ЗАМАНА СЫНЫ

Бағзы замандардағы ұлтымыздың тарихи ескерткіштеріне кіретін Орхон-Енисей жазбаларында, соның ішінде Күлтегін ескерткішінде тасқа қашалып бедерленген, болашақ ұрпаққа ұлағат та, аманат та боларлық ғибрат сөз бар: “Халқы бегін, бегі халқын сыйлайтын ел ұзақ жасайды”. Замана сыны – ауыр сын. Тәуелсіз Қазақстанның 18 жылдық биігінен сол ғасырға бергісіз уақытқа тарихи шолу жасап, өлшей қалсақ, ғасырлар бойы ба­ба­ларымыз армандаған асыл мұраттар­дың орындалғанын екшеп, санаға салмақ болатын ірі оқиғалардың қаншалықты ауыр, қаншалықты жауапты болғанын сезіну де, байқау да қиын емес. Нұрсұлтан Назарбаев кешегі кеңестік жүйеден келіп, жаңа заманға сай санаға сілкініс әкеліп, замана көшіне ілесіп қана қоймай, сол ұлы көштің бастау­шысына айналды. Ал осы тарихи сұ­раныс пен тарихи сананың өлшемі қандай? Н.Ә.Назарбаев билікке келгеннен бері үзбей саясат аласапыранында келе жатқан қаламгер ретінде, көп нәрсе көңілге де, жадыға да тоқылғанын айтар едім. Сондықтан да қазақты бүгінгі биігіне көтерген, барша қазақстандықтар өздерінің болашағын байланыстырып отырған тұлға Нұрсұлтан Назарбаев деп айта аламын. Неге? Кеңестер Одағының құрамында бол­ған Қазақстанның мемлекеттік атри­бут­тары болғанымен, мемлекеттік статусы болған жоқ. Бірақ Тәуелсіз Қазақстан мемлекетін құруға негіз жасала бастады. Мұны ешкім жоққа шығармайды. Керей мен Жәнібек хан мемлекет құру арманына жете алмады. Жоңғар қал­мақтарының шапқыншылығы қазақ­ты күйретіп кетті. Қазақтың басы қо­сылмады. Аяғы Ресейден пана іздеуге, соның боданы болуға мәжбүр етті. Әй­теуір, халық, ұлт болып қалуға мүмкіндік алды. Кеңес өкіметі кезінде бүгінгі Қазақстан мемлекетінің алғышарттары жасалды. “Тар жол, тайғақ кешуден” өтті. “Мың өліп, мың тірілді”. Н.Ә.На­зарбаев айтқандай, “Қазақтың бүкіл тарихы бірігу тарихы болды”. Егемендік, тәуелсіздік қана бабалар арманын жүзеге асыруға мүмкіндік берді. Осылай “Есім ханның ескі жолы”, “Қа­сым ханның қасқа жолы” деген ұғымдарға “Нұрсұлтанның нұрлы жолы” деген қас­терлі сөз қосты. Демек, халқы бегін, бегі халқын сыйлайтын биік дәрежеге жеттік. Бұл күнде Тәуелсіздік қиналыссыз келді дегендей пікір айтушылар бар. Қоғамның, алпауыт КСРО-ның шаңыра­ғы ортасына күйреп түсетіндей халге қалай жеткенін сарабдал сарапшылар жазып та, айтып та жүр. Ол ұлттық сана­ның өсуі мен ұлттық патриотизмнің ру­ха­ни сұраныспен астасуында жатыр. Сондықтан да Балтық бойы елдерінің Кеңестер Одағының құрамынан шығуы, 1986 жылғы желтоқсандағы қазақ жас­тарының көтерілісі, бәрі-бәрі мемлекетті басқару жүйесіндегі бітеу жараға ай­нал­ған кеселдің жарылуына әкелді. Сон­дық­тан да тәуелсіздік туы қазақ мемлекетін құруға ғана емес, қазақ халқының мем­лекет құрушы ұлт ретінде қалыптасуына жол ашты. ...Қазақстан тәуелсіз ел атанысымен Түркия еліміздің егемендігін бірден танып, Н.Ә.Назарбаевты ресми сапармен Түркияға шақырды. ...Есенбұғы бабамыз атындағы Түр­кия әуежайында мыңдаған қазақ, мыңдаған түрік теңселіп тұрды. Н.Ә.