Қоғамда «жастар кітап оқымайды» деген дабыл әлі тоқтаған жоқ. Әйтсе де бұл пікірдің поэзияға һәм жас ақын Айжан Табаракқызының шығармашылығына қатысы шамалы екеніне сеніңіз (салыстырмалы түрде алғанда, шынында да бүгінгі оқырман проза оқымаса да, өлеңнен алыстай қойған жоқ). Неге десеңіз, автордың өз аудиториясы қалыптасқан. Ақын кеңістігінде бәрі де өзі секілді сағынады, жылайды, назданады, өкінеді... Ең бастысы, автор «тағдыр көшесінде жүргенде жан тазалығын сақтауға, сезім көшесінде жүргенде жүрек тазалығын сақтауға, көңіл көшесінде жүргенде ой тазалығын сақтауға» ұмтылады. Осы үшін де оқырман ақын өлеңдеріне иық сүйеп жұбанатын болар, сірә.
Жұбаныш іздеп қайтады құстар,
жанына батып қай қайғы?
Ештеңе ұқпас жеңілтек жел кеп,
жапырақпенен ойнайды.
Сары бауыр дала бүк түсіп жатыр,
жазын қия алмай басқаға.
Уақыт дегенің мөлт ете түскен,
сұмдайрықтағы жас қана.
Жанымды қарып қып-қызыл сөзбен,
балконда ұзақ ой шектім.
Бізге де мүмкін қайту керек пе,
жаныңды ұқпай қойса ешкім.
Бәріне өзі кінәлі жандай,
аулада отыр Күз үнсіз.
...Ылғи да маған тесіле қарап
тұрады бір көз
– Сіз кімсіз?!
Құстар-ау, құстар...
Мен де сендердей,
қайтуым үшін келіп пе ем?
Тым ұза-а-қ болып көрінеді осы,
бұл өмір маған неліктен?
Көңілге уақыт жамау болмасын,
кеш сездік, неге кеш білдік?
Тіршілік дегенің – қайту екен ғой,
қайтудың мәні – ∞ !
Оның өлеңдерін бақытты адамдар оқымайды деседі. Тіпті бір оқырман «Жақында тұрмысқа шықтым. Өмірім жақсарды. Содан бері Сіздің өлеңдеріңізді оқымайтын болдым», деп мойындапты. Жылайсың ба, күлесің бе?.. Қоғамдағы басқа жандардың бақытқа жеткені, әрине қуантады. Алайда бір қыз тұрмысқа шықса, ақын бір оқырманынан айырылады. Парадокс.
Айжан Табаракқызы поэзиясының аспаны күңгірт. Кей-кейде күннің сәулесі көрінетіні болмаса, сұп-сұр болып тұра береді. Бірақ ешқашан найзағай жарқылдамайды. Әрі кетсе, себелеп жаңбыр жауар. Өйткені өлең табиғатында ашу, қыжыл деген жоқ. Тек наздана сөйлеген, тағдырға көндіккен жалғыз қыз бар. Ең бастысы, ақынның лирикалық кейіпкері әдемі мұңая алады. Және ол өлімді де жат көрмейді. Бірақ бәрінен баз кешіп, жалаң түңілуге де бармайды. Ғұмырдың жалғандығын тағы бір еске алып, біреуді себепсіз сағынар, кейде ақ жауынмен қосылып бір жылап алар, сөйтіп отырып:
Ынтызар қылар ғұмырда
не қалды дейсіз,
Арманның бәрі де жалған.
Бірдеңе қылып өмірді сүре тұрайық,
Басқасы келмеді қолдан, – деп қаламын сүйкей салып, әйтеуір, бір жақсылықтан үміт күтеді. Осылайша, бойдағы түрлі сезімдер көңілдің күйімен ырғақты ауысып отырады. Бұл – ақынның өз мезгілі. Тіршіліктің төрт маусымынан жалығып, құлазыған адамдар Айжанның осы мезгіліне асығады. Онда, образды түрде, мәңгілік қалмаса да жүрек қағыстары қалыпқа келгенше көңіл суарады. Ең бастысы, кез келген оқырман ақын өлеңдеріне міндетті түрде оралады. Поэзияның беймәлім сиқыры осы болар.
