Негізі Домбровскис пен Гоял өткен жұмада жолығуға тиіс еді. Алайда түрлі себеппен оны кейінге қалдырды. Сауда-экономикалық қарым-қатынастан бөлек, Үндістан мен ЕО арасындағы саммит мәсе­лесі де талқыланбақ. Алғаш рет ұйым­дастырылып отырған бұл жиын биылғы мамырда өтеді. Оған Үнді­стан премьер-министрі Наренд­ра Моди мен Еуроодаққа мүше мем­лекеттердің басшылары қатыспақ.

Бұл кездесудің ерекшелігі мынада. Бұған дейін екі тараптың арасындағы келіссөздер аса сәтті болған емес. Мәселен, Үндістан мен қарт құрлық 2013 жылы бірқатар өзекті мәселелерді келісе алмай, құр қол тарқаған-ды.

Оның үстіне, Еуропалық одақ Нью-Делидің басты бәсеке­лесі Қытаймен таяуда ғана инвестиция­лық келісім жасасты. Яғни қарт құрлық Бейжің билігіне қырын қарап отырған жоқ. Бұл да екіжақты бай­ланысқа сызат түсіргені анық. Естеріңізде болса, былтыр Гималай тауы маңындағы шекарада Қы­тай мен Үндістан сарбаздары қақтығы­сып, 20-ға жуық жауынгер қаза тап­ты. Әлі күнге дейін екі ел ара­сын­дағы шекара дауы түбегейлі шешіл­ген емес. Ендеше, Үндістан өз бә­се­келесімен мәмілеге келуді құп­та­майтыны түсінікті.

Дегенмен, бұл жолы Еуропалық одақ тиімді еркін сауда әріптесін іздеп отырғаны анық байқалады. Таяуда ғана ЕО-ның төрағалығын ат­қаруға кіріскен Португалия Еуро­палық одақ пен Нью-Дели қарым-қатынасын күн тәртібіне шығарды. Ал осы елдің одақтағы өкілі Нуно Брито Үндістанды әлемдегі ең үлкен демократиялық ел деп мәлімдеді.

Еркін сауда келісімінен екі жақтың да ұтатыны – басы ашық мәселе. Біріншіден, Үндістан – Еуропа­лық одақтың басты сауда әріп­тестерінің бірі. Былтыр екі­жақты сауда айналымы 94,5 миллиард долларды құрады. Қарт құр­лық­­тан Гималайдың етегіне жеткен тауар­­лардың құны 48 миллиард дол­ларға жетсе, кері бағыттағы өнімнің бағасы 46,5 миллиард доллардан асты. Демек, Еуропалық одақ та – Үндістанның басты сауда серіктесі.

Еуропалық одақ экономикасының ауқымын мынадан-ақ аңғаруға болады. Қазіргі таңда қарт құрлық әлемдегі екінші экономика саналады. Ішкі жалпы өнім көрсеткішінің кө­лемі былтыр 15 триллион доллар­ды құрады. Бұл жалпы әлем эко­номи­касының алтыдан бірін құрайды.

Сондай-ақ ЕО әлемдегі ең үлкен экспорттаушы ретінде белгілі. Мәселен, 2019 жылы одаққа мүше-мемлекеттер құны 2,13 триллион еуродан асатын тауарды бас­қа ел­дерге сатқан. Өз кезегінде 1,93 трил­лион еуроның өнімін импорт­та­ған. Бұл – Еуропалық одақтан тыс ай­мақтармен жасалған сауда-эко­номикалық байланыс.

Екіншіден, Еуропалық парламентте айтылған зерттеуге сүйенсек, еркін сауда келісімі екіжақты тауар айналымын 10 миллиард долларға ұлғайтпақ. Мұны парламент мүше­лері де мойындап отыр.

Үшіншіден, Брюссель шенеунік­тері осындай қадам арқылы Қытай­дан келетін арзан тауарларға тәуел­ділікті азайтпақ. Ал Үндістан үшін бұл келісім мол инвестиция тартуға жол ашады.

