– Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2020 жылды Волонтер жылы деп жариялау туралы шешімі елімізде волонтерлік қозғалыстың дамуына қаншалықты серпіліс берді?
– Жалпы, «волонтер» дейміз, «еріктілер» дейміз... Бұл түсініктер біздің сөздік қорымызға жақында ғана еніп жатқандай. Кейбіреулер «әлемдік үрдіс болғаннан кейін, қалмау керек, әйтеуір...» деп те жатады. Бірақ жақыныңа жанашыр болу – біздің ежелден бері дәстүрімізде бар дүние. Мәселен, «асар» деген ұғымды барша қазақ жақсы біледі. Үй салу, қой қырқу, тай таңбалау, киіз басу, егін ору, шөп шабу тәрізді қауырт жұмыстарды халқымыз асарлатып атқаратын. Яки, «жұмыла көтерген жүк жеңіл» деген ұранмен жаныңдағы адамға, тұтас қауымға көмектесу. Нақты іспен, ортақ күшпен ғана емес, ізгі ниетпен, тілектес көңілмен қолдау.
Сондықтан да, ел Президенті: «Еріктілік – халқымыздың шынайы болмысы. Бұл бастама ұлтты ұйыстырып, мемлекеттілікті нығайту үшін қажет», деп, 2020 жылды Волонтер жылы деп жариялаған болатын.
Әрине, осы сәттен бастап қоғамымыз да, адамымыз да бірден «волонтер» атанып, жұмысқа белсене араласып кетті дегеннен аулақпын. Елді мұндай игі бастамаға ұйыту үшін үлкен жұмыс атқарылды. Волонтерлер қозғалысын дамыту, оның мәртебесі мен беделін көтеру үшін көптеген іс-шаралар қолға алынды. Үкімет тарапынан арнайы Жоспар да қабылданды. Алайда пандемияға байланысты бірқатар бағыттарды өзгертуге тура келді. Онлайн форматқа ауысқаны бар, кейінге қалдырылғаны бар...
Десе де, «көптігің жиналғанда емес, қиналғанда көрінеді» деген емес пе. Айтып келмеген індет елдің ұйысуына, әсіресе, ерікті азаматтарымыздың ұйымдасып, белсенділігінің артуына себепші болды. Мысалы, биылғы жылы волонтерлік ұйымдар мен топтардың саны 3 есеге артқан, яғни жыл басында – 224 ұйым болса, қазіргі таңда – 568 ұйымды құрады. Ал волонтерлердің саны 2,5 есеге ұлғайып, 70 мың адамға жетті. Волонтерлердің ең көп саны Ақтөбе (13794), Батыс Қазақстан (8008), Жамбыл (6784) және Павлодар (6401) облыстарында тіркелген.
Ол да болса, мемлекеттің осы бағытта пандемияға дейін жасаған жағдайының арқасында деп білемін. Атап айтқанда, волонтерлік қызмет туралы заң қабылданып, құқықтық реттеу тетігі бекітілді. Өңірлерде волонтерлер штабы ашылып, қоғам тарапынан қолдауды қажет ететін салаларға ел азаматтары, жастар жұмылдырылды. Мәселен, бір ғана экологиялық «Таза Қазақстан» акциясына 300 мың адам қатысқан болатын. Арысты қалпына келтіруде жүздеген жас волонтердің белсенділігін көрдік. Мұнымен бірге, ЭКСПО-2017 көрмесі кезінде 7 мыңнан астам волонтер қызмет атқарды.
Мұның бәрі – осы волонтерлік қозғалысқа деген қызығушылықтан туған көрініс. Жақсылыққа жаны құмар жандар кәрі-жасқа, ер-әйелге бөлінбейді. Бұл немқұрайдылыққа қас, ауызбіршілікке жақ, надандыққа жау, адамдыққа дос азаматтарға ғана бұйыратын қасиет.
– Волонтерлік саланы қолдауда мемлекеттің үлесі қандай?
– Баланы ата-ана, азаматты қоғам, қоғамды заман тәрбиелейді. Ал заманның қандай болуы – сол заманның заңын жасайтын мемлекетке байланысты. Сондықтан да қоғамдағы қайсы бір игілікті істің баянды болуында мемлекеттің үлесі зор.
Ал енді, волонтерлер қозғалысын қолдау – ең алдымен мемлекеттік мүдде. Өйткені санасы сауатты, жүрегі ашық, жаны жомарт азаматтар – кез келген елдің ертеңі. Баға жетпес байлығы һәм тірек болар әлеуеті. Жаңа айтып отырмын, мұндай қолдаудың ең маңыздысы оларға тиісті жағдай жасау. Айталық, білім беру, әдістемелік және ақпараттық тұрғыда, сондай-ақ жабдықтармен қамтамасыз етуде көмек көрсету.