Назар­баевтың алдына протоколды бұзып, сол кездегі Түркия Президенті Тұр­ғыт Өзал әуежайға өзі шықты. Оның “бауырым, кардашым” деп Нұрсұлтан Назарбаевты қапсыра құшақтап, мұсыл­ман дәстүрімен үш рет кеуде соғыс­ты­рып, амандасқаны әлі көз алдымда тұр. Ал Түркия қазақтары “Абылай, Абылай хан”, “Нұрсұлтан”, “Ақсарбас” деп бес ісек қойды тіземен басып, құрбандық шалып еді. Сонда Назарбаев “Мен Абылай хан емеспін” деді. Үндемей де қалуға болар-ды. Онда өзіне берілген, сол кезеңде асыра айтыл­ған саяси бағамен келіскен боп шығар еді. Дәл осы сәтте ол әлем қазақтары алдында да жауапты екенін сезінген болатын. Сондықтан да Дүниежүзі қа­зақтары қауымдастығы құрылды, оның төрағасы да өзі. Сөйтіп, он сегіз жыл ішінде атақонысына 1 миллион қазақ қайта оралды. Грекияның бұрынғы премьер-ми­нистрі, генерал, марқұм Иоаннис Метаксас: “...Бейбіт күндегі Ататүріктің идеялары оның ақыл-парасатының күшті екенін дәлелдей түсті”, деп еді. Мүмкін, әлемнің ірі саясаткерлерінің дәл бүгін Назарбаевты сол Ататүріктің қатарына қосып, бағалауының бір сыры осында жатқан да болар. Шынында да, 18 жыл­дың ішінде Н.Ә.Назарбаев ірі эконо­микалық, саяси реформалар жасады. Абылай бабасының арманын жүзеге асырды. Қазақстан ядролық мемлекет болудан бас тартты. Ресей, Қытай, Өз­бекстан, Қырғызстан секілді мемлекет­термен шекараны делимитация және демаркация жасап, ол сол мемле­кет­тердің парламенттерінде ратификациядан өтіп, заңмен бекітілді. Осылай әлем кар­тасында тұңғыш рет “Қазақстан Рес­пуб­ликасы” деген мемлекет пайда болды. Заңды түрде дербес Конституциясы, Әнұра­ны, Елтаңбасы, Туы бар, өз тағ­дырын өзі шеше алатын Қазақ елі Назарбаевтың тұсында дамып, өрістеп келе жатқаны тарихи шындық. Оны ешкім жоққа шығара да, сан-саққа жүгір­те де алмайды. Түркияның ірі саясаткерлерінің бірі Намық Кемел Зейбек: “Қазақстан ең алғаш тәуелсіздігін алғанда біз Қазақстан үшін Түркия үлгі боларлық мемлекет болады дедік, ал 17 жыл өткен соң біз Түркия үшін Қазақстан үлгі боларлық мемлекетке айналды деп мойындауға мәжбүрміз”, деуі Қазақстанның әлемнің геосаяси картасында ойып алып отырған орнын айғақтайды. Ағылшын тілінде шығатын “Пакис­тан Обсервер” газетінде Исламабад саяси талдау институтының сарапшысы Мұхам­мед Мунир “Нұрсұлтан Назарбаев – көреген көшбасшы” атты мақала­сын­да былай дейді: “Көреген көшбасшылар өз мемлекеттерінің тағдырын өзгерту қа­бі­летіне ие тұлғалар қатарына жатады. Олар­дың ерекшелігі – көпшілікке айқын емес үрдістерді байқап қана қоймай, оны бас­қалардың да көруіне себепкер болуында жа­тыр” (“Егемен Қазақстан”, 31.12.2009). “XX ғасырдағы ең беделді 100 адамды” 2000 жылы айғақтаған “Таймс” газеті АҚШ-тың бұрынғы Президенті Руз­вельтті атаған. Ол: “Мен өз елімді бір үйдің адамдарындай көруді қалаймын және олардың әрқайсысының бақыты бір-бірі­мен тығыз байланыста екенін түйсіну ерек­ше қуаныш әкеледі”, деген еді. Ал На­зарбаевты Рузвельттің қатарына қоюшы саясаткерлер Елбасының бүгінгі ұлттық бірлік аясында атқарып отырған жұмыстарына сол Рузвельт армандаған мәселені шешкендігін мойындаған­дық­тан барған болар. Бұл күнде кіші БҰҰ деп аталып жүр­ген Қазақстан халқы Ассамблеясының не­гізін қалаушы – Назарбаев. Заңмен реттеуді ұсынған да – Назарбаев. Қа­зақ­станда тұратын 100-ден астам этностар өкілдерінің тілі, мәдениеті дамып отырса, өз театрлары болса, ол сол ұлт­тық татулықтың белгісі емес пе? Оның үстіне Қазақстанда тұратын аз ұлттардың 9 өкілі Қазақстан Республикасы Пар­ламенті Мәжілісінің депутаты болып отыр. Қытай Халық Республикасы эконо­ми­калық реформаларының атасы Дэн Сяопин: “Халықтың ішінде ойлы адамдар көп болса, солғұрлым жақсы. Бізге ойлы, іске