Ғылыми әдебиеттерде айтылғандай, даму бұл бір сападан, ахуалдан екіншісіне, ескіден жаңаға ауысумен байланысты табиғат пен қоғамдағы қозғалыс пен өзгерістің түрі. Жаңа ахуал жаңа сапалық және сандық көрсеткіштерге ие болатынын ұмытпаған жөн. Сондықтан ғылымда көп жағдайда дамуды мына мәселелер төңірегінде түсіндіреді: жүйенің күрделілігін арттыру, сыртқы жағдайларға бейімделуді жақсарту, құбылыс ауқымын ұлғайту, экономикалық құрылымды сапалы жақсарту, әлеуметтік ілгерілеу.
Жалпы, экономикалық өсім өнім деңгейінің жоғарылауымен байланысты болғандықтан, экономикалық даму қоғам мүшелерінің әлеуметтік және саяси әл-ауқатының жақсаруымен бірге, өндіріс көлемінің ұлғаюын көрсетеді. Демек, экономикалық даму экономиканың, өндіргіш күштердің, білімнің, ғылымның, мәдениеттің, халықтың өмір сүру деңгейі мен сапасының, адам капиталының жаңғыруы мен сапалы және құрылымдық оң өзгерістердің кеңеюімен байланысты. Сондықтан экономикалық даму өсімді де, әлеуметтік әл-ауқат құндылықтарын да қамтиды.
Жолдауда Мемлекет басшысы жаңа жағдайдағы экономикалық дамудың бірнеше қырларына тоқталады. Мәселен, адам капиталын дамыту, жаңа үлгідегі білім саласына инвестиция тарту бесінші қағидат ретінде дәйектелген. Сапалық тұрғыдан мүлде жаңа ұлттық индустрияны дамыту үшін жаңғыртылған заңнамалық негіз қажеттілігі баяндалады. Өңдеу өнеркәсібін дамытудың қағидаттары, мақсаттары мен міндеттерін белгілейтін «Өнеркәсіп саясаты туралы» заңды жыл соңына дейін әзірлеуге тапсырма берілді. Сонымен қатар жаңа жағдайдағы экономикалық даму бағыты бойынша қара және түсті металлургия, мұнай химиясы, көлік құрастыру және машина жасау, құрылыс материалдары мен азық-түлік өндіруді дамыту, өнеркәсіпті дамыту, ауыл шаруашылығын дамыту, қойма және көлік инфрақұрылымын дамыту, агроөнеркәсіп кешенін дамыту, аграрлық ғылымды дамыту, көлік-логистика кешенін дамыту, шағын және орта бизнесті дамыту, тең құқылы бәсекелестікті дамыту секілді мәселелерге баса назар аударады.
Жолдауда теңгерімді аумақтық дамуға да ерекше мән берілген. Аумақтық даму жолында әр өңірдің бәсекелі артықшылығын ескеру қажеттілігі мәлімделді. Өңірлерді дамыту ісіне қатысты тың тәсілдер еліміздің дамуы үшін өте маңызды. Аграрлық секторды қолдаумен қатар, ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеуге, тамақ және тоқыма өндірісін дамытуға, құрылыс материалдарын шығаруға және өнеркәсіптің өзге де салаларына назар аудару дұрыс шешім деп ойлаймыз. Өңірлерді дамытуға қатысты тың көзқарастар жұмыстың оң нәтижесін көрсетеді.
Ғылымды дамыту – адамзат қоғамына қажетті процесс. Кейінгі жылдары ғылымның дамуы таңғаларлық қарқын алуда. Қоғам мүшелері табиғат берген ойлау және осы ойларды шындыққа айналдыру мүмкіндігі сыйын қоршаған ортаға зиян келтірмей тиімді пайдалануы қажет. Жолдауда ғылым саласын дамыту бойынша жасалатын әлемнің жетекші ғылыми орталықтарында 500 ғалымның тағылымдамадан өтуі, «Жас ғалым» жобасы аясында зерттеу жүргізу үшін 1000 грант бөлінуі отандық ғылымның ілгерілеуіне себеп болады. Біздің оқу орнымыз да ғылымның дамуын негізгі басымдықтардың бірі ретінде қойғандықтан, алдағы уақытта да жұмыстарды жалғастыра беретін болады.
Денсаулық сақтау саласын дамыту да Жолдау назарынан тыс қалған жоқ. Жалпы, денсаулық сақтау жүйесінің даму деңгейі бәсекеге қабілеттілікті қалыптастыруға ықпал ететін маңызды фактор. Сондықтан мемлекеттік деңгейде бұл жүйені дамытуға және жаңғыртуға көп көңіл бөлінеді. Медициналық инфрақұрылымды дамыту үшін жыл соңына дейін еліміздің аймақтарында 13 жаңа жұқпалы аурулар ауруханасы салынатын болды. 2025 жылға қарай денсаулық сақтау саласына арналған 20 заманауи көпсалалы нысан пайдалануға берілетіндігі де жарияланды. Қолданбалы медицинаның дамуы да еліміздің әлемдік ғылымдағы орнымызды дамытады. Университет жанындағы медициналық колледж де осы денсаулық саласын дамытуда өз үлесін қосады.
Жалпы, қоғамдық санада экология адамзаттың тірі қалу жолдарын іздейтін ілім ретінде қалыптасқан. Осы себептерге байланысты адамзаттың ілгерілеуі осы экологиялық даму бағыттарымен байланысты. Сондықтан экономиканы дамыту барысында экологияға да мән беру қажет. Жолдауда атап көрсетілген ел ішіндегі экологиялық туризм мәдениетін белсенді дамытумен қатар, халықтың экологиялық мәдениетін дамытуға да мән бергеніміз жөн. Өйткені экологиялық мәдениетті дамыту адамзаттың тұрақты дамуының қоғамдық ілгерілеуі болып табылады.
Қазіргі жағдайда кез келген елдің әлеуметтік-экономикалық дамуы әлеуметтік-экономикалық жүйелер тұрақтылығы қағидаларына сәйкес келуі керек. Негізінен, тұрақты даму экономика, әлеумет және экология сынды үш негізгі құрамдастарды біріктіру нәтижесінде пайда болды. Сондықтан әлеуметтік-экономикалық даму еліміз үшін өте маңызды. Бұл бағытта «Әділетті мемлекет» құру тұжырымдамасы «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» идеясын дамытады. Тұжырымдама азаматтық диалогті дамыту ісіне ықпал жасайтындығына сенім білдіреміз.
Жалпы, Мемлекет басшысының осы жылғы Жолдауында даму ұғымының мәні мен мағынасы толықтай ашылды. Даму қоғам мен мемлекет үшін өте маңызды. Алдағы уақытта Жолдауда қойылған міндеттер жүзеге асырылатындығына толықтай сенімдіміз. Бұл құжат еліміздің барлық жоғары оқу орындарының стратегиялық даму жоспарларындағы міндеттерді атқаруға арқау болады. Біздің оқу орны үнемі дамып отыруды негізгі міндет санайды.
Динар ДОСМАНБЕТОВ,
Қызылорда «Болашақ» университетінің даму және экономикалық мәселелер жөніндегі проректоры
ҚЫЗЫЛОРДА
