«Калачи синдромын зерттеуде біз модельдеудің ғылыми әдісін қолдандық. Мұның мақсаты – заңдылықтарды табу. Біз «ұйқы ауруымен» ауыратындар мен ауырмағандар арасындағы айырмашылықтың неде екенін егжей-тегжейлі зерттедік. Ұзақ жасалған талдау барысында аурудың тамаққа, созылмалы ауруларға немесе ауыл тұрғындарының зиянды әдеттеріне байланысты болуы мүмкін деген ондаған гипотезаларды жоққа шығардық. Бірақ содан кейін Калачидің барлық тұрғындары суды бір көзден алатынын, яғни оны ауыл тұрғындарына сататын жергілікті тұрғынның жер асты сорғысынан ішетінін білдік. Әрине, су ақшаға сатып алынады. Сондықтан үй жануарларына бұл су берілмеді. Жануарлар өзен суын ішті, бұл олардың неге ұйықтамағанын түсіндіреді», деді профессор Крейп.
Осылайша, ғалымдар судың химикаттармен улануы мүмкін деген қорытындыға келді. Ағзаның химиялық интоксикациясы Калачи тұрғындары сипаттаған белгілерге ұқсас – бас айналу, әлсіздік, «мас болу» және тіпті галлюцинация сияқты белгілерімен де болуы мүмкін.
«Химикаттар ауыз судың құрамына, мысалы 80-жылдардың аяғынан бастап бос қалған уран кеніштері арқылы түсуі мүмкін. Әскерилер химиялық қалдықтарды тастауы немесе кен орындары стихиялық қоқыс жинау орындары ретінде қолданылуы ықтимал. Онда химиялық қару жасалып, жеке химикат-қалдықтар жерге көмілген болуы мүмкін», дейді профессор Крейп.
Ғалым ілкіде химиялық қалдықтардан көбінесе бөшкелерге немесе баррельдерге салып құтылғанын айтты. Резервуарлардың металын уақыт өте келе тот басады, бөшкелер тесіледі, салдарынан у жерасты суларына түсуі мүмкін. Бұл сценарий Калачи ауылында да жүзеге асырылған іспетті. Ғалымның пайымынша, аурудың барлық кезеңінде 2012 жылдың соңынан 2015 жылға дейін бөшкелердегі немесе баррельдердегі химикаттар толығымен суға түсіп, құрғап кетуі мүмкін.
Ауылда «ұйқы ауруы» соңғы уақытта пайда болмағандықтан, жақын маңдағы уран кеніштерінің біріне түсу арқылы ғана ғалымдардың гипотезасын растау немесе жоққа шығару мүмкін болмақ. Оған адамдарға түсу өте қауіпті, ескі кен орны кез келген уақытта құлап кетуі мүмкін. Сондықтан ғалымдар Назарбаев Университеттің Инженерия және цифрлық ғылымдар мектебімен бірлесіп, арнайы ұшқышсыз ұшақ жасап, сынамалар алу үшін аппаратты уран кен орындарына түсірмек.
Алайда қазір Калачи ауылында «ұйқы ауруы» бойынша зерттеу жұмыстары COVID-19 пандемиясына байланысты уақытша тоқтатылған.
Айта кетелік, Назарбаев Университетінің докторы Байрон Крэйптің зерттеу жобасы Kalachi Syndrome Research Project деп аталады. Командада жоғары оқу орнының 4 профессоры және НУ Медицина мектебінің 6 студенті бар. 2015 жылы басталған зерттеу үшін статистикалық талдау мен модельдеудің ғылыми әдісі таңдалды. Бүгінгі таңда оған Калачи және Красногор ауылдарынан 202 отбасы қатысты.
Калачи – Ақмола облысы Есіл ауданындағы ауыл. Бұл аймақ түсініксіз ауруға байланысты бүкіл әлемге әйгілі болды. Тұрғындар бірнеше күн бойы ұйықтап, оянғаннан кейін есін жоғалту, галлюцинация белгілеріне шағымданды. Бұл мәселені зерттеу үшін ауада оттегінің жетіспеуі, тұншықтыратын газдың көп шоғырлануы, радиацияның жоғары деңгейі, радон көздері және басқалар сияқты, «ұйқы ауруының» әртүрлі белгілерін атап көрсеткен әлемдік сарапшылар тартылды. Алайда ресми дәлелдер табылған жоқ. «Ұйқы ауруының» соңғы жағдайы 2015 жылы тіркелді.