ұйтқы боларлық адамдар шоғыры ке­рек. Олар іздене де, жаңаға бастай да ала­ды. Мұндай адамдарсыз кедейшіліктен де, артта қалушылықтан да құтыла ал­маймыз. Тіпті әлем қалыптастырған ал­дыңғы қатарлы елдерге ілігу ғана емес, қуып жетудің өзі қиын болмақ”, деген-ді. Нұрсұлтан Назарбаев билікке келген күннен бастап көзі қарақты, нарықтық экономиканы игерген, не оны түсінетін жаңа басшылар даярлауға кірісті. Жоқтан бар болмайтыны сияқты, бар кадрларды іріктеді, тәрбиеледі, биліктің әр тар­ма­ғына қызметке қойды. Ал қызметті алып жүру ол адамдардың әрқайсысына сын болды. Олардың бірі беліне байлаған шоқпарды көтере алмай саясаттан да, елден де кетті. Еліміз үшін, еліміздегі реформалар үшін Сингапур үлгі болғанын Елбасы да, саясаткерлер де айтып жүр. Сол елдің ты­ғырықтан шығып, өркендеуін қамта­масыз еткен ірі тұлға Ли Куан Ю екені белгілі. Ол: “Өмір – үйренуден тұрады”, дейді және шағын аралды 30 жыл ішінде экономикасы берік мемлекетке айнал­дырды. Журналист болып жүрген кезімде Сингапурде Ли Куан Ю мырзамен Президент Н.Ә.Назарбаев арасында болған әңгімені жазып алып едім. Енді сол әңгімеден үзіндіге назар аударалық. Н.Ә. Назарбаев: Қалай ойлайсыз, болашақта бұл аймақта Қытай қандай рөл атқарады? Ли Куан Ю: Қытай енді бір 30 жылда алдына жан салмайтын мемлекет болады. Қазір 120-130 миллион қытайлық Шы­ғыс жағалауында қара жұмыс істейді. Бір­ақ олар Қытайға доллар тоғытып жа­тыр. Басқа аймақтардағы қытайлықтарды есептеңіз. Әрине, Қытайға оңай емес. АҚШ Қытаймен сауда жасағысы кел­мейді. Олар Жапониямен жұмыс істе­генді тәуір көреді. Дегенмен, тауар үшін сауда алаңы керек. Ол қайда: көп халқы бар Қытайда. Қытайдың ішкі резервтері баршылық. Жоғарыда айтқанымдай, сыртта жүрген қытайлықтардың бәрі Қы­тай экономикасына жұмыс істейтінін ұмытпау керек. Мәселен, Горбачев биз­нестің өз заңы бар екенін түсінбей-ақ кетті, экономика үшін ырғақтылық қажет. Ресей шетте жүрген 20 мил­лион­нан астам орысты өз экономикасына тартқанда әлдеқашан дағдарыстан шыққан болар еді. Н.Ә. Назарбаев: Сіз Ватанава екеуіңіз АҚШ Президенті Клинтонға бұл аймақ­тан кетпеу жөнінде хат жазған жоқ па едіңіз? Ли Куан Ю: Рас. Ондай хат жазған­быз. Ондай болмаған жағдайда Қытайдан оқыс мінез күтуге болады. Н.Ә. Назарбаев: Қандай? Ли Куан Ю: Бізге күшті АҚШ, күшті Қытай керек... Н.Ә. Назарбаев: АҚШ Сингапур өз жетістігі үшін бізге қарыздар, соны өте­сін деп жатқан сыңайы бар. Бұған не дейсіз? Ли Куан Ю: Америка Құрама Штат­тары­ның көмегінсіз, инвестиция­ларын­сыз біз мұндай деңгейге тез көтеріле алмайтын едік. АҚШ-тың корпорация­лары ірі қаржы жұмсады. Мәселен, Жа­пония бізге өзінің озық технологиясын бермеді. Сондықтан да жастарымызды АҚШ-қа оқуға жібердік, қажетті маман­дар даярладық, халқымыз түгел ағылшын тілін меңгерген. Технологияға ие болу – прогрестің өзі. Сондықтан да АҚШ-тан қашудың қажеті жоқ, пайдалана білу керек... Иә, бұл әңгіме осыдан он жылдан астам бұрын жазып алынып еді. Сол әң­гі­менің жалғасын бүгінгі Қазақстан сая­сатынан нақты көруге болады. Бізге мықты АҚШ, мықты Қытай ғана емес, мықты Ресей де қажет. Сондықтан да Н.Ә.