Жаһандық ауқымдағы саясаткер

Егемендіктің ең басты тұғырларын бекіткен

Қазақстанның Сыртқы істер минис­тр­лігі мен Прези­дент жанын­дағы Қазақстан стра­тегиялық зерт­теу­лер институты бірлесе өткізген халықаралық іс-шараға еліміз тарапынан Парламент Сена­тының Төр­ағасы Мәулен Әшімбаев, Мем­ле­кеттік хатшы Қырымбек Көшер­баев, Конституциялық Кеңес төрағасы Қайрат Мәми, АӨСШК Хатшылығының атқарушы директоры Қайрат Сарыбай, Пар­ла­мент Сенаты жанындағы Сена­торлар кеңесі төрағасының орынбасары Бірғаным Әйтімова, Назарбаев Университеттің прези­денті Шигео Катсу, қоғам қайрат­кері Ер­мұ­хамет Ертісбаев, халық­ара­лық қоғамдастық тарапынан БҰҰ-ның бұрынғы Бас хат­шы­сы, Жаһандық жасыл өсу инс­ти­тутының президенті Пан Ги Мун, Түркияның бұрынғы пре­зи­­денті Абдулла Гүл, Ұлыбри­тания­ның экс-премьер-министрі Тони Блэр, АҚШ-тың экс-Мем­ле­кет­тік хатшысы Кондолиза Райс, Еура­зия­лық қайта құру және даму бан­кінің алғашқы президенті Жак Ат­тали және ҰҚШҰ-ның Бас хатшы­сы Станислав Зась, сондай-ақ ор­та­­лық мемлекеттік органдардың өкіл­дері, мемлекет және қоғам қай­­­раткерлері, жетекші жоғары оқу орындарының басшылары, отан­­­дық және шетелдік ғалымдар, са­­рап­­шылар, дипломаттар қатыс­ты.

Халықаралық конференция барысында қатысушылар Тұң­ғыш Пре­зиденттің Қазақстан егемендігінің қалыптасуындағы, мем­лекеттік бас­қарудың тиімді жүйесін құру­дағы және ұлттық тарихтың жаңа ке­зеңінде елдің даму басымдық­тарын айқын­даудағы рөлі мен маңы­зын атап өтті. Спикер­лер­дің айтуын­ша, тарихи өлшем бо­йын­ша қыс­қа мерзім ішінде Нұр­сұл­тан Назар­баев әлеумет­тік жә­не эко­но­­микалық тұрақ­ты­лық­қа негіз­­делген табысты мемле­кет құрып қана қой­май, жа­һан­дық қауіп­­сіздік пен да­му саласында бір­­қатар серпін­ді бас­тамалар көтер­ді. Халық­ара­лық конфе­рен­ция­ға қаты­су­шы­лар, сондай-ақ Елба­сының Қазақ­станның халық­­аралық байланыстарын жолға қою, көп­векторлы сыртқы саясат­­тың стра­тегиялық бағытын құру жө­нін­дегі күш-жігері мен жетістік­терін, сыртқы саяси бастама­лар­ды, олар­дың іске асырылу барысы мен қорытындыларын талқылады.

Іс-шара барысында Қазақстан Парламенті Сенатының Төрағасы Мәулен Әшімбаев Елбасы Нұр­сұл­тан Назарбаевтың мемлекет қалыптастыру ісіндегі маңызды шешімдеріне назар аударды. Сондай-ақ Сенат Төрағасы Тәуел­сіздіктің алғашқы жылдарында елдегі ішкі ахуалдың күрделі болғанын, Елбасы сол тығырықтан шығар жолды тауып қана қоймай, өзіне жүктелген тарихи миссияны ар­тығымен орындағанын атап өтті. «Елбасы тәуелсіз Қазақ­стан мемлекетін құрып, егемен­дік­тің ең басты тұғырларын тас-түйін бекі­тіп берді. Ең алдымен, ше­кара­дай күрделі мәселе кемеңгер­лікпен шешіліп, халық­аралық құ­жат­тармен біржола шеген­делді. Шекара мәселесі түпкі­лікті ше­шілмесе мемлекеттің тәуел­сіздігі баянсыз, болашағы бұлың­ғыр болады. Оны бүгінде бәріміз көріп отырмыз. Сондықтан Нұр­сұлтан Әбішұлы бұл істе дау-да­майға емес, салиқалы диплома­тияға арқа сүйеді», деді М.Әшімбаев.