Бір қарағанда, ақынды өмірден ерте түңілген пессимист деп ойларсыз. Тіпті, «жылауық ақындар» тобының шың басына Айжанды қоярсыз. Дегенмен, ондай ұйғарымға асықпаңыз. Оның «жылауық» жырлары, жүрек назы – бәрі-бәрі өзіне ғана жарасады. Ал Өкініш, Сағыныш, Аңсар... – ақынның поэтикалық эмблемасы сынды. Лирикалық тынысы сол мұңдармен ғана шарықтайтындай. Ол осы көңіл күйде ғана жақсы жаза алатындай. Өйткені ол оның стихиясы.
Оның маған ұнайтыны сияқты,
Жаным содан жылайтыны сияқты,
Күте-күте жаңбыр жуып жамалын,
Жапырақтың құлайтыны сияқты,
Адал емес дүние!
Кейде елестің алдайтыны сияқты,
Еш естелік қалмайтыны сияқты,
Жалқы сезім қоңыр баққа бәрібір
Екеу болып бармайтыны сияқты,
Әдемі емес дүние!
Дәл бүгінгі салқын жаңбыр сияқты
Тұрмын жылап...
Ол да Тағдыр сияқты...
Қайран әппақ дүние!..
Ақын Құдайды жиі еске алады. Сол үшін де өмірдің өткінші екенін саналы түрде түсінеді. «Өзін іздеп жүргенде өткен де, кеткен, құнын білмеген шақтарына» өкінеді. Кейде көз түгіл, көңіл жетпейтін бір мекенге кеткісі келеді. Және онысын жасырмайды, Құдайына ашық айтады.
Кеткім келеді...
Ұмыт боп шер мен шеменім,
Гүл өсер сосын мен жүрген
соқпақта мұңлы.
...Қайырсыз болса тірлігім
Тәңірім бәрін,
Қалаймын тоқтатқаныңды.
Ал осы жүректі қарыған мұңды сезімдердің бәрі неден деп ойлайсыз? Бәлки, «кінәлілерді» кешіре алмағандығымыздан. Мүмкін, жауапсыз сезімдерден. Адам өмірді таныған сайын себепсіз түңіле береді емес пе?.. Ал ақын бұның себебін философияға тіпті жақындатпайды. Жәй ғана:
Қадірсіз ойын тірліктен қажытқан
сайын,
Үйір келеді неліктен күнәға адам?
Тағдыр да,
Түн де жазықсыз...
Осының бәрі
Дұрыстап жыламағаннан... – дей салады.
Автор осы секілді шалт бұрылыстарды өлеңде нәзіктікпен астастыра шебер қолданады. Әрине, бұл қазақ поэзиясында жаңалық емес. Тұтас бір толқын еліктеген Гүлнәр Салықбайларға тән осы стильді әр ақын өзінше жазып бақты. Алайда бәрі Гүлнәр Салықбай бола алған жоқ. Оған жартылай ұқсап, жартылай ұқсамаған ақындар бүгінде өз орындарына келген сыңайлы. Әлқисса. Ақын қаламы лирикалық тосын шешімдермен қатар лирикалық юморға да жүйрік. Онда да биязы ишарамен лирикалық қаһарманға наздана үн қатады.
Назы көп бұл жүректі қайтер екем?
Білмеймін, қай тағдырға бұйырасыз...
... Өмір жайлы бірдеңе айтар десем,
«Өлеңдерің жақсы...»
– деп жымиясыз...
Әдебиетімізде ақындар қай кезеңде де көп болған. Қазір де прозаға қарағанда поэзия ілгері келеді. Бұл, әрине, топ ақынның бәрі классик деген сөз емес. Әйтсе де, «нәрсіз ақындық, сиыр жорғалыққа» (М.Әуезов) біржола түскен өлеңшілермен салыстырғанда, бүгінгі кейіпкеріміз Айжан Табаракқызының қаламы бөлек. Ақынның сәтсіз шыққан эксперименттері мен поэтикалық қуаты әлсіз тартатын кей өлеңдерін мақсатты түрде назарға алмадық. Әрі бұл жазғанымыз шығармаға сын немесе талдау болмаған соң, тек өлең мен өмір арасындағы ойларды ғана баяндадық.
«Қайда жүзерін білмегенге жел оңынан тумайды», дейді Монтень. Поэзияның алып мұхитында өзінің не жазатынын, қалай жазатынын білген һәм сол болмысымен оқырманға ұнаған ақын Айжан әрқашан тек көңіл күймен жазды. Әрине, ол заңды шығар. Алайда соңғы уақытта автордың өлең жазбай жүргенін ерекше еске салып, өзінің мөлдір өлеңдеріне қайта оралса екен, лирикадан жаңа арна тауып, ашыла түссе екен деген ізгі ниеттеміз.