Назарбаев осы үш империялық дәрежедегі мемлекеттермен стратегиялық әріптестікке қол жеткізіп, ол ресми құ­жат­тармен бекітілді, осылай инвести­циялардың ағылуына жол ашты. Қазір Қазақстанда 8 мыңға жуық шетелдік компания жұмыс істейді және олардың 270-і дүние жүзіндегі әйгілі 500 ірі компанияға тиесілі. Сондықтан да Елбасының тапсырмасына сәйкес шет­елдік инвесторларды әртараптандыру һәм технологиялық даму саясатына ара­лас­тыру ойдағыдай жүргізілді. Ол 4 басым бағытты қамтыды. Олар: – инфрақұрылымдарды дамытуға арналған жобалар; – шикізатты тереңдеп өңдеу; – жоғары технологиялық саланы дамыту; – технологиялық тұрғыдан даму мәселесін шешу. Тәуелсіз ел болған Қазақстан жеке мемлекет бола ала ма, алмай ма деген сауал кезінде шетелдік инвесторларды да, мемлекет басшыларын да ойландырған әрі толғандырған еді. Сондықтан да жаңа мемлекетке инвестиция салуда Қазақстан біршама жеңілдіктер жасауға мәжбүр болды. Контрактілер құпиялығы сақтал­ды. Ал енді ше? Енді Қазақстан аяғынан нық тұрды. Назарбаев ТМД елдерінің ғана емес, әлем саясаткерлерін таңғал­дырған көптеген идеялардың генера­торына айналды. Бір ғана “Дағдарыстан шығу кілті” атты мақаласының өзі не тұрады. Оны банк пен экономика сала­сы­ның ірі өкілдері, Нобель сыйлығының бір топ лауреаттары мойындап қана қой­май, әлемдік валюта жүйесін реттеудің тың ұсынысы ретінде қабылдады. Өткен жылдың соңында Астанада Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Шетел инвесторлары кеңе­сінің 22-ші пленарлық мәжілісі болып өтті. Сонда Н.Ә.Назарбаев: “Біз өз еліміз үшін ең бір күрделі кезеңде сіздерге өзіміздің бағалы байлықтарымызды игеруді сіздер үшін тартымды жағдайда бердік. Енді біз сіздердің Қазақстаннан тапқан пайдаларыңыздың бір бөлігін оны одан әрі өркендету ісіне жұмсауды талап етуге құқылымыз”, деп мәлімдеді. Жақында Ақордада Мемлекет бас­шысы Нұрсұлтан Назарбаевтың төр­ағалы­ғымен арнайы кеңес өткізілді. Елбасы Үкімет есебін тыңдап, елең етерлік тың ұсыныстар айтты. Мәселен, ілеспе газ мемлекет меншігі екенін, шетел компа­нияларына салынатын салық та жаңа заманауи сұраныстарға орай шешілуі тиіс екенін қадап айтты. “Біз өзіміздің дамуымызда бұрын оң­түстік-шығыс “жолбарыстарының” тә­жірибесіне сүйендік, солардан үйрендік. Мен осындай саясат жүргіздім. Біз мұны дұрыс жасадық. Енді біз Финляндиядан үйренуіміз керек. Бұл, біріншіден, білім берудің жоғары стандарттары, екіншіден, ғылыми ізденістерге қаржы бөлуде бәсекелестің басымдығы, үшіншіден, болашақтың ұлттық инфрақұрылымы, төртіншіден, мемлекеттің, ғылымның және бизнестің күшін ортақ мақсатқа біріктіру. Қысқаша айтсақ, бұл осы төрт тұғырдан тұрады”. Міне, асықпай, аптықпай жүргізілген саясаттың арқасында Елбасы шетел ин­вестициясының бір бөлігін инфрақұры­лымдарды қалыптастыруға, жоғары сұ­раныстағы жұмысшы мамандықтарын жер­гілікті ұлт есебінен жасақтауға бай­ланысты келелі де келісті міндеттер қойды. Шетел инвестициясының нәтижесін­де дағдарысқа қарсы бөлінген шығын­дарды есептемегенде, Қазақстанның Ұлттық қоры мен алтын-валюта резерві 52 миллиард долларды құрап отыр. Бұл халыққа, мемлекетке қажетті қомақты қаражат. Сондықтан да Қазақстан жаһандық экономикалық дағдарыстан аман-есен шығып, өркендеудің жаңа белесіне бет алды. Мәселен, жалпы құны 3 миллиард доллардан асатын 170-тен астам жаңа өндірістік, инфрақұры­лым­дық іргелі жобалар жүзеге асырылды. Іргелі инвестициялық жобалар бойынша Қытаймен, Оңтүстік Кореямен, Түркия және Беларусь мемлекеттерімен келісім-шартқа қол қойылды. Үстіміздегі жылдан бастап Н.