Сонымен қатар Сенат Төр­ағасы Елбасының мемлекеттік бас­қару институттарын қалып­тас­тыру жолындағы ерік-жігері­не тоқталды. «Ел дамуына тың серпін берген Ата Заңымыз – Конс­титуциямыз қабылданды. Соған сәйкес, билік тармақтары қалып­тасып, қос палаталы кәсі­би Парламент, Үкімет, тәуелсіз сот жүйесі құрылды. Жергілік­ті әкімдіктердің жұмысы жолға қо­йылды. Сол арқылы мемле­кет­тік басқару институттары жүйе­леніп, әрқайсысының мақсат-мін­деттері нақтыланды», деген Сенат Төрағасы Тұңғыш Прези­дентіміздің қажыр-қайратының арқасында Қарулы Күштеріміз құрылғанын, экономика саласында кешенді реформалар іске асырылып, аса маңызды және тарихи шешімдер қабылданғанын айтты.

Елбасының кемеңгер шешім­дерінің бірі – астананы Арқа төсіне көшіру. Сол кездегі эконо­микалық қиындықтарға қара­­­мас­тан, қабылданған бұл ше­шім нағыз стратегиялық қадам болды. Мәулен Әшімбаев бұл батыл шешімді тәуелсіздіктің бір тұғы­­ры деп атады. «Нұрсұлтан Назар­баев астананы көшіру ар­қылы қазақтың жаңа замандағы ұлы кө­шін бастап берді. Расымен, елор­даның өсіп-өркендеуі тұтас Қазақ­станның дамуына даңғыл жол ашты. Отанымыздың абыро­йын асқақтатып, беделін өсірді, бү­кіл қазақстандықтарды жаңа мақ­­­сат-мұраттарға жетеледі. Бү­гін­де елордамыз еліміздің жүрегі, Тәуел­­сіздігіміздің тірегі, мемле­кет­­тік дамудың нағыз темірқа­зы­ғы­на айналды», деді Сенат Төр­ағасы.

Сондай-ақ ол Елбасының Түр­кістан облысын құрып, Түркістан шаһарына жаңа мәртебе беру туралы шешімінің маңызы зор еке­нін айтты. «Тарихты тарлан тұлғалар жасайды» деген сөз бар. Шын мәнінде, Елбасының ел­дік мүдде жолында қабылдаған әр шешімі ұлт тарихының жаңа тарауы болып жазылады. Солар­дың ішінде Түркістанға қатыс­ты шешімнің орны бөлек. Түркістанды түлету – өткеннен өнеге ала отырып, кемел келешекке ұмтылудың озық үлгісі», деп атап өтті.

М.Әшімбаев Елбасының Еура­зиялық интеграцияны дамы­туға қатысты жаңа­шыл қадам­дарына да тоқталды. Сенат Төраға­сының сөзіне қарағанда, Тұңғыш Прези­дентіміздің әлем­дік ынтымақ­тастықты сақтау жо­лын­дағы тың бастамалары өміршең және олар ХХІ ғасырда жаһандық қауіп­сіздікті қамтамасыз етудің берік негізі ретінде қызмет ете береді.

