Адамзатты ежелгі заманнан өзінің ертеңіне ұластырып, небір өткелектерден аман алып келе жатқан ізгілік құндылықтары екендігі сөзсіз. Ал сол адами ізгіліктің алтын арқауы – имандылық жібі үзілген жерде тоқырау да басталатындығы анық. Онда қарама-қайшылық, пікір алшақтығы туындап бірліктің шаңырағы шайқала бастайды. Діни бірлік болмайынша ұлттық бірлік болмайтыны тағы белгілі. Демек, дінді саясатқа айналдырып, өз пайдасына жаратқысы келетіндер мен экстремистік ниеттегі діни ағымдар пайда бола бастаған бүгінгі кезде, дінаралық татулықты сақтау – басты мақсат.
Адамзатты ежелгі заманнан өзінің ертеңіне ұластырып, небір өткелектерден аман алып келе жатқан ізгілік құндылықтары екендігі сөзсіз. Ал сол адами ізгіліктің алтын арқауы – имандылық жібі үзілген жерде тоқырау да басталатындығы анық. Онда қарама-қайшылық, пікір алшақтығы туындап бірліктің шаңырағы шайқала бастайды. Діни бірлік болмайынша ұлттық бірлік болмайтыны тағы белгілі. Демек, дінді саясатқа айналдырып, өз пайдасына жаратқысы келетіндер мен экстремистік ниеттегі діни ағымдар пайда бола бастаған бүгінгі кезде, дінаралық татулықты сақтау – басты мақсат.
Бұл орайда, Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев: «Дін – халық даналығының, мәдениеті мен салт-дәстүрлерінің шырақшысы», деп ізгіліктің өміршеңдігін алға тартты. Сөйтіп діннің ұстараның жүзіндей нәзік нәрсе екенін, бұл салада жаза басуға болмайтынын, себебі, адамның санасында діни және ұлттық сезімдер әрдайым тығыз астасып жататынын ескертті.
Алайда байқасаңыз, соңғы кездері елімізде дәстүрлі діни нанымдарымыз бен салтымызға сіңген көзқарастарға үйлеспейтін әртүрлі пікірлер мен ұстанымдар пайда бола бастады. Бұл өз кезегінде ұлттық құндылықтарымызға да өзінің кері әсерін тигізуде. Алғашқы кездері бірқатар данышпансыған діндарларға періштедей сеніп, солардан қалмай үйреніп, діндар болғанның жөні осы деп жаппай дінге ұмтылу үрдісі жүрді. Кейіннен ғой, жылтырағанның барлығының алтын емес екендігіне көзіміз жете бастағаны. Бірақ уақыт өз ізін салады екен.
Әрине қазақ халқы үшін дәстүрлі дін ретінде исламның құндылықтары күнделікті өмірде өз орнын ойып тұрып алғаны белгілі. Алайда, қазіргі күні осы ежелден халқымыз дәріптеп, құрметтеген асыл дінімізге де күдікпен қарайтындар баршылық. Жоғарыда айтқанымыздай, алғашқы кездері дін адамдары мен діни кітаптарды көргенде қуана да, құрметтей де қарасақ, қазір үмітімізден күдігіміз басым түседі. Бұған себеп те жоқ емес.
Жасыратыны жоқ, соңғы кездері бүйректен сирақ шығарып, діни реформа жасағысы келетін топтар пайда бола бастады. Олардың айтуы бойынша, ғасырлар бойы ата-бабаларымыз үзбей ұстанып, діни-рухани қажеттілігімізді атқарып келген дәстүрлі ислам қағидаттары дұрыс емес секілді. Пайғамбарға тарихи тұрғыдан жақын өмір сүріп, бізден гөрі дінге, құдайға адалырақ болған, өзгенің емес, алдымен өз қателігіне баса назар аударған аталарымыз теріс жолда болған көрінеді. Құдайға серік қосып, күпірлікке түсіпті! Таза исламды кейінгі «ақылдылар» ғана ойлап тауыпты. Қазақстан исламы бидғатқа толып кетіпті. Оны тазалау керек екен, дейді. Енді мұны қалай түсінуге болады?