Ә.На­зарбаев ұсынған Кеден одағы жұмыс істеп келеді. Ресей-Беларусь-Қазақстан мемлекеттері арасында тауар айналымы кеден салығынсыз жүзеге асырылады. Халық тұтынатын тауарлардың бақы­лауда болатын үлкен тізімі жасалды. Ол әлеуметтік тұрақтылыққа бағытталып отыр. Бұл халық аса көп тұтынатын белгілі бір тауарларға баға өспейді деген сөз. Қазақстан Президенті Н.Назарбаев миға “шабуыл” жасаудан жалыққан емес. Әлем өркениеті қалыптастырған жақсы тәжірибелерді Қазақстан мемлекеті мен ұлттық менталитеті тұрғысынан шендес­тіре отырып, үнемі тың ізденістер мен ұсы­ныстар айтады. Сайып келгенде, бұл Қазақстанның әлемдік дағдарысқа қа­рамай-ақ 2020 жылға дейінгі дамуының стратегиялық бағдарламасын жасақтауға мүмкіндік бергенін атап өткен ләзім. Елбасының жыл сайынғы Қазақстан халқына жолдаулары да өміршең, кезең-кезеңмен атқарылатын асқаралы міндет­термен ұштасып жатады. Қазақстан хал­қына биылғы Жолдауында Н.Ә.Назар­баев ел өмірінің тамыршысындай, халық күткен мәселелерге батыл ұстанымдар­мен келді. Бұл да көреген саясаткердің ел мен жер, халық пен қоғам арасындағы біртұтастық концепциясының орнық­қанының дәлелі. “Жаңа онжылдық – Жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері” атты Қазақстан халқына Жолдауы Елбасының “Не істеу керек?” деген сауалға жауап тапқанының айғағы болды. Енді Қазақстан алдағы 10 жылда тұсаулы аттай тыпырламайды, енді Қазақстан әлем өркениетіне қарай көсіле шабады. Мәре айқын, ол ұлттың құндылығы – Тәуелсіз Қазақстан, мем­лекет және оның азаматтарының ортақ мақсаты біріккен, экономикалық өрлеу – халықтық іске айналатын, өңірлік және халықаралық интеграцияны дамы­тып, төрт құбыласы тең Отанымыздың ашық та айқын қоғамын құру. Осының бәрі алдын болжайтын, со­ңын ойлайтын ірі саясаткердің қадам­дары екенін Елбасының жақтастары да, қарсыластары да мойындауы керек қой деп ойлаймын. Н.Ә.Назарбаев үш тіл саясатын ұсын­ды. Осыны әсіре қызыл кейбір ағай­ындар әлі де түсіне алмай, қазақ тіліне әл­деқандай бір қауіп төнгендей қарас­тыруда. Үш тілді білу алға бірден үш адым аттау екенін түсіну қажет. Мұны ха­лыққа ұғындыру жағы жетіспейтін сыңайлы. Бүкіл Сингапур ағылшынша сөйлей алса да, қытай тілі сол биік дәрежесінде тұр ғой. Елбасы “Болашақ” бағдарламасын ашты. Әлемнің жетекші жоғары оқу орындарында мемлекеттік қаржымен мыңдаған қыз-жігіт білім алуда. Ертең олар жаңарған Қазақстанның жасарған, әлемдік додаға төтеп бере алатын эко­но­микасын, сан тарам реформасын жү­зе­ге асыратын болады. Өйткені, Н.Ә.На­зар­баев жастар саясатын ешқашан қалт жіберген емес. Жастар форумдарына қатысып, жас ұрпақтың алдына толғақты мәселелерді қойып, өзінің жастарға сенетінін мәлімдеп жүр. Елбасы өзі де үйренуден жалықпайды және соңынан жастарды ілесуге ша­қы­рады. Әрі Қазақстанды өркениетті 50 елдің қатарына қосу міндеті айғақталды. Міне, бір кездесудің сабақтарын осыдан да айқын көруге болмай ма? Францияның басшысы Шарль де Голль генерал ғана емес, елінің ұлы дер­жа­ваға айналуын қамтамасыз еткен ірі саяси тұлға. Ол өз елін Біріккен Ұлттар Ұйымының тұрақты бес өкілінің бірі болу дәрежесіне жеткізді. Алжир мәсе­лесін оңтайлы шешті. Ал Назарбаев ше? Назарбаев ешқашан жеке мемлекет болып көрмеген, дербес саясатын жүр­гізбеген, кешегі Ресейдің “соқырішегі” болған елді аз жылда аяғынан тұрғызып, экономикасы дамыған елге айналдырды. “Әуелі экономика, сонан соң саясат”, деді. Қазір Қазақстанда саяси рефор­ма­лар да жүзеге асырылды. 