Конференцияда сөз алған Мемлекеттік хатшы Қырымбек Көшербаев пандемия кезінде әлем елдері кезіккен өзгерістер мен қиындықтарға тоқтала келіп, бұл мәселеде біздің дәуіріміздің көрнекті көшбасшыларының басшылығымен әртүрлі елдерде жинақталған мемлекеттік құрылыстың және халықаралық өзара іс-қимылдың прогрессивті тәжірибесін жан-жақты түсі­ну маңызды екенін айтты. «Ға­сыр­лар тоғысындағы ұлы қайта құру­шылардың осы шағын шоғырына Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назар­баев та кіретіні сөзсіз. Мемле­кет басшысы Қасым–Жомарт Тоқаев Нұрсұлтан Әбішұлы­ның көпжылдық серігі және оның стратегиялық бағы­тын жал­ғас­тырушы өзінің бір кіта­бында былай деп жазды: «Бүкіл әлем «әлемнің екі бөлігі – Еуропа мен Азия, екі өркениет – Шығыс және Батыс, екі саяси жүйе – тотали­таризм мен демократияның қиылысында пайда болған «Назарбаев феномені» туралы айтады». Шы­нында да, кеңінен алып қарағанда, әлемде мұндай дең­гейдегі саясаткерлерді табу қиын. Қазақстандағы барлық прогрес­сивті өзгерістер оның есімі­мен байланысты. Әлем­де «тарих­тың соңы» мен «өрке­ниет­­тер қақтығысы» туралы концеп­ция­лар кеңінен тарағанда, құрлық­тың алтыдан бір бөлігі дезинте­грацияға ұшырағанда, еліміз көптеген өткір пробле­малар­­мен жалғыз қалғанда, Қазақ­станға шешуші, тәжірибелі және қоғамды біріктіре алатын ұлт көшбасшысы қажет болды», деді Қ.Көшербаев. Ол Елбасының феноменалды көшбасшылығының, стратегиялық көрегендігі мен реформаторлық дарынының, бола­шақ­тың көкжиегін кеңейту қабілетінің арқасында Қазақстан мықты мемлекет, бастамашыл және жауапты халықаралық серік­тес ретінде қалыптасқанына ерек­ше тоқталды. Сондай-ақ ел аста­насын көшіруді Тұңғыш Прези­денттің теңдессіз қадамы, қуатты саяси ерік-жігерінің, көрегендігі мен батылдығының көрінісі деп атауға болатынын атап көрсетті.

Ал Конституциялық Кеңес­тің Төрағасы Қайрат Мәми Қазақ­станның егемен мемлекет ретінде нақты қалыптасуы 1990 жылғы 24 сәуірден бастау алатынын атап өтті. «Дәл осы күні респуб­лика Президенті лауазымы бекі­тіліп, оған Нұрсұлтан Назар­баев сайланды. Барлық қиындық­тарды еңсеріп, Тұңғыш Прези­дент түбегейлі өзгерістерді жүзе­ге асырып, конституциялық заңды­лықты сақтай отырып, мемле­кеттің экономикалық және әлеу­меттік өркендеуін қамтамасыз еткен бағытты жүргізе алды. Оған жаңа тарих куә. Конституцияның әрбір реформасы қазақстандық қоғамның эволюциясымен тікелей байланысты, олар барынша негізді және дер кезінде жүргізілді. Президенттік институттың және Елбасының ерекше стратегиялық рөлінің арқасында Қазақстан халықаралық қоғамдастықтың танымал және танылған мүшесіне айналды», деді Қ. Мәми.

