«Зор зорға құлайды, аңғырт орға құлайды, аңғал торға құлайды» демекші, азарда-безер болып жүрген жұрттың қарасы көп-ақ. Алайда ебін тауып, айлакерлердің жолын кесіп жүргендер де бар. Осындай жайттардың бірі ағымдағы жылдың маусым айында Алматы облысында болды. Облыстық полицейлер тұрғын үй саласындағы алаяқтардан зардап шеккен жандарды іздестірген болатын. Сөйтіп, үш күннің ішінде Талдықорған қаласының полициясына жәбірленушілер арызданады. Өзін Ирина есімімен таныстырған әйел жалпы сомасы 340 мың теңгені қолды еткен екен.
Айлакер өзіне тиесілі емес пәтерлердің мекенжайын айтып, 2-3 күннен кейін қоныстануды ұсынады. Арзан бағаға разы болған жалға алушылар көрсетілген мекенжайға келгенде, үйдің нақты иесі күтіп алғанда ғана алданғандарын түсінген. Ирина құрбандарын әлеуметтік желідегі хабарламалар арқылы тапқан. Аталған деректер бойынша оған ҚР ҚК 190-бабы «Алаяқтық» бойынша іс қозғалды. Қалалық ПБ Шығыс қалалық полиция бөлімінің криминалдық полиция қызметкерлері аталған қылмыстарға қатысы бар деген күдікпен 1977 жылғы Ирина Ким есімді азаматшаны қолға түсіреді.
Күдікті бұған дейін де осыған ұқсас қылмыс істегені үшін жауапкершілікке тартылған-ды.
Статистика комитетінің мәліметінше, 2020 жылғы қаңтар-қыркүйектегі тұрғын үйді сатып алу-сату мәмілелерінің саны 212 986-ны құраса, жалпы қыркүйек айы бойынша 35 359-ға жеткен. Ол өткен аймен салыстырғанда 17,2%-ға артқан. Бұлар тек заңды түрде тіркелгендері, ал заңсыз пайда көріп, кәсібін дөңгелетіп отырғандар қаншама.
Осыған орай ІІМ Нұр-Сұлтан қалалық Полиция департаментінің баспасөз өкілдерінен бірқатар ақпарат легін алудың сәті түсті.
«Арзан дүниелердің бағасына қарап қызықпау керек. Қызыққан жағдайда да түрлі жарнаманың, уәде етіліп жатқан дүниенің рас яки жалған екеніне барынша көз жеткізген дұрыс. Бұл дегеніміз − кез келген заңды атқарылатын жұмыстардың барлығы арнайы ұйымның ресми сайтында көрсетілуі тиіс. Көбінесе алаяқтар қоғам ортасында абырой-атағы бар адамдарды өз уысына алдап түсіріп, сол адамды пайдалана отырып, әрі қарай оның таныс, туыстарына да өзінің алаяқтық жоспарын іске асырып жатады. Сол себепті қандай жағдай болсын барлық іс-әрекеттерді заңды түрде қарастыру қажет», дейді елордалық Полиция департаментінің баспасөз қызметі.
Сондай-ақ департаменттің ресми деректеріне сүйенсек, Нұр-Сұлтан қаласының өзінде Полиция департаменті Тергеу бөлімінің өндірісінде тұрғын үйді сатып алу-сату және жалға беру бойынша 13 қылмыстық іс қозғалған. Ал соның 2-еуі осы жылы болып отыр. Дәл осы 2 қылмыстық іс бойынша 335 жәбірленуші арызданып, шағым түсірген.
«Үйі жоқтың көңілінде алтын сарай жүреді» деген бар. Елімізде баспана іздеп, сенделіп жүргендердің бар арманы да – осы. Семей қаласы бойынша Тұрғын үй-құрылыс жинақ банкінің аға кеңесшісі Айдар Хасенұлы Тұрымбеков адамдарға тұрғын үйді сатып аларда келесідей кеңестерге жүгінгенін қалайды.