13 саяси партия жұмыс істейді. Оған сан алуан қоғамдық және үкіметтік емес ұйымдарды қо­сы­ңыз. Әрі “Сайлау туралы”, “Саяси пар­тиялар туралы”, “Бұқаралық ақпарат құралдары туралы” заңдар қабылданды. Сөз және ождан бостандығына қол жеткізілді. Он сегіз жылдың ішінде, Қазақстан ТМД елдері арасында бірінші болып, ЕҚЫҰ-ға жетекшілік ету мәр­тебесін иемденді. Бұл өз-өзінен кел­ген абырой да, құрмет те емес, ол Президент тарапынан тынбай жүргізілген еңбек пен сындарлы саясаттың жемісі. – Қазақстан үшін ЕҚЫҰ-ға төраға­лықтың маңызына қатысты біздің кейбір сыншыларымыз бен түңілушілерімізге жауап беріп, мынаны айтқым келеді: менің терең сенімім бойынша ЕҚЫҰ-дағы төрағалық біздің халқымыздың шын мәніндегі жұлдызды сағаты, Қа­зақстан тарихындағы кезеңдік оқиға болып табылады, ол ең сәтті деген жағдайда 55 жылдан кейін қайталануы мүмкін, – деді Н.Ә.Назарбаев Қазақ­стан­ның ЕҚЫҰ-ға төрағалықты қабыл­дап алуының Венадағы ресми тұсау­кесеріне қатысушы мемлекеттерге арнаған Үндеуінде. Иә, мұндай ірі саяси оқиға дәл 55 жылдан кейін қайталанбауы да мүмкін ғой. Сондықтан да бұл Қазақстанды, қазақ халқын әлем мойындаған ерекше тағдырлы сәт деп бағалаған жөн. Малайзия да Қазақстан реформасы үшін үлгі болған мемлекеттің бірі. Әлем лидерлерінің ішінде халқының ұлтаны деген саясаткер легіне ілінген Дато Сері Мұхаметтің 9 жарғысы бар: 1. Бәріне ортақ тағдырлас бірегей малай ұлтын қалыптастыру. 2. Психологиялық жағынан үйлесімді, еркін әрі дамыған, әр адамның өзінің қол жеткен табысына мақтаныш сезі­мімен қарай алатын қоғам құру. Бола­шақтағы қиындықтарды жеңе алатын дені сау ұлт тәрбиелеу. 3. Экономикасы мықты әрі икемді, өнімі бәсекеге түсе алатындай өркенде­ген қоғам құру. 4. Қоғам қажеттеріне орай демо­кра­тиялық үдерістерге икемделе алатын және елдерге бағдар болатын өркениетті қоғам құру. 5. Жоғары моральды этностық қоғам құру жүзеге асырылсын. Оның азамат­тары өзге дінді және рухани сұранысты құр­меттейтін, әлемдік этностық стан­дарттарға сай болсын. 6. Өңі мен түсі, діні әртүрлі малай­зия­лықтар (астын сызған біз – У.Қ.) қоғамы еркін және жетілген, әрқайсысы бір-бірінің дәстүрін, мәдениетін, салт-санасын қастерлейтін болсын, бірақ олардың санасына бір ұлт екендігі (астын сызған біз – У.Қ.) қалыптастырылсын. 7. Алыстағы болашаққа көз тігетін, ғылым мен технология жетістіктерін өзі пайдаланып қана қоймай, оның әлемдік дамуына өз үлесін қосатын жаңашыл қоғам құруға жұмылдыру. 8. Әр адамның санасына отбасына деген адалдық пен мәдениеттілікті, ізгілікті қалыптастыру қоғамға қажетті мақсат болып табылады. 9. Экономикалық бөлінісі әділ, ұлттың байлығы мен табыстары бәріне ортақ. Даму мен прогресс жемістері тең бөлінетін қоғам құру. Осы тоғыз міндетті сараптап, жүрек елегінен өткізген жағдайда біз Қазақстан саясатындағы малайлық үлгілердің ал­ғы­шарттарын бірден байқаймыз. Қазақ­стан “Еуропаға жол” бағдарламасын қабыл­дады. Ол бәсекеге түсе алатын өнім өндіруді жүзеге асыру, діни тү­сінікке қол жеткізу. Бұл ретте Астанада дәстүрлі әлем діндерінің 3 дүркін съезі өткенін қаперге алыңыз, саламатты, сауатты ұрпақ тәрбиелеу және ұлттық бірлік пен тұрақтылық психологиясын қалып­тастыру бағытындағы жұмыстарды да санадан шығармаңыз. Міне, осы мысалдардың бәрі шын мәнінде, оппо­зиция мойындаса да, мойындамаса да, Назарбаевтың ұлттық лидерге әлдеқашан айналып кеткенін дәлелдейді. Халық со­лай деп біледі, халық солай деп қабыл­дайды. Ал “халық айтса қалт айтпайды” ұлағаты өмірмен дәлелденген. Н.