Нағыз мұсылман адам қашанда сабырлы да салмақты болуы керек. Екіншіден, біреуге қарсы кәпір, күнәкар деген сөздерді ойланып қолданғаны жөн. Тіпті өздерін нағыз сүннетпен жүреміз деушілердің өзі де, алдымен, пайғамбардың өмірінен үлгі алуы тиіс. Өйткені, Мұхаммед пайғамбар (с.а.у.) сенімді хадисінде: «Қорқытпаңдар сүйіншілеңдер, ауырлатпаңдар жеңілдетіңдер» – дейді. Ендеше, ана жоғарыдағылар секілді мұсылмандарды сен тозаққа барасың, сенің істеп жүргенің ширк (Аллаға серік қосу, күпірлік) деп құдайдың өкілеттілігін өз қолдарына алып жүргендерді қалай түсінуге болады?
Ал таразының екінші бір басында дәстүрлі исламды уағыздаймыз, біздің ата-бабаларымыз зікір салған, ең маңыздысы сол, намаздың да басқа құлшылықтардың да төресі зікір деп, асыра сілтеп жүргендер тұр. Біреуіне ұнамасаң сопы дейді, екіншісіне ұнамасаң сәләф, уахабшы, «қысқабалақ» дейді. Сонда шынайы бауырмалшылдық пен сүйіспеншілікті уағыздайтын, пайғамбар «үмметім» деп мақтанатын, біреудің ала жібін аттамайтын, «Ең жақсы мұсылман – басқаларға аузымен және қолымен зиян келтірмейтін» (хадис) мұсылмандар қайда?! Оларша жоқ па?
Демек, соңғы кездері халқымыздың ішіне іріткі салып жүргендердің ісі де, ойы да ешқашан біздің мүддемізге сай келмейді екен, оларда діни мүддеден гөрі саяси мүдде басым. Сондықтан елдің, ұлттың, халықтың тұтастығын сақтап қалуды ойлаған ата-бабамызды емес, керісінше өздерін ғана ақылды санайтын дін үйретушілерден сақтану қажет.
Ал біле білсеңіз, Ибн Таймия (Ахмет Такиуддин) Х. 661 жылы Харранда дүниеге келген. Ханбали мазхабының факихы. Сол кезде Ашари бағыты суннаға ең жақын бағыт болып саналды. Тіпті, атақты крест жорықтарына тойтарыс беруші Салахаддин Аюбидің өзі де осы бағытта болған дейді. Бірақ Ашари бағыты көбіне логика мен философияға көңіл бөлгендіктен кейбір Ханбалилар оларға қарсы шықты. Олардың арасында Ибн Таймия да бар еді. Сол кездегі Моңғол шапқыншылығына қарсы ол михрабтан түсіп, соғыс алаңына араласқаннан кейін оның беделі арта түсті.
ХІІ ғасырда Мұхаммед б. Абдулуаххаб (1703-1787) Ибн Таймияның сенім және фиқхқа қатысты кітаптарын зерттеп, оны таратуды бастайды. Сауд Арабиясының патша әулетінің атасы Мұхаммед б. Сауд (1766 ж. қайтыс болған) Мұхаммед б. Абдулуаххаб болатын. Бұл кісі өте жауынгер болғандықтан Ибн Таймияның көзқарастарын тарату жолында соғысуға дейін барған. Өйткені, ол бұл ісін сунна деп бағалаған. Оның саяси мүддесі мен діни мазхабты қолдау мүддесі қабысып жатты.
Сунна бойынша қабірге зиярат ету көзқарасын қалыптастырып, шииттердің мешіттерін қиратып, мешіттерге мұнара салуға, намаздан кейін тасбих қолдануға тыйым салынған. Барлық нәрсенің исламның алғашқы уақытындағыдай қарапайым болуын қалап, айналасындағыларға уағыздай бастайды. Қазір де Ибн Таймияның жақтастары мұсылман елдерінде қайтадан көбейе бастады.
Алайда, сенімі үшін жәбірлеу исламда адамға жасалған зұлымдық болып табылатындықтан, Ислам дінінің таралу барысында ешбір діннің өкілдері өлтіріліп, құлшылық жасайтын орындары талқандалмағандығы тарихи шындық. Сонымен қатар, Ислам діні дінді жамылып басқаларға қоқан-лоқы көрсетуге де рұқсат бермейді. Сондықтан ешкімнің басқа біреудің сеніміне араласуына хақысы жоқ. Тек қана діни наным бойынша теріс жолда жүрген адамдарды дұрыс жолға бейбіт түрде және жылы сөзбен шақыру уағыздалады.
