Панголин зауалы

Таяуда Оңтүстік Африка республи­ка­сының құқық қорғау қызметкерлері заң­сыз аң аулап, оны сатумен айланысып жүр­ген топты құрықтады. Олар «Қызыл кітапқа» енгізілген жануарларды ұдайы шетелге шығарып отыр­ған. Браконьерлерді қызықтырған – өте ерекше сүтқоректі панголиндер.

Панголин – терісі бауырымен жорғалау­шы­­лар секілді қабыршықты болып келетін ерекше сүтқоректі жануар. Сырт келбеті рептилийлерге ұқсағанымен, құмырсқа секілді жән­діктермен қоректенеді.

Біздің елге аты да, заты да беймәлім бұл жануарға қызығушылар саны мыңдап са­на­­лады. Шартараптың түкпір-түк­пірінде пан­голиннің еті мен елтірісі жоға­ры баға­ла­­нады. Жыл са­йын браконьерлер оны мил­лиондап аулайды. Оның адамға қарсы көр­сетер қайраны жоқ. Баяу қозғала­тын­дық­тан, тез қолға түсіп қалады.

Рас, халықаралық ұйымдар панголинді аулауға, өлтіруге, оның еті мен терісін сатуға тыйым салған. Алайда бұл браконьерлерді тоқтата алмай тұр. Сондықтан шығар, жан-жануарлардың ішінде ең көп ауланып, «қара нарықта» сатылатыны да осы жануар екен. Кей деректер бойынша жыл сайын оның 2,7 миллионы заңсыз түрде ауланады.

Ресми түрде тыйым салынғанына қа­ра­мас­тан, әсіресе Қытайда оған сұраныс жо­ғары. Елдегі дәстүрлі медицинада панго­лин­нің қабыршықты терісі дәрі ретінде пайдаланылады. Еті Оңтүстік Азиядағы бірқатар елде жеңсік ас саналады.

Қоршаған ортаны қорғаушылар полиция­мен бірлесіп, жыл сайын панголин сатумен айналысатындарды құрықтап жатады. Заңсыз ауланған жануардың етін өте көп мөлшерде жасырын тасып бара жатқандар ара-тұра қолға түседі. Мысалы, 2019 жылы Малайзияда панголиннің 30 тонна еті мен терісін елге алып кірмек болғандар ұсталды. Бұл – антирекордтық көрсеткіш. Яғни шамамен 90 мыңға жуық сүтқоректі жануар ауланған. Сарапшылардың есебінше, бұл заң­сыз тауардың жалпы құны 2 миллион дол­лардай.

CNN арнасының хабарлауынша, мейрамханаларда панголин етінің бір килосының бағасы 350 доллар шамасында. Ал «қара нарықта» браконьерлер жануарды 22 дол­лар­ға сатады екен. Оның терісінің құны Вьетнам, Қытай секілді елдердегі жайма базарларда 1 000 долларға жетіп жығылады. Осыдан-ақ панголин бизнесінің қара ниет­ті­лер­ге қаншалықты пайда түсіретінін аңғару қиын емес.

Бір айта кетерлігі – панголиндер ер­кін­дік­ке үйренген. Браконьердің қолынан құт­қарылған күннің өзінде аман қалуы екіталай. Өйткені еркіндіктен айырылған соң басқаша тірлікке көндіге алмай, құсалықтан өліп ке­те­ді екен.

Жалпы, әлемде браконьерлік тыйылмай тұр. Жыл сайын миллиондаған піл, мү­йіз­тұм­сық, қар барысы секілді сирек кез­де­сетін аңдар заңсыз ауланады. Қоршаған ортаны қорғаушылар мен жергілікті билік өкіл­де­рі­нің талпынысына қарамастан, қас­көй­лердің бә­рін бірдей қолға түсіру мүмкін емес.

Сарапшылардың айтуынша, күн са­йын қара құрлықта мыңнан астам жануар заңсыз ауланады. «Қара нарықтағы» заңсыз аң саудасының құны шамамен жылына 23 миллиард долларды құрайтын көрінеді.

Браконьерліктің қоршаған ортаға зияны орасан. Мәселен, браконьерлер 2014-2017 жылдар аралығында Африкада 100 мыңнан астам пілді өлтіріп, тісі мен сүйегін жымқырып кеткен. Осыдан бір ғасыр бұрын әлемде 100 мыңға жуық жолбарыс болса, қазір олардың саны небәрі 3 890 ғана.

Айтпақшы, заңсыз аң аулаудың екінші жағы да бар. Мұндай әрекет бұрын-соңды кездеспеген вирустардың таралуы қаупін туындатады. Естеріңізде болса, Конго мен Габонда басталған Эбола вирусы май­мыл­дар­дың етін тұтынғандықтан, адам­дар­ға жұққан. 2003 жылы Оңтүстік-Шығыс Азия­да бұрқ ете қалған SARS коронавирусы да жабайы аңдардан жұққанын ғалымдар дәлел­де­ген-ді.

Африкадағы браконьерліктің Қазақстанға қатысы қандай екеніне келейік. Уханьда басталған коронавирус пандемиясы әлі күнге ауыздықтауға көнер емес. Оған қар­сы вак­ци­наның шыққанына қарамастан, күн сайын вирус жұқтырғандар саны азаймай отыр. Ға­лым­дардың пайымдауынша, Covid-19 аталып кеткен вирус әуелі жарқанаттан пан­го­линге, одан адамға жұққан.

Адамзаттың қоршаған ортаға деген ашкөз­ді­гі­нің салдары осындай жаһандық індетке әкеліп соғып отыр. Табиғат ана адамдарды панголинге жасаған қиянаты үшін пандемия арқылы жазалап, зауал тарттырып жатқан тәрізді.