– Сіз сахнаға дайындаған шәкірттер тек жеңісімен қуантып келеді. Ендігі дайындық барысы қалай?
– «Junior Eurovision-2020» байқауының ұлттық іріктеуі төрт кезеңде өтті. Осы байқауда Қарақат Башанова мен Әйкерім Тілеубек есімді екі балаға арнап ән жаздым. Өздеріңіз куә болғандай, қазылар алқасы мен онлайн дауыс беру арқылы Қарақат жеңіске жетті. Алда үлкен жарыс, бір сәтке босаңсып кетпей дайындықты пысықтап жатырмыз. Жалпы, мұндай байқаулардың кішкентай балалар үшін маңызы зор. Неге десеңіз, балаға жауапкершілік жүктеу олардың өзіне деген сенімін арттырады, биік мақсаттарға жеткізеді.
– Қарақаттың орындауындағы «Әке» туралы әнді көрермен қауым тебірене тыңдады. Әннің шығу тарихын айта отырсаңыз.
– Үміткерлермен алғаш кезіккенде ән туралы мүлде әңгіме қозғамаймын. Әуелі техникалық әзірлігін тексеремін, яғни дауыс диапазоны қандай, қай нотада өзін еркін сезінеді, қай нотада қиналады деген тұстарын білуге тырысамын. Қарақаттың музыканы түйсікпен ұғыну қабілеті жоғары екеніне көзім жетті. Музыкалық дайындығы мығым, әуенді естіп тұрып-ақ қай нота екенін жатқа біледі. Ұнады. Содан соң «Қарақат, егер сен финалдан өтіп, Польшаға қатысуға жолдама алдың делік. Үлкен сахнада тұрғанда сені миллиондаған халық көреді. Бүкіл әлем тыңдайды. Сол уақытта халыққа әніңмен не айтар едің? Жан дүниеңде қандай ой тұр?», деп сұрадым. Ойланып тұрып, «мен әнді әкеме арнағым келеді», деді. Әлдене сезгендей болдым. Көзі жасаурап сөйлей алмай қалды. Қасында әжесі тұр екен, «әкесі бес жыл бұрын қайтыс болды», деді. Тура менің жайыма ұқсас болып шықты. Өз әкем дәл бес жыл бұрын өмірден қайтқан еді. Тіпті өмірден қайтқан айлары да сәйкес. Қарақатты өнерге баулыған әкесі болса, мені де қасынан бір елі қалдырмай ертіп жүріп, ән үйреткен әкем еді. Құдай өзі қосқандай. Әкем өмірден өткелі бір ән арнағым келіп, ойдағыдай шықпай қала ма деп қорқақтап жүргенмін. Көкейімде сарнап тұрған әнді, жаза салу қиынға түсетін. Ал Қарақат сол әнді менің жанымнан суырып алғандай еді. Сондықтан әке туралы шынайы ән жазылды, ал оны Қарақат шебер орындап шықты. Бұл әннің шығу тарихы, өзіне тән тағдыр жолы осындай.
– Шығармашылығыңызға қарай ойыссақ, ән қоржыныңызда қанша шығарма бар? Жалпы, алғашқы тәжірибеңіз қалай басталды?
– Ең алғаш жекеменшік, шағын студияларда жұмыс істеп жүріп, ән өңдеумен айналыстым. «Дос-Мұқасан» тобынан бастап, Қайрат Нұртас болсын, Маржан Арапбаева, Мәдина Сәдуақасова, Ринго тобы, Муз-Арт тобы дейсіз бе көбінің әнін өңдеп, сахнаға ықшамдадық. Былтыр Ержан Максим Junior Eurovision байқауынан «Арманыңнан қалма» деген әнмен екінші орын алып келді ғой. Осы әннен соң маған көп ұсыныс түсті. «Ержандыкі сияқты кең ауқымды ән жазып берші», деп Роза Қуанышқызы хабарласты. Одан бөлек елімізде тұңғыш рет өткен VII Қысқы Азиада, 2017 жылғы Дүниежүзілік қысқы Универсиада, халықаралық «ЭКСПО-2017» көрмесі кезінде бір кісідей атсалыстым. Жуырда ғана Астана Балет театрының ұсынысымен «Сұлтан Бейбарыс» балетіне арнап музыка жаздым. Әрбір сахналық образдың музыкалық сипатын жасау оңай емес, ғұмырнамалық тұлғаны сахналау жаңа тәжірибе болды.
– Ал Ержанға ән жазуға ұсыныс қалай түсті?