Ә.Назарбаев кекшіл емес. Ол біраз азаматтардың биік лауазым алуына қамқорлық жасады. Оппозициядамыз деп жүрген саясаткерлердің дені Н.Ә.На­зарбаевтың шекпенінен шыққандар. Мұндай кеңдіктің үлгісі бұрын болды ма, болмады ма білмеймін. ...“Алатауға сыймай бара жатқан жоқ­пыз, қимай бара жатырмыз” деп Сары­арқа төсіне Қазақстанның бас қаласын ауыстырған Елбасы Алматы әуежайында абыз тауға бас иіп, ұшаққа отырған. Әркім­нің көңілі әр түрлі? Ақмола Алматыдай болар ма екен? Алда не күтіп тұр?.. Н.Ә. Назарбаев әлем астаналарымен терезесі тең, сәулеті де, дәулеті де жо­ғары Қазақстанның жаңа Астанасының сәулетшісі де, ұйымдастырушысы да болды. “Астана – Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамашылдығымен, қажыр-қайраты­мен, беделімен, бақылауымен салынып жатқан қала. Мұны жалғыз біз ғана емес, алыс-жақын елдердің басшылары – президенттер, корольдер, парламент мү­ше­лері, премьерлер, Астана феномені қызықтырған зерттеушілер, сарапшылар айтып жүрген, тұрақталған тұжырым. Олардың көпшілігі Астана қаласының құрылысын дүние жүзіндегі елеулі оқи­ғаға балап, сол қаланың бас сәулетшісі – Қазақстан Президенті дегенді сал­мақ­пен айтқанына біздер, астаналықтар, қазақстандықтар бірнеше рет куә бол­дық, дейді сенатор, белгілі қоғам және мемлекет қайраткері Қ.Сұлтанов өзінің “Егемен Қазақстан” газетінде жария­лан­ған “Президент және Астана” атты мақа­ласында. Ірі саясаткер ірі ойшыл да, ірі көсем де болуға тиіс. Әр ел басшысының ха­ризмалы болуы оның беделі мен абы­ройын асқақтатады. Н.Ә.Назарбаевтың жылы жүзі, жұрт­ты бірден өзіне баурап алатын қасиеті, сөзден өрмек тоқитын шешендігі, кісілігі мен талғампаздығы, психологиялық байқампаздығы, айналып келгенде, елінің, халқының жалпы түркі әлемінің көк туына айналуына ықпал етті. “Ұлық болсаң кішік бол”, дейді қазақ мақалы. Елбасымыз осы қағидатты ұста­нады. Сондықтан да кезінде қос пала­та­лы Парламент депутаттары Халық Қа­һарманы атағын беру, кейін Астананы Елбасы атына ауыстыру туралы ұсыныс білдіргенде де оған үзілді-кесілді қарсы шықты. 70 жылдық мерейтойын атап өтуге тыйым салды. Халқы үшін жасаған қызметін тарих қана екшейтінін, тарих қана бағалайтынын Елбасы жақсы біледі. ...Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлының Атырау өлкесіне кезекті сапарларының бірі еді. Ресми кездесулер біткен. Енді аз-кем демалу қажет. Нұрекең кешке дейін дастархан басына жиналып алып, өзін жан-жақтан мақтайтын дастархан жиынын жақтырмайды. Сондықтан да белсенді демалысты ұнатады. Не гольф ойнайды, не тау шаңғысымен құлдилай­ды, не атқа мініп құйғытады, не бас­сейн­де жүзеді, реті келсе балық сүзеді. Қалай болғанда да бір жерге шегеленіп отыр­ғанды қаламайды. Кәрі Каспийге келген соң, қалай теңізге шықпасқа?! Қармақ лақтырса да, ау құрса да болады. Бірақ теңіз ақшулан көбік атып, толқындар ойнап, кеме шайқалақтайды. Балықшы ауданы әкімінің бірінші орынбасары, бүгінде сенатор Қайрат Ищанов балықшылардың қайығына мініп, тор тартпақ. Елбасыға кемеде қалуды ұсынды. – Немене, балыққа