Төртіншіден, келісімнің саяси астары да бар. Үндістанның Еуропа­лық одақтағы өкілі Сантош Джа журналистерге берген сұхбатында мұны жасырған жоқ. «ЕО мен Үндістан арасындағы қарым-қатынас жалғыз аяқпен тұра алмайды. Егер екі аяғы тең болса, яғни экономикалық және геосаяси қатынас орнаса, нығая түседі», деді ол.

Әйтсе де, осы аптадағы кездесуде екіжақты келісімге қол қойылуы неғайбіл. Өйткені  бірқатар өзекті мәсе­леде Брюссель мен Нью-Дели­дің пікірі екіге жарылады.

Мәселен, Үндістанның шетелден келетін тауарларға қоятын жоға­ры салығы тауар айналымына ай­тар­лықтай нұқсан келтіреді. Сондай-ақ ел билігінің «Үндістанда өндір» стратегиясы да халықаралық талаптарға сай емес.

Еуропалық одаққа ұнамауы мүмкін тағы бір мәселе мынада. Үндістан – климаттың өзгеруіне ай­тар­лықтай «үлес» қосып отырған ел. Парникті газдар шығару бойын­ша әлемде үшінші орында тұр. Жыл сайын шамамен 3 гигатонна көмір­қышқыл газ шығарады. Яғни жаһандық парникті газдарды шы­ға­рудың 7 пайызы – Үндістанға тиесілі.

Әрине, ел билігі Париж келі­сіміне сәйкес 2030 жылға қарай парникті газдарды шығару көлемін 33-35 пайызға дейін азайтуға уәде берді. Қазіргі таңда осы бағытта жұмыстар атқарылып жатыр. Бірақ еуропалық стандартқа сай технология енгізіп, саны 1,4 миллиардқа жеткен халықты асырау оңайға соқпайтыны анық.

Жалпы, қарт құрлық жеңіл­детілген экономикалық байланыс орнатып, диалог қалыптастыруға қарсы емес. ЕО-дан басқа да елдермен еркін сауда нарығын құру секілді түр­лі келісімдер жасасқан. Атап айт­қанда, 38 мемлекетпен түрлі дең­гейдегі сауда-экономикалық мәмі­леге келген. Оған қоса, Кариб теңізі ел­дері, Африка, Оңтүстік Аме­ри­ка мем­лекеттерімен осы бағытта келіс­сөздер жүргізуде.

Таяуда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев ЕАЭО-ға мүше-мемлекеттердің басшыларына үндеу жолдап, «ЕАЭО – ЕО» форматында диалог қалыптастыру жұмысын белсенділендіріп, жүйе­лендірудің маңызын атап өтті.

«Еуропалық комиссиямен және Еуроодақтың өзге де органдарымен ынтымақтастық теңқұқылы және прагматикалық тұрғыда болуға тиіс», деді Қазақстан Президенті. Оның Еуропалық одақпен қарым-қатынас орнату жөнінде сөз қозғауы бекер емес.

Еуропалық комиссияның мәлі­метіне қарағанда, 2019 жылы Қазақ­стан мен ЕО арасындағы тауар айналымы 24,3 млрд еуроны құраған. Осылайша, біздің ел ЕО-ның сыртқы сауда әріптестері тізімінің 31-сатысына жайғасты. Соның ішінде қарт құрлыққа 18,3 миллиард еуро көлеміндегі өнімді экспорттасақ, импорттың құны 5,9 миллиард еуродан асты.

Тәуелсіздік алғалы бері «тоғы­зын­шы аумаққа» 330 млрд доллар тікелей шетелдік инвестиция тартылған. Соның 50 пайызға жуығы – қарт құрлықтың еншісінде.

Қорыта айтқанда, Еуропалық одақ қазіргі таңда еркін сауда байланысын орнататын тимді серіктес іздеп отыр. Бірқатар мәселеде бас­тары бір қазанға сыймайтын Үндістан­мен және Қытаймен түрлі келі­сім­дерге баруы да осыны аңғар­тады. Ендеше, Еуразиялық эко­но­ми­калық одаққа мүше-мем­лекеттердің де қарт құрлықпен мәмілеге келуіне мүмкіндік мол.