Жаһандық маңызы бар шешімдер

Конференцияда БҰҰ-ның бұ­рынғы Бас хатшысы Пан Ги Мун ортақ болашақты құруға көмек­тесу үшін өткенімізде жаһандық бейбітшілік пен қауіпсіздікті ілгерілетуге уақтылы ықпал еткен ерен көшбасшылық көрініс тапқан кезеңдерді жеке-дара көрсету өте маңызды екендігін атап өтті. Спикердің айтуынша, соңғы онжылдықтардағы осындай маңызды сәттердің бірі – Қазақстандағы Семей ядролық сынақ полигонының сәтті жабылуы және кеңестік стратегиялық ядролық арсеналдан өз еркімен бас тартуы болды. «Бұл адамзат үшін, біздің планетамыз үшін тарихи шешім болды. Полигонда жасалған 500-ден астам жарылыс жергілікті тұрғындардың денсаулығы мен қауіпсіздігіне, қоршаған ортаға үлкен зиянын тигізді. Аймақтық және халықаралық қауіпсіздікті нығайтқан бұл батыл қадам, соны­мен қатар Қазақстанның ядро­лық қарусыздану мен тарат­пау саласындағы жаһандық көш­бас­шылығының бастамасы болды, сондай-ақ сыртқы саясаттың табысты болуына және жас мем­лекеттің жаңа қалыптасып келе жатқан дипломатиясының жаңа биіктерге көтерілуіне ықпал етті. Бұған 2002 жылғы мамырдағы Ядролық сынақтарға жаппай ты­йым салу туралы келісімді ратифи­ка­циялау; 2015 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясының Ядролық қарусыз әлем құру туралы ма­ңызды декларациясын қабылдауға бастамашылық ету және БҰҰ-ға 29 тамызды Халықаралық ядро­лық сынақтарға қарсы іс-қимыл күні деп жариялауға жәрдем­десу де кіреді. Біріккен Ұлттар Ұйымының бұрынғы Бас хатшысы ретінде мен шешуші көшбас­шылық маңызды сәттерде жекелеген халықтардың ғана емес, бүкіл әлемнің траекториясын өзгертуге көмектесе алатындығына бірнеше рет куә болдым. Осы мүмкіндікті пайдаланып, барлық жаһандық көш­басшыларды ядролық сынақ­тар мен таратуға тыйым са­лынған әлемді, сондай-ақ ядро­лық қарудан толығымен азат бо­латын әлемді құруға жәрдем­десуде БҰҰ-ның күш-жігерін қайта жандандыруға ша­қырамын», деді Пан Ги Мун Ел­басы Н.Назарбаевқа сол тарихи шешімі үшін, сондай-ақ Қазақ­станның жарқын әлемді құруға көмектесу жолында жал­ғасын тауып жатқан күш-жігері үшін зор ризашылығын білдіре отырып.

Жиын барысында АҚШ-тың бұрынғы Мемлекеттік хатшы­сы Кондолиза Райс: «Нұрсұл­тан Назарбаев – Қазақстан Респуб­ли­касының Тұңғыш Президенті. Ол мемлекет басшысы ретінде халқына көп еңбек сіңірді. Осы уақыт аралығында Қазақстанның әлем елдері арасында беделі артып, ішкі даму сатыларында да талай биіктерді бағындырғанын білеміз. Бірқатар халықаралық ұйымдарға жетекшілік етті, ау­қымды іс-шараларды абыроймен атқарып шықты. Қазақстан – ядролық қарудан бас тартқан алғашқы мемлекет», деді.

Кемеңгерлік пен парасаттылық үлгісі

Ал өз кезегінде Түркияның бұ­рынғы Президенті Абдулла Гүл Нұрсұлтан Назарбаевтың қандай қасиеттерге ие екенін айтып бер­ді. Оның айтуынша, Түркия елі Қа­зақстанның тәуелсіздігін бірін­ші болып мойындаған мемлекет. «Өздеріңіз білесіздер, мен Түркия елін жеті жыл бас­қар­дым. Президент болған жеті жыл ішінде мен құрметті Нұрсұл­тан Назарбаев мырзамен жұмыс істеуге мүмкіндік алдым. Сол кезде оны жақынырақ танып білдім. ХХ ғасырдың маңызды саяси оқиғалардың бірі – Кеңес Одағы­ның ыдырауы болды. Құрметті Назарбаев мырза дамыған қазіргі Қазақстанның Тұңғыш Президенті, қазақ хал­қының ұлы, көреген көшбасшысына айнала алды. Тұңғыш Президент ретінде Нұрсұлтан Назарбаев тұрақты және сенімді мемлекет құрды. Ел ресурстарын тиімді пайдалана отырып, Қазақстанды әлемге экономикалық және әлеуметтік қуатты мемлекет ретінде танытты», деді Түркияның экс-президенті Абдулла Гүл.