– Ержан Максим Junior Eurovision-ға қатысып жатқанынан хабарым болды, бірақ дәл маған «ән жазып берсең» деп ешкім маған айтқан жоқ. Содан бір күні Ержанға сабақ берген Эльмира Ахмедиярова деген ұстазы бар еді, сол кісі хабарласты. «Ержан Максим үлкен байқауға қатысып жатыр, ән жазып берші», дейді. Келістім де, өзімде бар дайын бірнеше ән нұсқаларын жібердім. Бірден ұнатты. Бірақ Ержан ұнатқан ән сатылып кеткен екен, ол есімнен шығып кетіпті. Қалай қайтарамыз деп иесіне шығып едік, бере қоймады. Содан Ержанның дауыс ерекшелігін анықтаған соң, дереу іске кірісіп кеттік. Ән жазар алдындағы ең қиын нәрсе идеясын анықтау. Қандай бағытта жазамыз? Бірақ Ержан не керектігін бірден айтты. Өзінің өтінішімен Дисней стиліндегі кең ауқымды ән 3-4 күнде жазылды.
– Кәсіби даму жолында сізді танытқан қандай жұмысыңызды атар едіңіз?
– Негізі өзім Батыс Қазақстан облысына қарасты Жосалы ауылында туып-өскенмін. Кішкентай кезімде әкем баян тартып, мен ән айтып концерттерге шығатынбыз. Шешем ауыл мектебінде музыка пәнінен сабақ берді. Сол Жосалыда мектеп бітірген соң, Оралдағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік университетінде музыка бөлімін аяқтап шықтым. Педагогпын. Кейін астанаға ауысып, Жастар театрына жұмысқа орналастым. Ұмытпасам 2003 жылдары болуы керек, 5 мың теңгеге аранжировка жасап жүретінмін. Қала күні сияқты мерекелерде әртүрлі тапсырыстар ала бастадым. Бір күні Төлеген Мұхамеджанов ағамыз хабарласып, «Жерұйық» атты рок-операсын оркестрге лайықтап, аранжировкасын жазып беруімді сұрады. Тұтас бір сағаттық рок-опера. Алғашқы үлкен жұмысым осылай басталды. Содан кейінгі үлкен жұмыстарымның бірі ретінде Қазақ хандығының 550 жылдығына қатысуымды айтар едім. Онда Италиядан келген режиссерлермен тізе қосып жұмыс істедік. Әрі қарай біртіндеп жолым ашылып кете барды. Көбіне музыкадағы кіріспе рөлін ойнайтын үлкен музыкалық шығарманың қысқа бастапқы бөлігі аталатын интро, пролог сынды дүниелерді жаздым.
– Тыңдарман ән мен әншіні жақсы таниды, бірақ аранжировка жасайтын мамандарды неліктен біле бермейді?
– Бұл баяғыдан келе жатқан өзекті сұрақ. Әншілерге аранжировка жасап жүргенде сахнаның арғы жағында не болып жатқаны маған ғана аян. Ең әуелі әншінің дауысын жазасыз, неше мәрте дубль жасалады. Түзетесің, күзетесің, бояу қосасың. Әншілер әдемі болып сахнаға шыға келгенде бәріне ұнайды, қолдау-қошеметке ие болып жатады. Ал соның артындағы қара жұмысты істейтін аранжировка мамандары көлеңкеде қала береді, жұмыстары байқалмайды.
– Әншілер өз кезегінде есімдеріңізді атап, рахмет айтуды неліктен ұмытып кетеді?
– Біреулері айтады, біреулері үндемегенді жөн көреді. Ақысын төлеген соң есеп айырыстық деп кете береді немесе жарнама жасағысы келмейді. Енді бірі өзінің ғана меншігі санап, «мен ғана жұмыс істеймін» деп қызғанып, тығып ұстайды. Біздегілер көбіне аранжировканы кім жасайды, музыкалық продюсердің міндеті қандай деген қарапайым дүниені ажырата алмай жатады. Мысалы, «Жазда апамның аулына, Барып едім қыдырып» делік. Бас қандай, барабан қандай партия ойнайды, қағазға нотамен жазып беремін – мұны аранжировка дейді. Содан кейін дыбысталу қатарын жинап, скрипканы барабанға қосып, гитараны жазып, талғаммен екшеп, қазіргі соңғы заманауи дыбыстар мынадай деген қадаммен жүрсеңіз, бұл – продюсерлік жұмыс.
– Жалпы, балаларға арналған ән, ересектерге арналған ән деп бөлуге бола ма?
