Мықтыларына машина мінгізді
Содан да болу керек, біздің елімізде боксқа деген көзқарас басқа спорт түрлеріне қарағанда ерекшелеу. Халықаралық аренада абыройымызды асқақтатып жүрген соң бұл саладан нені аяғандаймыз!
Десе де соңғы кездері боксқа деген махаббатымыз суып, құрметіміз бәсеңдеп қалғандай көрінеді. Бұған таяуда ғана Шымкент қаласында мәреге жеткен Қазақстан чемпионаты мен одан кейін іле-шала өткен Ресейдің ішкі біріншілігін ойша салыстырып отырып қарағанда көз жеткізгендей болдық.
Иә, әр нәрсенің парқы салыстырғанда байқалады. Сондықтан бокс жанкүйерлері мен мамандарынан кешірім сұрай отырып, «көк жәшіктен» көргеніміз бен көңілге түйгенімізді осы жерде талқыға салуға тәуекел еттік. Бұл жерде Ресей чемпионатындағы жекелеген жекпе-жектерді жіліктеуді қоя тұрып, жалпы жарыстың ұйымдастырылуы және көрші елдегі олимпиялық спорт түрі – боксқа деген көзқарастың қандай деңгейде екеніне тоқтала кетуді жөн санадық.
Орынборда өткен Ресей чемпионаты көршілеріміздің турнирді есте қаларлықтай етіп ұйымдастыру жағынан бізден әлдеқайда көш ілгері кеткенін көрсетті. Олардың боксқа деп көрсеткен биік құрметіне риза бола отырып, өзіміздің ел чемпионаты еске түскенде, көңілді мұң торлағаны да рас еді...
Орынбордағы жарысқа оралсақ. Жергілікті билік пен Ресей бокс федерациясы тізе қосып өткізген чемпионаттың жүлде қоры еріксіз таңдай қақтырды. Мысалы, әр салмақ бойынша чемпион болған боксшыға медаль, кубоктан бөлек, 500 мың рубль сыйақы және автокөліктің кілті табыс етілді. Ал 500 мың рубль дегеніңіз біздің ақшаға шаққанда 2 млн 837 мың теңге! Ол ол ма, күміс жүлдегердің алған сыйақысын қараңыз – 250 мың рубль (1 млн 418 мың теңге). Ал біздің чемпионатта топ жарған жеңімпаздың жамбасқа басқан сыйақысына келсек, ол бар болғаны 500 мың теңгені құраған...
Шымкенттегі ел чемпионатында әрбір жекпе-жектен соң марапаттау рәсімі ринг төрінде өткені белгілі. Сонда жеңімпаз бен жүлдегердің мойынына медальды шаршы алаңда төрешілік еткен арбитрдің іліп жатқанын көрдік. Ал Орынборда жағдай мүлде басқаша болды. Мұнда бокс деген спорттың бекзат түріне лайықты құрмет көрсетілді. Марапаттау рәсімі болғанда ринг төріне орыс боксында ойып орын алған бұрынғы былғары қолғап шеберлері құрметпен шақырылып, солар чемпион мен күміс жүлдегерді құттықтап, қомақты сыйақыны өз қолдарымен тапсырып жатты...
Сараңдық сан соқтырмасын
Осы біз қазіргі таңда боксты еліміздегі №1 спорт түрі деп жүрміз. Шаршы алаңдағы өнерімен қазағымыздың атын әлемге шығарған шеберлерімізді тізіп айта берсек, тым алысқа ұзап кетеміз. Соған арқа сүйейміз де, Қазақстан боксы әлемдегі ең үздік үштікке енеді деп санаймыз. Мұнымен әлемдегі мықтылардың көбі келіседі де, біздің бокс мектебіміздің әлеуетін мойындайтыны да шындық.
Әлбетте, шаршы алаңда көп мәселені материалдық игіліктің шешпесі белгілі. Бәзбіреулер Кубаның «қара қабыландары» «ашқұрсақ» күйге қарамай-ақ әлемді аузына қаратып жүр ғой дер. Ол сөздің жаны бар, әрине. Дегенмен, Бостандық аралының боксшылары жоқ болған соң басқа түскенге көнеді. Ал бізде мемлекетіміздің спорттың осы түріне деген әкелік қамқорлығы кемерінен асып-төгіліп жатыр ғой. Әлде біз беткеұстар боксшыларымыз бен бапкерлерімізді тым қатты еркелетіп жіберсек, күні ертең бұзып аламыз ба деп қауіп қылып отырмыз ба? Олай болса, бұл – заманы тозған түсінік. Үлкен спортта, ел намысы сынға түскен додаларда басын, яғни денсаулығын бәйгеге тігіп жүрген ұландардың алдында қолда бардан тарылып, сараңдық етпеген жөн болар еді.