Сонымен қатар ол Елбасының білім мен ғылымға ерекше мән бергенін атап өтті. «Назарбаев соңғы ширек ғасырда Қазақстан жас­тарына отандық және шетел­дегі ең үздік жоғары оқу орындарында білім алуына жағдай жасады. Ол мықты нарықтық және еркін экономиканы қалыптастырды. Қазақстан Азияның жұлдызы жарқыраған елі ретінде әлем назарын өзіне аударды. Қазақстан халықаралық платформада да үлкен беделге ие. Сонымен қатар көптеген бастамаларға ұйтқы болды. Назарбаев дүниежүзілік мемлекеттік институттардың қолдауына ие. Өз халқы үшін үлкен кемеңгерлік пен парасаттылық танытты. Ол Президенттік қыз­метінен өз қалауымен бас тартып, жаңа буынға жол ашты. Бұл – сая­си тарихтағы сирек кездесетін оқи­ғалардың бірі», деді спикер.

Ұлыбританияның экс-пре­мьер-министрі Тони Блэрдің ай­туынша, елдің табысы мен тұрақтылығы Нұр­сұлтан Назар­баев­тың көш­бас­­шылығына байланысты. «Ал­да болатын сын-қатерлер мен рефор­маларға қара­мас­тан, Қазақстан болашаққа сенім­мен қарай алады. Нұрсұлтан Назар­баев әлем түсінуі тиіс үш маңызды нәрсені жасады. Біріншіден, ол ядролық қарудан бас тартты, соның арқасында Қазақ­стан өзінің ядролық арсеналын жойған жалғыз мемлекет атан­ды. Екіншіден, Қазақстан мұсыл­ман халқы басым ел ре­тін­де діни толеранттылықтың шам­шы­рағы болып табылады. Қа­зақ­­станда дін мен мәдениет­тегі айыр­машылықтарға қара­мас­тан, хрис­тиан және еврей қауым­дары­мен жақсы қарым-қатынас орна­тыл­ған. Үшіншіден, Қазақстан екі жаһандық алып – Қытай мен Ресей­дің арасында орналасқанына қара­мас­тан, Батыстың адал және сенімді одақтасы болып қала берді», деді Т.Блэр.

Ерекше қабілет иесі

Еуразиялық қайта құру және даму банкінің алғашқы президенті Жак Аттали Еуразиялық қай­та құру және даму банкі – Қазақ­стан өзі­нің дауыс беру құқығы­мен то­лыққанды мүшесі бол­ған алғашқы халықаралық институттар­дың бірі екенін айта келіп: «Маған 30 жыл ішінде Нұрсұл­тан Назар­баевпен бірнеше рет кездесуге және оның көзқарасы­мен, ерік-жігерімен, елді дамыту қабі­летімен танысудың тамаша мүм­кіндігі туды», деді. Соны­мен қатар ол Қазақстан Консти­туциясының ережелерін дайын­дауға көмектескенін және сарап­тамалық-консультативтік ке­ңестің мүшесі болғанын жеткізді. «Осы уақытта мен Назарбаевтың саяси көрегендігін, келіссөздерді жүргізу және өте қиын жағдайда әрекет ету қабілетін көрдім. Ол әлем­дегі ең дана адамдардың бірі бола алғандығына қатты қуана­мын. Ресей, Қытай, Иран және басқа да елдермен көршілес жат­қан Қазақстан сияқты елді бас­қару үшін дипломатиялық және әлеу­меттік тұрғыдан орасан зор әлеует пен дағды қажет. Нұрсұлтан Назар­баев осы дағдыларға ие, соның арқасында ол саналы шешімдер қабылдай алды, оның бірі – ел астанасын ауыстырғаны және оны әлемдегі ең жақсы сәулетшілердің көмегімен әсем және халықтың өмір сүруіне қолайлы қалаға айналдырғаны», деді Еуропалық қайта құру және даму банкінің алғашқы президенті Жак Аттали.

Сондай-ақ конференцияда Нұрсұлтан Назарбаевтың өрке­­ниет­аралық және конфессия­аралық диалогты нығайту, бей­біт­шілік пен келісімнің, жастықтың, сұлу­лықтың, креативтіліктің символына айналған Қазақстанның қазіргі заманғы елордасын Еу­разия орталығында салу жөніндегі жасампаз миссиясына ерекше назар аударылды.