«Ең алдымен, тұрғын үйді тек оның иесі немесе мұрагері ғана сата алады. Сатушының нақты пәтер иесі екенін анықтап алу үшін оның Жылжымайтын мүлікті тіркеу қорында мәліметтері бар-жоқтығын анықтап, тексеріп алу қажет. Сонымен бірге өтініште пәтер иесі некеде тұрған болса, жұбайының келісімі керек. Кей жағдайда пәтердің бірнеше мұрагері болады. Мұнда да олардың келісімінсіз ешнәрсе жүзеге аспайды. Себебі алдыңғы пәтер иелерінің бірі тұрғын үй сатылған соң өз құқығын талап ететін жайттар да кездеседі. Сот мұндай келісімді жарамсыз деп таниды. Бұдан бөлек, сатып алушы ескеретін басты қағидалар: алу-сату, сыйға (мұрагерлікке) беру, жекешелендіру және айырбастау келісімшарттары, пәтердің техникалық құжаты, сондай-ақ ХҚО-дан «Форма-2» секілді құжаттарды ресімдеп алу міндетті», дейді Айдар Хасенұлы.
Алаяқтар пәтер иесі іссапарда немесе шетел асып кеткен кезде де жалған сенімхат жасап, пәтерді сатып жібереді. Осындай келеңсіздікке тап болмас үшін сенімхаттағы қолды үйдің келісім-шартымен тексеріп алған абзал. Ал кейде тоқсан тоғыз айласы бар алаяқтар мүмкіндігі шектеулі жандардың атынан да пәтер сатады. Сот ол кезде үй иесінің денсаулығына сәйкес сатылым шартын жарамсыз деп таниды. Аталған жайттарға жол бермес бұрын, пәтер иесімен хабарласып, одан наркология және психиатр маманның анықтамасын сұратқан жөн.
Көбіне-көп алаяқтар өзін риэлторлық орталықтан келдік деп таныстырып, сатып алушының сеніміне кіреді. Риэлторлар мен алаяқтардың тұрғын үй сатудағы жұмыс тәсілінде айырмашылықтар бар. Осы тұрғыда Нұр-Сұлтан қалалық Полиция департаментінің баспасөз өкілі төмендегі ақпаратқа баса назар аудару керектігін алға тартады.
«Алаяқтар өзінің қылмыстық іс-әрекетін алдын ала екшеп-текшеп алады. Ол істі бастамас бұрын кез келген үй алып беру мәселесінде заңды түрде жасалу тәртібін үйреніп, арбауындағы адамға құжатты заңды етіп көрсету үшін барлық айла-тәсілге барады. Өзара айырмашылықтары заңды түрде жеке кәсіпкерліктің немесе ЖШС-нің атымен тіркеліп, заңды тұрғыда жұмысшылар штаты және мөр мен бұйрық негізінде қызмет атқара береді. Заңды тұлғалардың атын жамылу арқылы да жымысқы ойларын іске асыруда», дейді баспасөз өкілі.
Елімізде риэлторлар өзінің қызметі үшін сыйақы сомасын мәміленің жалпы сомасынан пайызбен есептеу әдетке айналған. Мәселен, ол 1%-дан 10%-ға дейін түрленіп тұрады. Алматы қаласында риэлторлар сатушыдан да, сатып алушыдан комиссия шығынын алады. Шетелдердің тәжірибесін ескерсек, олардың көпшілігінде қызметтер үшін төлем тек сатушыдан алынады және ол орташа есеппен небәрі 5%-ды құрайды.
Сайып келгенде, сыйақы мөлшері агенттіктің мәміле жасау барысында істеген жұмысына байланысты. Мысалы, егер клиент пәтерді сатқан кезде, барлық құжаты бірізді болса, ешқандай түзетулер енгізудің қажеті жоқ. Онда белгілі бір шаралар кешені қарастырылады, ал нысан жай сатылымға шығарылады және сатушыдан риэлтордың қызметтері үшін мейлінше аз пайыз алынады. Керісінше құжаттарда белгілі бір мәселелер туындап жатса, сәйкесінше клиенттен транзакцияның жалпы сомасынан мүлде басқаша пайыз өндіріп алынады.
Қандай жағдай болсын келісімшартты сақтандырыңыз. Сақтандыру компаниялары сатып алу кезінде бірден барлық құжаттарды сақтандыруды ұсынады. Бұл кез келген жағдайда тиімді әрі қауіпсіз. Егер сатып алу кезінде құжат дұрыс ресімделмесе, ақшаңызды қайтарып алуға мүмкіндігіңіз мол. «Өз басына іс түспеген, өзгенің қайғысын білмейді» деп қарап отырмай, сақ болайық ағайын.
