Болашақ бокс жұлдызы 1932 жылдың 8 мамырында АҚШ-тың Арканзас штатында дүниеге келді. Сол кездегі барлық қара нәсілділер секілді Листондар отбасы да кедейліктің азабын әбден тартты. Әкесі Тобидің екі әйелі болды. Алғашқысы 15 нәрестені дүниеге әкелсе, екіншісі 10 бала тапты. Сонни сол шаңырақтағы 24-нші перзент. Олардың барлығы да өз беттерінше өсті. Өйткені ішімдікке әбден салынған Тобидің оларды бағып-қағуға мұршасы болмады. Ол араққа сылқия тойып алып, әйелдерін алма-кезек сабайтын. Әкелерінің қаһарынан қорыққан ұлдары мен қыздары көп жағдайда үйдегі жылы төсекте емес, мал қорада немесе далада ашық аспан астында түнейтін. Осындай азапқа шыдай алмаған екінші әйелі екі-үш баласын жетектеп, Миссури штатында орналасқан Сент-Луис қаласында тұратын туған-туыстарына көшіп барады.
Содыр әкесінен көп таяқ жеген Соннидің де шыдамы таусылады. Бір күні ол анасын іздеп, Сент-Луиске сапар шегеді. Үлкен шаһарға келген кезден бастап, бозбала теріс жолға түседі. Қылмыстық топ құрып, ұрлық істейді, пәтерлер мен түрлі мекемелерді тонайды, төбелес кезінде суық қару қолданып, қарсы келгендерге тапанша кезенді. Ақыры істі болып, 17 жасында 2,5 жылға түрмеге қамалады.
Темір тор жас жігітті тәрбиелей алмады. Бостандыққа шыққаннан кейін де ол жаман әдетінен арылған жоқ. Керісінше, өжеттігі, бірбеткейлігі, салқынқандылығы, батылдығы және қатыгездігімен көзге түскен Листонның қылмыс әлемінде беделі күрт артты. Сент-Луистің небір баукеспе ұрылары мен басбұзарларының барлығы да Соннимен санасатын. Тіптен ол атақты гангстер Фрэнки Карбоненің өзімен дос болған деген де сыбыс бар.
Түрмеден шыққан бетте Сонни тағы да ұрынады. Бірде такси тоқтатып, үйіне бара жатқанда көлікті полицейлер тоқтатады. Құжаттарды тексеру барысында тәртіп сақшысы жүргізушіге жөн-жосықсыз килігеді. Сонни мүсәпірге араша түспек болған еді, заң қызметкері оның ар-намысына тиетін сөздер айтады. Листон әуелде үндемеді. Ал полицей қояр емес. Ол оны «қара нәсілді қарақшы» деп балағаттайды. Сол кезде Соннидің сол жұдырығы сақшының иегіне сақ ете қалды. Екі бүктетіліп түскен сақшы қара жолдың бойында ұзақ уақыт бойы ес-түссіз жатты. Сөйтіп Листон екінші рет темір торға жабылады.
Түрменің өзінің жазылмаған заңы бар. Ол өте қатал заң. Темір қапаста кім мықты, сол үстемдік жүргізеді. Осалдар мықтылардың бұйрығын бұлжытпай орындауы тиіс. Сонни де көптің бірі болып қалғысы келмейді. Күш-қуаты бойына сыймай жалындап тұрған жас жігіт те қасындағыларға әмірін жүргізгісі келді. Сол мақсатына жету үшін қара жұмыстан босағанда қап ұрып, темір-терсек көтеріп машықтанды. Денесі кәдімгідей ширығып, соққан жерін ойып түсіретіндей деңгейге жетті. Әсіресе, оның сол қолының жойқындығы таңдандыратын. Соннидің солақайының дәмін татқан талай тарланбоз есінен талып жатқанын көзі қарақты көрермендер әлі ұмыта қоймаған болар.
Екінші мәрте түрмеге түскен Листонның өмірге деген көзқарасы түбегейлі өзгереді. Сол кезде ол өзінің бойындағы бұла күшті бекер босқа сарқығанша, спортпен айналысудың әлдеқайда тиімді екенін түсінді. Өйткені шаршы алаңға тек қарсыласыңды ұрып-соғу үшін ғана шықпайсың. Әр жекпе-жекте жеңіске жетсең, сыйақы аласың. Сол арқылы материалдық жағдайдыңды да түзеуге мүмкіндік бар. Соны қаперіне мықтап түйген Сонни түзеу мекемесінде қызмет етіп жүрген дін қызметкері Алоис Стивенстің қол астында жаттығып, жұдырықтасу өнерінің қыр-сырына қанығады.
1952 жылы түрмеден босаған Сонни білікті бапкер Джонни Тако жетекшілік ететін бокс залына келеді. Сол жерде жатпай-тұрмай жаттықты. Алғашында томаға-тұйық жүретін жігіт бірте-бірте бапкеріне сыр ашатын болды. Оңашада өзінің балалық шағы, әкесінен көрген азабы, басынан кешкен оқиғалары туралы Такоға тәптіштеп тұрып әңгімелеп беретін. Иә, Джонни де Соннидің «тегін жігіт» еместігін іші сезетін. Дұрыстап баптасаң, дап-дайын чемпион. Тек тілін тауып, оң бағыт беру керек. Осы жайттың барлығын ой елегінен өткізген Тако оған бар білгенін үйретеді.