Мұхаммед пайғамбар бір сөзінде: «Мен де сендер сияқты бір адаммын. Дінге байланысты бір нәрсе айтсам, оны алыңдар. Бірақ өз көзқарасымнан бір нәрсе бұйыратын болсам, адам болғаным үшін дұрыс айтуым да мүмкін, қателесуім де мүмкін», – деген екен. Бұл дұрыс деп қабылдасаңдар алыңдар, ал қате деп санасаңдар алмаңдар деген пікірге келеді. Бұдан шығатын қорытынды, Пайғамбардың өзі қателесуі мүмкін болса, басқа өздерін діндармын деп есептейтін адамдардың қателесу мүмкіндіктерінің қаншалықты болғандығын болжау қиын емес деген сөз. Сондай-ақ, пайғамбар өзінің сөзіне сену тұрғысында да адамдарға ерік-бостандық берілгендігін айтуға болады.
Ислам көңілге сүйіспеншілік орнатып, адамдардың арасындағы осы айырмашылықтарды жойғандығы тарихта ашық айтылады. Олардың шығу тегі жағынан бірдей екендіктерін баяндап: «Ей адамдар! Расында біз сендерді бір еркек, бір әйелден жараттық. Бір-бірлеріңмен оңай таныссын деп тайпа және ұлтқа бөлдік», дейді. Бұл да сендер бір ата, бір анадан таралғандықтан бір-бірлеріңе үстемдік жасай алмайсыңдар, бір-бірлеріңді қорлауға жол жоқ және бір-бірлеріңе бауыр боласыңдар дегені. Ал бауырлас адамдар бір-бірін қорлап, бір-бірлерімен дұшпан бола қоймайды ғой.
Құранда тағы да: «Сендерді қарапайым бір судан жаратып, оны белгілі бір уақытқа дейін сенімді бір жерге орналастырмадық па?!» және «Олай болса адам неден жаратылғандығына қарасын. Ол ер мен әйелдің белі мен кеудесінен атылып шыққан бір судан жаратылған», – делінеді. Бұл адам баласы қарапайым жайттардан жаратылғанымен тұла бойы неге осыншалық ашқарақ, тойымсыз, өшпенділікке толы болады дегенді білдіреді. Сондай-ақ, бұдан адам баласы өзінің қайдан жаратылғандығына және бұл дүниедегі ішіп-жейтін тамағы мен баратын жеріне зейін салса, сөйтіп бір сәт те болса ойланса, осыншама талас-тартыс, жанжал тумас еді деген тұжырым шығаруға болады.
Бұл аяттар адамдар арасында қанағатшылдықты уағыздайды. Адамның жаратылысының қарапайымдылығын есіне түсіріп, оның да жаратылысына сай қарапайым болғандығын талап етеді. Олай болса, Құранның айтуынша, адамдарға бір-бірінің еркін, сенімі мен құқын таптап, өктемдік жүргізуіне рұқсат жоқ.
Осылайша саралай келгенде, көптеген араздықтар мен дұшпандықтың басты себебі ретінде діни дүмшелік, дінді толық түсінбеуді айтуға болады. Сондықтан да Елбасымыз: «Біз діни фанатизм мен діни дүмшеліктен қатар сақтануымыз керек» – дейді. Біздің пікірімізше, діни фанатизмге апаратын да діни дүмшелік болса керек. Ендеше, дінді ұстанушылар діннің тек сыртқы шарттарын ғана емес, рухани кемелділік қағидаларын, адамгершілік ұстанымдарын да қатар меңгергені жөн.
Егер қандай да діннің өкілі болмасын, өзін Жаратушысының сүйікті пендесі болуын қаласа, сол Жаратушысы жаратқан барлық адамзат атаулыға, олардың сенімдеріне, әлемге құрметпен қарауы қажеттігін түсінуі тиіс. Өйткені, Мемлекет басшысы Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің II съезінде: «Біз баршамызға аян мына бір шындықты ешқашан естен шығармауымыз керек: Жаратушы – жалғыз, дүние – ортақ, аспан асты – кең, ендеше, біз бір атаның баласы, бір ананың перзенті ретінде бір-бірімізбен береке-бірлік пен ынтымақта өмір сүруіміз керек» деген болатын. Ал дін атаулының барлығы адамды араздастыруға, соғыстыруға емес, бейбітшілікті орнатуға шақыратындығын ешбір діннің өкілі жоққа шығармайды ғой. Ендеше, қалайша ақиқатты бұрмалауға болады?
Александр ТАСБОЛАТОВ,
«Егемен Қазақстан».
