бірге оның болашағына да кері әсер етеді. Алыстан көру қабілетінің төмендігінен көп балалар өзіне ұнаған мамандықты игеру мүмкіндігінен айырылып отыр.

– Сондықтан ата-аналар ба­ла­лардың гаджетке бөлі­нетін уа­қытын ерте кезден-ақ неғұрлым шектеп, бақылауда ұстап отырғаны дұрыс. Егер бала компьютер мен смарт­фонға байланып қалса, алыс­тан көру қабілеті жойылып бара жатыр деген сөз. Әрбір ата-ана баланың таза ауада белсенді демалысына көп көңіл бөлуі керек. Көз бұлшық еттері де адамның басқа да дене бұлшық еті сияқты қозғалысты қажет етіп тұрады. Біз үйкүшік балаларға түрлі кешенді жат­тығулар жасатқызамыз. Басты­ларына ғана тоқтала кетейін, көзді жоғары-төмен, оңға-солға қозғалту керек. Сағат тілімен және керісінше айналдыру. Әр жаттығуды 10-15 рет қайталау қажет. Көзді жұмып, қабақтың ас­тына массаж жасау. Сағат тілі­мен және керісінше. Сосын терезеге ноқат салып, бала бірінші ноқатқа, содан кейін алысқа көз тігіп жаттығады. Бұл көз бұлшық еттерін дамытады. Балалардың теннис, бадминтон, волейбол, бас­кетболмен айналысқаны көзге пайдалы. Өйткені доп бірде алыс кетсе, бірде жақындайды да, баланың көз бұлшық ет­тері бел­сенді жұмыс істейді. Сондай-ақ балаларға суда жүзу аса пайдалы, гидромассаж. Көз бұлшық еттерінің дұрыс дамуына таза ауадағы белсенді демалыстың орны ерекше. Үйде отырған бала гаджетке жоламағанның өзінде төрт қабырғадан басқа ештеңені көрмейді. Демек көз бұлшық еттері жұмыс істемейді деген сөз. Ал далада мүлде басқаша, көк­­жиекке, далаға, тауға, ұш­қан құсқа қарау. Бұрын бала­ның көру қабілетін дамыту үшін дене жаттығуы қажет еке­ні ескерілмей келген, қазіргі меди­цинада бұл көз бұлшық еттерін дамытудың ең белсенді жолдарының бірі, – деді бас дәрігер.

Өкініш

Бірде Алматыдан курстас досым қоңырау шалды. 14-16 жастағы екі қызы бар еді, екеуінің де телефонын үйде қалдыртып, бір айға қала сыртындағы туы­сының үйіне жіберіпті. Олар 4-5 жасынан бастап ұялы телефон ұстай бастапты. Сол кезден бастап смартфон, айпадтан бас алмаған. Осылайша, екі қыздың да көру қабілеті төмендей бастайды. Бұл сабақ барысына әсер етеді. Үлкен қызы: «Мен тақтадағы жазуды көрмеймін», дегенді жиі айта бастайды. Содан ата-анасы мұғалімге айтып жүріп қыздарын алдыңғы партаға отырғызады. Алайда ол да көмектеспейді.

– Содан дәрігерге тексертіп едік, үлкен қызымыздың кө­ру қабілеті нашарлап кеткен екен, «–2»-ге жетіпті. Көзілдірік әпердік. Сөйтіп мек­тепте көзілдірікпен жүретін болды. Көзілдірік тағатын оқушылардың көбейе бастағанын сонда байқадым. Оқушылар алдыңғы орынға отыруға таласады екен. Өйткені тақтадағы жазу­ды анық көре алмайды. Тақ­таға көз жетпегеннен кейін оқу үлгерімі де төмендейді. Яғни біздің жас ұрпақтың көру қабілеті төмендеп келе жатыр. Гаджеттің кесірінен екінші қызым да дұрыс көрмейтін болды. Одан соң смартфонды қолға бермеуге тырыстық. Бірақ қазіргі кезде смартфонды пайдаланбаса, сабақ оқи алмайтын дәрежеге жетті. Дәрігер: «Аяғынан айырылған адамның аяғы қайта өсіп шықпайды. Көздің көру қабілеті де сондай, қайтып орнына келмейді», деп, тіпті қатты айтты, – деді досым.