Өздеріңізге мәлім, жыл басталғаннан-ақ ел Президенті волонтерлердің республикалық кеңсесін іске қосты. Оған ілесе көп ұзамай 17 өңірлік фронт-кеңсе жұмыс жасай бастады.
Оның негізгі міндеті – қоғамдағы түрлі мәселелерге, көмек қолын қажет ететін сұрақтарға мониторинг жасау арқылы орталық мемлекеттік органдар мен әкімдіктердің, бизнес-құрылымдар мен волонтерлік ұйымдардың жобалары мен бастамаларын үйлестіру.
Әрине, мемлекеттік қолдау тек осымен шектелмейді. Бір ғана мысал. Біздің министрлігіміздің өз бастамасымен Bilim, Saýlyq, Sabaqtastyq, Taza Álem, Asyl mura, Qamqor, Úmit атты 7 жалпыұлттық жоба іске асуда. Нәтижелері жоқ емес. Осы уақытқа дейін түрлі консультациялық, оқыту-әдістемелік көмек көрсету үшін волонтерлерді қолдау орталықтары ашылып, 5600-ден астам волонтер оқудан өтті, 50 волонтерлік бастамашылар тобы жасақталып, 500-ден астам шағын грант бөлінді. Әрбір гранттың сомасы 300 мың теңгені құрайды.
Сөз жоқ, бұл ауқымды көмек. Бірақ мұндай мемлекеттік қолдаудың өзі волонтерлердің барлық қажеттіліктерін қамтамасыз ете алмайды. Сондықтан жергілікті жерлердегі әкімдіктер тарапынан да мүмкіндігінше осындай бастамалар болса, нұр үстіне нұр болар еді.
Бұдан бөлек, 2019 жылдан бері «Жастар жылы» аясында студенттерді әлеуметтік және қоғамдық пайдалы қызметке кеңінен тартуға бағытталған «Әлеуметтік студенттік несие» деген жоба іске асып жатқандығы белгілі. Осы орайда, Білім және ғылым министрлігі мен Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі арасындағы ортақ меморандум аясында жоғары оқу орындарының студенттері ақшалай сыйақы алып, қоғамдық пайдалы жұмыс нәтижелері үшін академиялық кредиттерді қайта өзгерте алады.
Айталық, жоғары оқу орнында оқитын, сонымен бірге волонтерлік қызметке белсенді араласып жүрген жастарға әлеуметтік студенттік кредиттің мынадай түрлері ұсынылады: 20 сағаттық қызметі үшін 20 000 теңгеге кредит; 50 сағат қызметі үшін 50 000 теңгеге кредит.
Біреуге, бәлкім, аз көрінер. Десе де, жылдық жинағы жаман болмайды. Ең бастысы – жас жүрек өзінің қоғамға қажеттігін, еңбегінің маңыздылығын сезеді.
– Пандемиямен күресте волонтерлер алдыңғы шепте болғанын жақсы білеміз. Осы жөнінде айтып берсеңіз?
– Бауыржан Момышұлының: «Жиырма – ерлік көрсететін жас» деген сөзі бар. Міне, осы қанатты қағиданы биыл «Жиырма – ерлік көрсететін жыл» деп өзгерте айтсақ, батыр бабамыздың аруағы разы болар деп ойлаймын. Өйткені шынында да көпшілікке көрінбей-ақ өзінің «азаматтық ерлігін» жасаған волонтерлер өте көп болды.
Олар ең қиын кезде алға шығып, дәрігерлер, әскери және полицейлермен қатар халыққа ақысыз көмек көрсетті. Осы аралықта шектеулерге байланысты өмірдің қыспағында қалған 959 мыңнан астам азаматқа қолұшын созды.
Күні-түні ауруханаларда кезекшілік етіп, кислород баллондарын тасыған жігіттер мен қыздардың еңбегін мақтанышпен айтуға болады. Өздерінің денсаулығына төнген қауіп-қатерге қарамастан, олар ерліктің нағыз үлгісін көрсетті.
«Борышына адал болсын, үйіне алаңдамасын» деп медицина қызметкерлерінің отбасыларына көмек көрсетіп, олардың балаларына ыстық тамақ тасығандар да болды. Ерлік емей немене? Әрине, ерлік. Бойға жігер, кеудеге рух беретін дүниелер. Сондықтан өз кезегімізде біз оларды жай үлгі ретінде емес, көріп, көңілге түйетін өнеге ретінде дәріптеуге тырысамыз.
– 2016 жылы волонтерлік саланы реттейтін арнайы заңнама қабылданды. Биыл Президент волонтерлерді қолдау шараларын заңнамаға енгізуді тапсырды. Бұл бағытта қандай жұмыстар атқарылып жатыр?
– Қоғам қолдаған істің бәрі игі. Ал мемлекет оның басты қамқоршысы. Содан болар – Мемлекет басшысының осындай маңызды шешімі көпшіліктің көңілінен шықты.