Қырағы бапкер қателеспеген екен. Алғашында әуесқойлар арасында күш сынасқан Сонни қысқа ғана мерзім ара-
лығында елеулі табыстарға қол жеткізеді. Атап айтсақ, 1952 жылы Чикагода дәстүрлі түрде өтіп тұратын «Алтын қолғап» турнирінде бас жүлдені олжалады. Финалдық сайыста ол анау-мынау емес, Хельсинки Олимпиадасының жеңімпазы Эдвард Сандерстің өзінен басым түсті. Сондай-ақ түрлі халықаралық турнирлерде АҚШ чемпиондары Джулиус Гриффин мен Лу Графф, Еуропа біріншілігінің қола жүлдегері Герман Шрайбауэр сынды саңлақтарды сабайды.
1953 жылдың күзінде Сонни Листон кәсіпқой рингтегі тұсаукесер кездесуін өткізіп, Дон Смитті бірінші раундта-ақ ұрып жығады. Бір жылда сегіз жекпе-жек өткізген ол жеті рет жеңіске жетті. Листон тек Марти Маршалға ұпай санымен есе жібереді. Есесіне одан кейін АҚШ боксшысы қарсы келгендердің барлығын қоғадай жапырып, сан миллион жанкүйердің назарын өзіне аударды. Бір кереметі, 1955-1963 жылдар аралығында қатарынан 29 рет рингке көтерілген ол барлық бәсекені өз пайдасына шешті. Және де бұл жеңістердің бірде-біреуі еш күмән туғызған жоқ. Осы орайда «Бұрындары мен көшеде адамдарды соққыға жыққаным үшін талай рет істі болып, түрмеге қамалдым. Қарабет болып, елдің қарғысын алдым. Ал қазір рингте адамдарды оңдырмай сабағаным үшін әжептәуір ақша аламын. Сонымен қоса, мақтау сөздер естіп, елдің алғысына бөленіп жүрмін. Міне, өмір деген осы!», деп Соннидің әзілдегені бар.
Листонның даңқы шартарапқа тез таралғанымен, жанкүйерлер оған бірден жылы қабақ таныта қоймады. Жанкүйерлер оған түрлі лақап аттар қоюдан жалықпады. «Гангстер», «Кинг Конг», «Жыртқыш», «Қара маймыл», «Тас дәуірінің адамы» деген атаулардың барлығы да Сонниге қаратылып айтылды. Бірнеше рет түрмеге түсіп, қылмыс әлемімен байланысы бар адамның зор беделге ие болып, үлде мен бүлдеге орануын қоғам қабылдай алмады. Ал боксшының өзі ондай алыпқашпа әңгімелерге аса мән бермейтін. Оның ойы – тек чемпиондық тәжді иелену еді.
Айтқандай-ақ, әрбір жеңіс оны алтын белбеуге жақындата түсті. Ақыры, 1962 жылы Сонни Листон әлем чемпионы Флойд Паттерсонмен күш сынасу құрметіне ие болды. Қос тарланның айқасы Чикагода ұйымдастырылды. Алайда бұл көріністі «айқас» деп айтуға да келмейді. Алтын белбеу сарапқа салынған сайыста Паттерсон оған қарсылық көрсетіп те жарытпады. Кездесу бірінші раундта-ақ аяқталды. Әлем чемпионын тұғырдан тайдыру үшін небәрі 126 секунд жеткілікті болды. Сөйтіп аса ауыр салмақтың алтын белбеуі Сонни Листонға бұйырды.
Араға бір жыл салып, қарымта кездесу ұйымдастырылды. Бірақ Лас- Вегаста өткен кездесудің Чикагодағы жекпе-жектен еш айырмашылығы болмады. Бірінші раунд бел ортаға жеткен тұста Паттерсон тағы да жер құшып жатты. Бұл бәсеке бар-жоғы 130 секундқа созылды. Сол сәтте спортсүйер қауым «Арканзастың аюын» алдағы бес-алты жылда енді ешкім тоқтата алмайды деп топшылады.
Алайда ол сәт ұзақ күттірмеді. Алтын белбеуді иеленгеніне жарты жылдан енді асқанда сойқан соққылы Сонниді сабасына түсіретін саңлақ табылды. Ол – кәсіпқой бокстың болашақ королі Кассиус Клей еді. Листонның даңқы дүркіреп тұрған шағында Луисвилдің тумасы чемпионды сан мәрте жекпе-жекке шақырды. Өз-өзін жарнамалауды ұнататын жігіттің бұл әрекетін жанкүйерлер авантюрлік қадам деп есептеді.
Алға қойған мақсатын жүзеге асырмай тыным таппайтын Клей ақыры Листонмен айқасу мүмкіндігіне ие болды. Қос саңлақ 1964 жылдың 25 ақпанында Майами-Бичте күш сынасты. Көпшілік Сонни жеңеді деп жорамалдады. Бірақ алтыншы раундтан кейін «қолым көтертпейді, көзім көруден қалды» деген желеумен әлем чемпионы жекпе-жекті жалғастырудан бас тартты. Сөйтіп Листон алтын белбеуден айырылды...
Кейіпкеріміз 1970 жылдың 30 желтоқсанында 39 жасқа қараған шағында жұмбақ жағдайда көз жұмды. Бірер күн төркінінде қонақта болған әйелі үйіне оралған бетте күйеуінің өлі денесін көріп, дереу полицияға хабарлайды. Бірақ әйгілі боксшының неден немесе кімнің қолынан өлгені әлі күнге дейін анықталған жоқ. Осы оқиға жайында күні бүгінге дейін сан түрлі әңгімелер өрбуде. Біреулер «Листон есірткі заттарды мөлшерден тыс пайдаланған. Содан жүрегіне салмақ түсті» десе, енді біреулер «Соннидің түбіне жеткен өзінің сыбайластары. Оны өлтірген мафияның мүшелері» деген уәжді алға тартты.
Міне, 1953-1970 жылдары шаршы алаңды шайқаған АҚШ-тың атақты боксшысының тағдыры осындай.
