МҰНДАЙ ЗАҢ КЕРЕК ПЕ, ӘЛДЕ ЖОҚ ПА?

Мәжілістің соңғы жалпы оты­рысында мұнай және мұнай өнім­де­рінің айналымына мемлекеттік ба­қылауды күшейту мәселелері бой­ынша кейбір заңнамалық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заң жобасы бірінші оқы­лымда мақұлдануға ұсынылды. Бұл заң жобасы депутаттар В.Нехорошев, В.Котович, Е.Нығматулин және Б.Қонарбайдың  бастамашылды­ғы­мен дайын­далған екен. Заң жобасы нені көздейді деген сұраққа келетін болсақ, ол мұнай құ­бырларын тесіп, оларға басқа бағыт­қа кететін құбырлар жалғау арқылы шикі мұнайды ұрлауға қарсы күресу жолдарын қарастырады.  Осындай, барынша ұйымдасқан қылмыс бізде де орын алыпты. Заң жобасы туралы баяндама жасаған В.Котовичтің айтуына қарағанда, 2001-2004 жыл­дары еліміздің аумағында бірде-бір рет осындай тәсілмен мұнай ұрлан­баған болса, 2005 жылы ондай оқи­ғалар – 43, 2006 жылы – 44, 2007 жылы – 74, 2008 жылы – 131 және 2009 жылы 148 рет болған. Мұндай сұмдықты Ресей аумағындағы Чешенстан жерінде болады дегенді еститін едік, “Құлақ естігенді көз көрді” дегендей сол біздің елге де келген екен. Ұрланған шикі мұнай қайда ба­ра­ды, біздің елде де ондайды қара­байыр тәсілмен өңдейтін мини-зауыттар бар ма екен деген сауал кө­кейімізге келіп қалып еді, оған баян­дамашы өзі жауап берді. Нақты емес деректерге қарағанда, ұрланған мұнай терминалдарға немесе мұнай қабылдайтын пункттерге өткізіліп, “заңдасып” кетеді екен. Сондай-ақ заңды жолмен және ешқайда тіркел­мей-ақ, заңсыз жұмыс істейтін мини-зауыттарға өткізілетін көрінеді. Кейде жүргізушілердің бензиннің немесе солярканың сапасыздығы салдарынан көлігінің бұзылып  қал­ғанына наразылық танытып жүре­тіндерінің осындай сыры бар болып шықты. Заңсыз жолмен, қашып-пы­сып, ешқандай стандартқа жеткізбей жасалатын бензин қайдан сапалы болсын? Заң жобасы осындай әрекеттердің жолын кесуге бағытталған. Ал оның саяси маңызы туралы айтқанда, В.Ко­тович мұндай істер Қазақ­стан­нан мұнай тасымалдайтын шетелдік компаниялардың елімізге деген сенімсіздігін тудыратынын, осының салдарынан жалпы елімізге деген келеңсіз көзқарастың қалыптаса­тынын жеткізді. Бірақ депутат Ирак Елекеев өзі тарапынан мұндай заң жобасының қажетсіздігін айтты. Осындай істер, яғни мұнай құбырын тесіп, одан шикі мұнайды ұрлау Қылмыстық ко­декстегі “ұрлық” атты бапта қарас­тырылады емес пе? Ендеше, қыл­мыс­тық баптарды көбейтіп, тағы да өзгерістер мен толықтырулар енгізуі­міз керек пе? Бүгін осындай ұрлыққа байланысты өзгеріс енгізсек, ертең басқа түрлі қылмысқа байланысты тағы өзгеріс енгізуіміз мүмкін ғой. Сонда біздің Қылмыстық кодексі­мізден не қалады, деді өз уәжін алға тосқан ол. Сондықтан Қылмыстық кодекске өзгеріс енгізуге барынша мұқият болуымыз керек. “Адам бол­са, айыптайтын бап табылады” (был бы человек – статья найдется) де­мекші, баптарды көбейте бергеннен не ұтамыз. Қазіргі баптармен осы ұрыларды соттауға қандай кедергі бар, деді депутат. Одан әрі  И.Еле­кеев Жоғарғы Соттың өзіне берген анықтамасына қарағанда, мұндай категориялы істер соттарға жет­кізіл­мейді де екен. Сондықтан оларды қарауда ешқандай проблема жоқ. Ирак Елекеевтің қарсылығына қарағанда, ол кейбір мұнай құбыр­лары иелерінің мүддесін қорғап, әріптестері Қылмыстық ко­декске артық өзгеріс енгізгелі жатқан жоқ па деген күмәні бар сияқты көрінді. Әйтпесе, орындалуы бюд­жеттен ешқандай қосымша қаржы бөлуді талап етпейтін, елдегі тәртіпті нығайтуды көздеп отырған заң жобасына депутат неге қарсы болсын?! Оған жауап берген В.Котович Қылмыстық кодекстегі мұндай істер қаралуға тиісті  “ұрлық” атты бап осы­нау ұйымдасқан қылмыстың бар­лық жақтарын тегіс қамтып, олардың қатысушыларының барлығын жауапқа тарта алмайтынын айтты. Осыған мысал ретінде ол 2005 жылы жасалған осындай 47 қылмыстың 7-уіне ғана, 2006 жылы жасалған 53 қылмыстың 23-іне ғана, 2008 жылы жасалған 138 қылмыстың 78-іне ғана қатысты қылмыстық іс қозғалғанын жеткізді. Сонымен бірге, заң жо­басын дайындау барысында басқа ел­дердің тәжірибесі зерттелгенін, со­ның ішінде Ресейдің заңнама­ла­рында осындай өзгерістердің бар екенін атап көрсетті. В.Котовичті қолдап депутаттар М.Тінікеев, З.Алшымбаев және т.б. сөйледі. Соның ішінде М.Тінікеев осындай қылмысқа қарсы қатаң­датылған шара қолданатын заңымыз болмаса, компаниялардың алдында елдің іскерлік репутациясына зиян келтіретінімізді көлденең тартты. Бұл өте үлкен апатқа соқтыратын ауыр қылмыстар, деген ол Ресейдегі Баш­құртстан астанасы – Уфа қаласының түбінде жүздеген адамды құр­бандыққа ұшыратқан мұнай құбыры жарылысын еске алды. Міне, сол қылмыс мұнай құбырларын тесуге  жол берудің салдарынан болған.   Сондықтан, ондайдың алдын алу үшін заңнамамызды қатаңдату керек, яғни заң жобасын мақұлдағанымыз дұрыс, деді ол. Зейнолла Алшымбаев болса, Жаңаөзенде аса ауыр қиындықпен өндірілген мұнайдың осындай әдіспен ұрланып жатқанына қатты күйініп отырған адамдарды көргенін айтты. Ұрылар жымқырыл­ған шикі мұнайды өңдейтін сапасыз зауыт та салып алған, онда солярка, мазут сияқты өнімдер шығарылады екен, деді ол. Талқылау қорытындысы бойын­ша заң жобасы бір адамның қалыс қалуымен бірінші оқылымда ма­құлданды.