келіп, кемеде оты­рам ба? – деп қайыққа Нұрекең секіріп түсті. Бұл сәт жазуға ғана оңай. Қайрат Қыдырбайұлының көзі атыздай болып, тынысы тарылғаны рас еді. Оны лезде Нұрекең қайта сабасына түсірді. – Атам қазақ “Кемедегінің жаны бір” деген. Кел, тартайық. Енді бір сәт екі-үш метрдің аржақ-бержағындағы балық бауыры жарқ етіп көрініп еді. Расында, тайыншадай қортпа (белуга) екен. – Нұрсұлтан Әбішұлы, бұл енді Сіздің балық. Не істесек екен? – деп Қайрат Нұрекеңе қарады. – Не істейміз? Ен тағып, қайтадан теңізге жібереміз. Қайрат дәл осылай болатынын біл­ген­дей еді. Алдын ала сырға жасат­қыз­ған. Онда “Бұл белуга Қазақстанның жеке меншігі”, енді бірі “Бұл белуга Қа­зақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың жеке меншігі”, деп жазылған-ды. Тоқетер сөзді Н.Ә.Назарбаевтың өзі айтты. Сөз тапқыштығы да жарасымды. – Бұрын қазақ ат мінгізетін еді, енді атыраулық қазақтар белуга мінгізетін болыпты. Әрине, бұл балық Қазақ­стан­ның жеке меншігі. Сырға тағылған қортпа тордан бо­са­тылды. Ол жарқ етіп қанаттарын жайып, Каспий ананың бауырына сүңгіді... Елбасының әлемдегі ең алып держава – Америка Құрама Штаттарына әр кездегі сапарлары есімде. Ең алғашқы сапары мен күні кеше аяқталған сапарын салыстырып көрер болсақ, замана сыны шыңдаған саясатшының ұлы тұлғасын көретініміз анық. Бұл жолғы сапар Қа­зақстан атты елдің абыройын асқақтатса, Елбасының мерейін тасытты. АҚШ Президенті Қа­зақ­стан басшысының екі елдің страте­гиялық байланыстары, оларды дамыту­дың болашағы туралы айтқандарын ай­рықша пейіл-ықыласпен тыңдады. Нұр­сұлтан Әбішұлының Ядролық қауіпсіздік жөніндегі жаһандық саммиттегі ұсы­ныстарына бүкіл әлем құлақ түрді. Елба­сы осындай жауапты сапардың үстінде, айрықша маңызды кездесулер арасында қырғыз халқының тағдырына қатысты да алаңдаушылығын ұмыт қалдырмай, бұл мәселені АҚШ, Ресей президенттерімен бірлесе талқылапты. Егер өмірдің өзі түрлі белестерден, алға ұмтылдыратын межелерден тұрады десек, биылғы Аме­рика сапары, Қазақстан Президентінің тікелей қатысуымен онда қабылданған ше­шімдер Елбасы Нұрсұлтан Назар­баевты әлемдік деңгейдегі саясатшы дейтін биік белеске көтергендігі сөзсіз. *  *  * Елбасы былай деп еді: “…Маған, әсіресе, 1999 жылғы Президент сайлауы қатты әсер қалдырды. Сол айларда терең ойланып жүрдім… Сайлауға бір аптадай ғана уақыт қалғанда туған ауылыма барғаным есте. Насихат жүргізуге емес, ата-баба аруағына тағзым етуге, әке-шешеме құран оқытуға, қалың елмен жүздесіп, ақсақалдардың батасын алуға барғанмын. …Кім болса да өмірдің қатал заңына бағынады. Бағынбаса Қарасайдай, Өтегендей, Сұраншыдай, Саурықтай батыр бабаларым, Сүйекемдей, Жәкемдей ақын бабаларым бағынбас еді. Бағынбаса дүниені дүрілдетіп кеше ғана өткен, қалың қазақты бір кемсеңдетіп кеткен Нұрғиса ағам бағынбас еді… Соны түсінгендіктен де маңдайыма жазған ғұмырдың әр күнін, әр сағатын еліме, жеріме арнағым келеді”. Иә, Президенттің әр минөті, әр сағаты, әр күні бағзы замандардан бері тағдырға есесі кеткен халқына қызмет етуге арналып келеді. Әлем саясат­керлерінің арасында ерекше болмысы­мен оқшаулана көрінетін Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев қазақтың, қазақстан­дықтардың тағдырын бүкіл әлем қызыға қарайтындай жағдайға жеткізіп келеді деуге болады. Солай бола берсін! Уәлихан ҚАЛИЖАН.