Әңгіме қазіргі қашықтан оқуға дейінгі жағдай туралы болып отыр. Бірте-бірте досымның үлкен қызының көру қабілеті «-3»-ке түсіп, екіншісінікі «-1» бола­ды. Бір жылдан кейін қайта тексертсе, үлкені «–5», кішісі «–3»-ке жетіпті. Одан көзілдірік көмек­теспейтін болған соң жақында Офтальмалогия институтына барып тағы да тексертеді. Сөйтсе, үлкенінікі «–7», кішісінікі «–3» жарым болған.

– Осылайша қыздарымның көру мүмкіндігі кеміп барады. Осының бәрі гаджеттің кесірі ме, әлде басқа да себептері бар ма, ол жағына көз жеткізе алмадым. Бірақ қыздарыма кішкентай кезінен смартфон әпергеніме өкінемін. Пайдасы, гаджет тілін терең мең­геріп, өз қатарының алды болды. Біз екі қызымыздың көзін құтқару үшін көптеген ізденіске бардық. Әлеуметтік желіден ресейлік профессор Жданов деген кісінің дәрісін тыңдадық. Бағасы да удай екен – 80 мың теңге. Бір апталық сабақ. Күніне 1-2 сағат сабақ өтеді. Былайша айтқанда, көз жаттығулары бойынша кеңес береді. Екі қызым бір жылдай про­­фессор айтқан жаттығуларды жа­сап жүрді. Бірақ одан пайда көр­медік. Бұл жерде профессорды білімсіз, өтірікші деуден аулақпын, бірақ бізге пайдасы тимеді. Ол кісі айт­қан дене жаттығулары мен көз жат­тығуларының бәрін жасадық, бірақ нәтиже жоқ, – деді өкініштен күйін­ген әке.

Бұл бір отбасының ғана басын­дағы мәселе емес. Сондық­тан ба­ла­ның денсаулығын нығай­ту мәсе­лесін ел болып қайта қарап, осы мақсатқа бағытталған кешенді мем­лекеттік бағдарлама жасалса игі.

Мұның сыртында, қазіргі ба­лалардың ішінде туабітті глаукома мен катаракта жиі кездеседі. Бұл кемтарлыққа апаратын дерт, дер кезінде емделмесе, бала су қараңғы болып қалуы мүмкін. Мамандардың айтуынша, мұндай ауру әдетте қанмен келеді екен.

– Біз мұндай балаларды бір жасқа дейін анықтап, ота жасаймыз. Қазіргі технология бұған толық мүмкіндік беріп отыр. Ота­дан кейін баланың көз қысымы қалпына келіп, көру қабілеті сақ­талады. Туабітті катарактіге де ота жасалады. Көзге жасанды хрус­таль қойылады. Бұл балалар да әрі қарай қалыпты дамып, өмірге бейімделеді. Өкінішке қарай, туабітті көз ауруы бар балалардың біразы кейіннен мүгедектер санатына қосылып жатады, – дейді Сәуле Сейілова.

Дәрігердің сөзінше, қазір шала туған балалардың ретинопатиясы кең тараған. Бұл дерт көбіне 26, 28, 30 апта ішінде дүниеге келген шала туған балаларда жиі кездеседі. Олардың көз торы жетілмей туады. Мұның арты суқараңғылыққа әкеп соғуы мүмкін. Көз ауруының бұл түріне де ота жасауға болады екен. Бірақ, Қостанайдағы пери­наталдық орталықта мұндай ота жасауға мүмкіндік беретін лазер­лі құрылғы жоқ болып шық­ты. Сондықтан мүмкіндігі бар ата-аналар балаларына Нұр-Сұл­тан қаласына апарып ота жасатады екен. Ал мүмкіндігі жоқ бала­лардың соқырлар санатын толық­тырудан басқа амалы жоқ. Алайда қазір бүкіл республика көлемінде ретинопатияға қарсы күрес күшейтілген. Сәбилердің суқараңғылығы мәселесі мемле­кетті де алаңдатып отыр. Өңір­лер­де ретинопатияға қарсы мем­лекеттік жол картасы жүзеге асырылып жатыр. Осы бағдарлама аясында биыл Қостанайдағы пери­наталдық орталыққа аса қым­бат лазерлі қондырғы орнату көз­деліп отыр. Бұл заманауи емдеу қон­дырғысы орнатылса, шала туған балалардың соқырлығы да едәуір азаймақ.

Қостанай облысы