Жалпы, коммуналдық қызметтің құны қалай қалыптасады? Монополия мекеме құзырлы орынға өтініш жолдағанда тарифті өзгерту себептерін толық көрсетеді. Яғни тұтынушыға ұсынылатын жұмыс көлемі ғана емес, соған жұмсалатын шығын мөлшері де есептеледі. Соның ішінде мәселен, энергетикалық қуаттарды өндіру үшін технологиялық мақсатқа жұмсалатын отын да бар. Ал Атырау жылу-электр орталығы қазандықтарына шикізат ретінде табиғи газды пайдаланатындықтан, өз жұмысын жеткізушілердің қызметіне қарай реттеп отырады. Әр жылы «көгілдір отын» құны қаншалықты өзгеріп отыратындығын ескереді.
Міне, осы орайда «Атырау-Жарық» акционерлік қоғамы директорлар кеңесінің төрағасы Оразғали Қаршегеновтің Энергетика министрлігіне жолдаған хатында көрсетілгендей, «Интергаз Орталық Азия» АҚ-ның қызмет құнын кенет көтеруі төбеден ұрғандай әсер еткен. Расында да, өзгесін сөз етпегенде, тек осы отынға жұмсалатын қаржы жоспарлы 2 млрд 402 млн 765,16 мың теңгеден 4 млрд 613 млн 917,39 мың теңгеге күрт көтеріледі екен. Демек, өсім 192 пайызды құраған. Соның салдарынан жалпы кәсіпорын бойынша коммуналдық қызмет көрсету үшін кететін шығын 7 млрд 929 млн 271,93 мың теңгеден 10 млрд 140 млн 424,17 мың теңгеге артқалы отыр. Сонда арадағы үш млрд теңге шамасындағы қаражат қалай жабылмақ?
Атырау жылу-электр орталығының қазандықтарға пайдаланатын биылғы отын шығыны 2 млрд 211 млн 152 мың шамасында күтілуде. Бұл – о бастағы белгіленген межеден екі есе дерлік артық көрсеткіш.
Он шақты жылдан аса уақыт жүйелі жүргізілген инвестициялық бағдарлама нәтижесінде атыраулық энергетиктер бірнеше ірі жобаны межеге сәтті жеткізіп, аймақта электр және жылу энергияларына байланысты түйткілдердің түйіні тарқатылған-ды. Кәсіпорын да жемісті жұмысын жалғастырып жатқан. Бірақ мына жағдай қалыпты қызметке кедергі келтірді. Енді нендей амал бар?
Осы орайда шекті тарифке түзету енгізуге тура келеді. Атыраулық кәсіпорын өткен жылғы 28 тамызда Энергетика министрлігіне оны реттеу жөнінде ұсыныс жолдаған-ды. Бұл республика бойынша монополия мекемелердің табысты жұмыс істеуі үшін есебін жаңа жүйемен жүргізу қажеттігінен туған. Соған байланысты биылғы 19 қаңтарда шекті тариф бекітілгенше «Интергаз Орталық Азия» АҚ-ның тасымалға белгілеген бағасын тоқтата тұру да айтылды.
Атыраулық энергетиктер аталған компанияға хатпен шығып, тасымал бағасын көтеруді сәл кейінге қалдыруды да сұраған. Бірақ олар биылғы 27 қаңтарда қайтарған жауабында келісім бермеген. Сондағы айтатын уәжі – Қызылорда-Жезқазған-Теміртау-Нұр-Сұлтан арасын жалғайтын «Сарыарқа» магистральды желісін сенімді басқаруға алуына байланысты шығын көлемінің артуы.
Бірақ бұл шығынды біреудің, яғни атыраулықтардың есебімен жабу жарасымды ма?
