«Әдебиет – кәсіп емес, өнер» деген Ғабит Мүсіреповтің кітабы болған еді. Өзі де жер жыртып, етік тіккен Толстой да заманында «тамағыңды жер жыртып, етік тігіп тап, қаламгерлікті кәсіп қылма» деген сыңайдағы ой айтыпты. Жазушылық қалай мамандыққа айналды немесе айналады дегенді айналып өтіп, Харукидің осы кітабында суреттелген бір оқиға жайлы айтқымыз келіп отыр.
«Қайсыбір жазушылардың ұзақ жылдарға созылған достығы жайлы әңгімелерге аса сақтықпен қараймын. Әрине, жазушылар арасында да жүрек байлаған достық та болады, бірақ оның ұзаққа созыларына күмәнім бар. ...Соның бір анық мысалы – 1922 жылғы Парижде өткен салтанатты қабылдау, сонда Марсель Пруст пен Джеймс Джойс бір үстелдің басында отырып қалады. Игілікті шарада иықтасып отырса да, тіл қатыспапты. Төңірегіндегілер демін ішке тартып, өз уақытының, тіпті тұтас жиырмасыншы ғасырдың қос ұлы қаламгері не жайлы сөйлесер екен деп бағып отырыпты. Дәуірлік даңқы бар кездесу үнсіздікпен тәмамдалды. Бәлкім, екеуінің де өздері жайлы пікірлері тым биік болған да шығар», дейді Мураками.
Біз әдетте Әуезов пен Мұқановты баррикаданың екі жағында қарастырғанда, Толстой мен Достоевскийдің бір заманда, бір елде өмір сүре отырып, кездеспегені жайлы айтқанда, Пруст пен Джойстың да осы бір кездесуі жайлы ақиқатты аңыздар арасынан аршып алғымыз келетіні де бар ғой.
1922 жылғы кездесу дегенде, бірден мамырдың он сегізінші жұлдызындағы жазушы Сидней Шиффтің үйіндегі дастарханға ораламыз. Төрге жайғасуға ұмтылған төрт мейманның екеуі – Пруст пен Джойстың осы дастархан басындағы әңгімесінің бірнеше нұсқасы бар. Соның бірінде Джойс: «Пруст мырзаны оқымаппын» десе, Пруст: «Джойс мырзаның бірде-бір сөзін оқымағаныма өкініш білдіремін» депті делінеді.
Ал біріндегі әңгіме, тіпті қызық. Джойс: «Басымның сақинасы күнде ұстайды. Көзім бұлдырайды». Пруст: «Байқұс асқазаным-ай. Мені өлтіріп тынатын шығар». Әңгіменің ұзын-ырғасы осы. Тағы бірінде трюфельден жасалған ірімшік жайында тіл қатысқан делінеді.
Харуки Мураками дәл сол жылғы кездесудің үнсіздікпен аяқталғанын айтып отыр. Жалпы, ол екеуінің бір рет қана кездескенін еске алғанда, кімге сенеріңді білмейсің. Жалпы, әдебиеттің осындай әңгімелерінің өзі жаңа бір жасампаз жанрға айналып кетті.
Мемуарлар мүддемен, күнделіктер күдікпен, естеліктер есеппен жазылатын біздің кезеңде ештеңеге де таңғалуға болмайды.