– Владимир Шайнский деген композиторды естуіңіз бар ма? «Каждому, каждому в лучшее верится, Катится, катится голубой вагон» немесе «От улыбки хмурый день светлей, От улыбки в небе радуга проснется», дейді. Кілең жайдары, мейірімді әуендерді әкелді. Қазір ше? Бізде ондай композиторлар жоқ, өйткені сұраныс жоқ. Балалар қазақша контент жетіспегендіктен интернетке кіреді де орысша, ағылшынша әндерді тыңдауға мәжбүр. Мысалы, «Қошақаным қайда екен» деп теріңізші, 5 миллион рет тыңдалған. Музыкасын, аранжировкасын, орындалуын тыңдап көріңізші. Анадай әннен кейін тіпті өмірден баз кешіп кетуге болады. Кішкентай балалар түсінбегеннен соң, еріксіз тыңдап жүр. Аккорд, өзара үйлесімі, үндесе жарасуы, әннің ырғағы дегеннен жұрдай.
– Тілді бойға ең жақсы сіңіретін құрал – ән. Baby Shark деген әнді қазір кез келген екі жастағы баладан сұрасаңыз жатқа соғады. Балаларға арналған қазақ тілінде жөнді әннің жоқ екендігін өзіңіз де айтып отырсыз. Бұл тығырықтан шығуға бола ма?
– Әрине реттелетін дүние. Кейінгі шығып жатқан шетелдік мультфильмдердің музыкасын тыңдап, өзімізді салыстырып көрейікші. Бізде осындай балалар әні бар ма? Жоқ. Сондықтан мұның күрделі ештеңесі жоқ. Тек мемлекеттік деңгейде назар аударылуы қажет, ән жазуға мүмкіндік тудыруы керек. Әйтпесе бетімен кетіп жатқан дүние көп. Балаларға арналған түрлі контентті көбейтуді мақсат ету бағытында танымдық, ағарту-насихат жұмыстары өте қажет. Өз балама әдейі қазақша қойып беремін, қызықпайды. Біздегілер балаларға осы да жарайды деген немқұрайлықпен істейді, я болмаса қиындатып, күрделендіріп жібереді.
– Музыкант қандай музыка тыңдап жүр?
– Мен ешкімді тыңдамауға тырысамын. Өйткені жатталып қалған әуенді жұмыс кезінде абайсызда ұрлай бастаймын (күліп). Әйтпесе ұнайтын әншілер бар, соул әнші Стиви Уандер, Boyz II Men квартеті, соңғы Джейсон Деруло мен Билли Айлиштер шынайылығымен тартымды. Батысты айта берді демеңіз, олар жасандылықтан ада. Бізде жасанды әндер көп. Ол дегеніміз не? Кенет бір әнші сазгерге келеді де әуен таңдап алады. Кейін оны алып-ұшып сөз жаздыртуға бір ақынға алып барады. Жөпелдемеде жазылған ән мен сөзде қандай мағына болады? Леди Гаганы жұлдыз дейміз, өйткені ол өзінің жанынан шыққан идеясын іске асырады. Қанаттас, мұраттас жандармен бірлесе жұмыс істейді. Халық құрметтесе, осы шынайылығы үшін қадірлейді. Z ұрпақтың жұлдызы саналатын Билли Айлиш ешкімді қайталамайтын мінезімен дараланады. Орындайтын әндерінде өзінің өмірі жатыр. Еш айқайсыз, ешкімге ұқсамайтын бағыты бар. Жүріс-тұрысы да бөлек, жастарға сонымен ұнайды. «Грэмми 2020» сыйлығын алған кезде сахнаға шықты да «рахмет» деген жалғыз ауыз сөз айтып түсіп кетті. Болды. Қазіргі жастар сөйлегісі келмейді. Осыны дөп басты.
– Алдағы жоспарыңыз қандай?
– Жоспар қоймаймын, бәрін Аллаға тапсырамын. Ән жазу керек пе, жазылады. Керек емес пе, жазылмайды. «Құдайды күлдіргің келсе, жоспарыңды айт», деген. Жоспар емес, арманым бар. Біздің Қазақстан Дисней, Нетфликс сияқты тамаша мультфильм түсірсе, ғаламат музыкалар жазса деген арманым бар. Өзім ауылдың баласы болған соң ауылдың балаларын жақсы түсінемін. Ұялшақ, ұяң. Пысық балалар өзі де бір жерді жарып шығады. Ауылда небір талантты балалар бар, соларға көмектескім келіп тұрады. Былтыр Ержан Максим байқауға қатысқанда тәуелсіз қазылар түгел Ержанды қолдап дауыс берді. Ержанның орындауындағы менің жазған әнім бірінші орында тұрды. Байқаудың екінші сатысында әр ел өзі дауыс беруі тиіс еді. Сол дауыс беру кезінде қазылар бағасымен бірінші орында тұрған Қазақстан екінші орында қалып кетті. Көпшіліктен сұрайтыным, елдігіміз, береке-бірлігіміз сыналар осындай сәттерде немқұрайлы қалмасақ екен. Соған ішім ашиды.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен
Ая ӨМІРТАЙ,
«Egemen Qazaqstan»