Осы орайда облыс тұрғындарының жағдайын жақсарту үшін «Атырау-Жарық» АҚ, оның бір өндірістік буыны – жергілікті жылу-электр кәсіпорны басшылығының тығырықтан шығу үшін жан-жаққа хат жолдауы – қарапайым тұтынушылардың тұрмысы түзу болуын көздегендік. Себебі бұлардан басқа Ұлттық экономика министрлігінің Табиғи монополияларды реттеу комитетіне, «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасына өтініш жіберіліп, «көгілдір отынды» тасымалдау құнын көтермеу сұралған.
Мұның бәрі кәсіпорынның қалыпты қызметін қалыптастыру ғана емес, қарапайым халықтың қалтасына қол салмау үшін де жасалған-ды. Күллі аймақты электр және жылу энергияларымен қамтамасыз етіп отырған өндіріс ошағы да ойсырап қалмауы қажет, тұтынушы да қиналмауы керек.
Қалыптасқан жағдай қолданыстағы тарифке өзгеріс жасау қажеттігіне соқтырды, ал ол қалай жасақталады? Бүгінде Атырау жылу-электр орталығынан өндірілетін әр гигакалория жылу энергиясының құны – 7 516,95 теңге. Облыстық табиғи монополияларды реттеу департаменті өткен жылғы 2 қарашада осылай бекіткен. Содан халыққа ұсынылып отырған баға – 4 832 88 теңге. Байқап отырғаныңыздай, жылуды өндіруге кететін шығыннан екі есе дерлік аз.
Ал арадағы айырма немен өтеледі? Кәсіпорынның бұл шығыны қалай ақталады? Міне, осы орайда тұтынушылардың басқа тобына салмақ салынады. Мәселен, кәсіпкерлерге арналған тариф – әр гигакалориясына 14 209,89 теңге. Ақырында, бюджеттік мекемелерге бекітілген тариф 16 078,17 теңге болатын.
Енді табиғи газ қымбаттаған сәтте осы тарифті аз-кем көтеру керектігі туындады. Монополия мекеме тұтынушыға салмақ салмай, бизнес нысандары мен бюджеттік мекемелерге арналған бағаны өзгертуді ұсынған. Оның да екі нұсқасы қаралған. Біріншісінде, кәсіпкерлік құрылымдары мен бюджеттік мекемелерге өсім 6,46 пайыз көлемінде көрсетілген. Екіншісінде, соңғыларының тарифін ғана қазіргі 16 078,17 теңгеден 19 243,68 теңгеге көтеру көзделген.
Соңғы нұсқаның тиімділігі – қазіргі пандемия кезінде бизнес нысандарын қолдау. Расында да, олар біраз шығынға батып отыр. Енді коммуналдық төлемді көтерсе, оны мүлдем төлей алмау қаупі де жоқ емес. Оның сыртында осы шығынды жабу мақсатында ертең өндірген өнімі мен көрсетер қызметін халыққа қымбатқа ұсынса, ол да қарапайым жұртшылықтың қалтасына салмақ салады. Міне, осыны ойлаған энергетиктер кәсіпкерлік құрылымдарға арналған тарифті де қозғамағанды жөн көрген.
Жалпы, Ұлттық экономика министрлігінің Табиғи монополияларды реттеу комитеті облыстық департаментінің бұйрығына орай «Атырау жылу-электр орталығы» АҚ бойынша 2021-2025 жылдарға арналған жылу тарифі белгіленген. Қолымыздағы кестеге қарағанда, оны осы аралықта сатылап көтеру көрсетілген. Алайда, атыраулық энергетиктер биыл төлем мөлшерін былтырғы деңгейде сақтауды шешіпті.
Ал жылу энергиясын өндірушілердің шаш етектен шығыны осымен өтелді ме? Әрине, жоқ. Жаңа тариф ақпаннан бастап күшіне енеді десек, «көгілдір отын» тасымалына байланысты қаңтардағы шығынды жылу-электр орталығы өзі көтермек.
Меңдібай СҮМЕСІНОВ,
журналист