Біздіңше, спортшының қолына бір жапырақ қағаз ұстатып, арқасынан қағып шығарып салатын заман өткен. Бүгінгі өзгерген өмір шындығы спортшыларды материалдық тұрғыдан ынталандырып отырудың орынды амал екенін мойындатады. Мұның өзі жастарымызға спорт арқылы табысқа жетуге болатын жолды саналы түрде таңдауына игі ықпалын тигізбей ме? Мемлекетіміздің спортты дамытуға бағытталған саясаты, тіпті Елбасының «Біз салған спорт ғимараттарының іші әрқашанда жастарға толы болуы керек», деген сөзінің түпкі мәні де бізге осы жолды меңзеп отыр ғой.
Осы орайда бокс турнирінің телевизиялық көрсетілімі туралы әңгімені де тілге тиек ете кетсек деп едік. Мәселен, Ресей чемпионатын біз «Алма-ТВ» телеоператоры тарататын «Планета» арнасынан көрдік. Сондағы байқағанымыз, ресейлік әріптестеріміздің өз ісіне деген кәсіби деңгейлік тұрғысындағы көзқарасы ерен өсіп кеткен екен. Чемпионат барысында олар ринг жанына жылжымалы студия орнатып, онда бокстың жілігін шағып, майын ішкен мамандармен бірге әрбір өткен жекпе-жекті егжей-тегжейлі талқылап отырды. Содан соң әрбір жекпе-жектің алдында қарсыластар туралы толыққанды мағлұмат экранда титр түрінде беріліп, көрерменді риза қылғанын да айта кеткен жөн. Мысалы, рингке атақты Андрей Замковой шықса, ол туралы ақпарат көзтартар дизайнмен кескінделіп, былайша жазылып тұрды: «Жасы – 33, салмағы – 69, бойы – 182. Финалға дейінгі жол: 1/16 – Г.Хачатрян. 1/8 – Х.Гараев, 1/4 – А.Демин, 1/2 – А.Шарифов». Бұдан артық экран алдындағы бокс жанкүйеріне не керек? Әлбетте, біздің «Qazsport» арнасында жүрген әріптестеріміз ренжімес, орыс журналистерінен үйренеріміз әлі де көп-ақ деп ойлаймыз.
«Хукті» білгені түкті білдірмейді
Жасыратыны жоқ, біздің телеарналар күні бүгінге дейін қазақ тіліндегі сауатты комментаторлардан тапшылық көріп келеді. Бұл мәселе, әсіресе бокс көрсетілімдері кезінде қатты байқалады. Кәсіби тұрғыда өсу, тіл байлығы, дауыстың әуезділігі, тақырыпқа терең бойлау туралы айтпаған күннің өзінде, айташыларымыз қарапайым сөздердің өзін дұрыс қолданбай, қойыртпақ жасап жүр. Мәселен, бокста ең көп қолданылатын сөз «Соққы» ғой. Міне, біздің комментаторлар «Соққы өтті», «Соққысы өтті» дегенді жиі қайталаудан жалықпай жүр және бұған еш қысылмайтын да сияқты. Бұл дегеніңіз орыс тіліндегі «Удар прошел» деген сөздің калька аудармасы ғой. Зады, соққы деген жасалады, тиеді немесе тимейді емес пе, сосын осы төңіректегі құлаққа жайлы синоним сөздерді тауып, бірауық ізденсе де болар еді ғой...
Содан соң байқап жүрміз, боксты жүргізетін комментаторларымыз «хук», «апперкот», «джеб» деген бокс соққыларының атауларын жиі айтсам, білгір болып көрінемін деп ойлай ма екен, көрсетілім барысында осы сөздерді жиі қайталап, көрерменді мезі етеді. «Иектің астынан көтере ұрды», «Құлақ шекеден құлаштап ұрды немесе қапталдан соқты», «Тойтара ұрып, тоқтатты» деп анда-санда дәмін келтіріп, түрлендіріп отыруға да болушы еді ғой. Қалай болған күнде де телеарна басшылары айта-айта әбден жауыр болған бұл мәселеге тағы бір мәрте оралып, көрермен қауымның өтініш-тілегін жерге қалдырмаса екен дейсің.
Әрине біздің бокста бәрі жаман деп қара аспанды төндіре беруге болмас. Шымкентте өткен ел чемпионатында бір топ жас боксшылардың жарқырай көзге түсіп, құрама командада буын алмаса бастаған жауапты да оң үдерісті байқадық. Одан бөлек бұл жолғы дода барысында төрешілер жұмысының да әділеттік жағынан алып қарағанда, дұрыс жолға қойыла бастағаны қуантты.
Дегенмен, жоғарыдағы әңгімеге қайта оралсақ, мұндай көпшілік қауымның назары ауған жарыстарды ұйымдастыру жағынан көршімізден үйренерлік біраз дүние барлығын мойындамасқа тағы болмайды. Мұны ет пен терінің арасында қалатын өкпеге айналдырмай, дұрыс қабылдаған жөн. Жақсысын алып, жаманын тастасақ, бұдан ұтылмасымыз анық.
Қарағанды облысы