Оның үстіне, халықаралық зерттеулерге сәйкес, Қазақстан азаматтық белсенділік деңгейі аз, оның ішінде волонтерлік қозғалысы бәсең елдер қатарына кіреді. Оған себеп, азаматтардың волонтерлік қызметке қатысуы үшін ынталандыру мен волонтерлік мәдениетті дамытудың жеткіліксіздігі. Мәселен, волонтерлік қызметті еңбек өтілі ретінде есепке алу, көтермелеу және ілгерілету жүйесінің заңдық тұрғыда бекітілген құқықтық механизмдерінің болмауы.
Ендігі жерде осы талаптар, яғни азаматтардың волонтерлік жұмысын еңбек кітапшасына міндетті түрде тіркеу, волонтерлікпен айналысқан жастарға университетке, колледжге түсу кезінде бірқатар басымдықтар беру, волонтерлердің өмірін сақтандыру сияқты міндеттер заңда көрініс табатын болады.
Бұл мақсатта «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне волонтерлер қызметі бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы заңы жобасының тұжырымдамасы әзірленіп, тиісті мақұлдамасын алды. Қазіргі уақытта жұмыс тобы бұл бағытта тиісті шараларды жүргізіп жатыр.
– Волонтер жылы қарсаңында қазақстандық волонтерлерді шетелдерде тәжірибе алмасуға жіберу көзделген болатын. Осы жоспар қаншалықты іске асты?
– Волонтер жылы шеңберінде жасалған келісімге сай еліміз Біріккен Ұлттар Ұйымының қарамағына 7 волонтерді біржылдық тәжірибе жинақтауға жіберу үшін қаржыландыру мәселесін қолға алған болатын.
Бұл ретте, іріктеуден озып шыққан отандастарымызды БҰҰ-ның Йордания, Таиланд, Түркия мен Кениядағы волонтерлік топтарына қосу жоспарланып та қойған. Алайда әлем елдеріндегі карантиндік шектеулерге байланысты тек қана 4 азаматымыз Түркиядағы БҰҰ Даму бағдарламасының құрылымындағы волонтерлік қызметтеріне кірісті. Қалғандары әзірше онлайн режімде қызметтерін атқаруда. Бұдан бөлек, шетелде білім алып жатқан қазақстандық студенттер сол елдегі түрлі волонтерлік жобаларға қатысып, алған тәжірибелерін еліміздің жастары арасында да бөлісіп жүргенін атап өткен жөн.
Әлбетте, бұл жұмыс алдағы уақытта да өз жалғасын табады деген сенімдеміз.
– Волонтер жылы шеңберінде волонтерлердің жекелеген еңбегін көтермелеу үшін қандай іс-шаралар қарастырылған?
– Материалдық жағын меңзеп отырсаңыз, ол туралы жоғарыда арнайы гранттар жайлы айтып өттім. Десе де, бұл волонтердің өзіне емес, жасап жатқан ісіне жұмсалатын қаражат.
Сөз жоқ, волонтерлік тегін жасалатын, өтеусіз қызмет. Бірақ «алмақтың да, салмағы бар». Әрбір игі іс үшін алғыс естісең мерейің тасып қалатыны рас. Сондықтан волонтерлік қызмет атқарып, қиындықтардан қаймықпай өтіп жүрген азаматтардың еңбегі міндетті түрде ескеріледі.
Өздеріңіз білесіздер, осы мақсатта Президент тапсырмасымен «Халық алғысы» атты дәрежесі биік медаль тағайындалды. Жақында қайырымдылық жасап, волонтерлік көмек көрсеткен 5000-нан астам азамат осы медальмен марапатталды.
Бұдан бөлек, Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі «Жыл волонтері» сыйлығын тағайындауға арналған халықаралық байқау жариялады. Байқаудың мақсаты – жалпы адамзат үшін пайдалы міндеттер атқарып жүрген Үздік волонтерлерді көтермелеу.
Байқау шарттары біздің министрліктің интернет-ресурстарында орналастырылған. Кез келген волонтерлік салаға қатысы бар азамат байқауға қатыса алады. Қорытындысы Волонтер жылының жабылу рәсімінде анықталады.
Осы тектес көтермелеу іс-шаралары барлық өңірлерде жүргізілуде.
– Қазақстандағы волонтерліктің келешегі қандай?
– Сұрағыңызға бірауыз сөзбен жауап берер болсам, күмән жоқ, бұл қозғалыстың біздің елдегі келешегі кемел. Өйткені оған бізде барлық мүмкіндіктер бар. Бұрыннан қалған дәстүрлі салтымыз да, жанашыр ел-жұртымыз да, жасампаз бастама да, қажетті заңнама да – осыған негіз.
Ең бастысы, азаматтарымыздың шын ниеті бар.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен
Светлана ҒАЛЫМЖАНҚЫЗЫ,
«Egemen Qazaqstan»
