2020 жылдың 1 қаңтарындағы есеп бойынша Ақтөбе қаласы тұрғындарының 99,2%-ы мен ауылдық елді мекендердің 85,7%-ы орталықтандырылған таза ауыз сумен қамтамасыз етілген. Қазіргі уақытта Ақтөбе қаласы тұрғындарының саны 550 мың адамға жетсе, орталықтандырылған құбырмен жететін ауыз су үшін жеке тұрғындарға тарифтік мөлшерлеме 1 текше метрге 85,5 теңгені құрайды. Қала тұрғындарының ауыз суды тәуліктік тұтыну мөлшері де жылма-жыл өсіп барады. Мәселен, су тарату желілері арқылы қала тұрғындарына 2006 жылы тәулігіне 62 227 текше метр, 2015 жылы 109 010 текше метр су жіберілсе, 2020 жылы бұл көрсеткіш тәулігіне 120 мың текше метрге жеткен. Осылайша, қала мен оған қанаттас елді мекендер тұрғындар санының көбеюімен орталықтандырылған құбыр арқылы жететін ауыз суды тұтыну мөлшері де, су сапасына деген сұраныс та өсуде. Мұның өзі қаланың су таратушы желілеріне де едәуір салмақ түсіріп отыр.
Облыс орталығы тұрғындарын ауыз сумен қамтамасыз етіп отырған бірыңғай оператор – «Aqtobe su-energy group» АҚ-ның қалада 1 116 шақырымдық құбыр желісі бар. Монополист 31 тоғаннан жерасты суын жинайды. Соның бірі – 1986-1987 жылы пайдалануға берілген, Ақтөбе қаласынан 45 шақырым қашықтықтағы Алға ауданының аумағында орналасқан Құндақтықыр су тоғаны. Бұл жерден артезиандық тәсілмен жерасты суы ең бірінші рет 1986 жылы алына бастады. Қазіргі күні 200 метр тереңдіктен алынатын жерасты суы резервуарға жиналып тазартылған соң, 45,3 шақырым құбырмен Ақтөбе қаласына жіберіледі. Биыл Құндақтықырдың 8 ұңғысын тазартуға республикалық бюджеттен қаржы бөлініп, жер астынан алынатын су көлемі ұлғайтылмақ.
Көп қабатты үйлерге және ғимараттарға жылу беріп, ауыз сумен жабдықтайтын және кәріз желілеріне жауапты бірыңғай операторға айналған «Aktobe su-energy group» АҚ қызметіне тұрғындардың шағымы шілде-тамыз айларында көбейеді. Өйткені жаз ортасында Ақтөбе қаласының шеткі аудандары – Тұрғын үй қалашығы, Ақжар, Бауырластар елді мекендері тұрғындарына су жетпейді. Бауырластар тұрғын үй алабының тұрғындары 10 шақырым Ақтөбе қаласынан бөтелкемен ауыз су таситынын айтып шағынады. Бөшкелеп су сататындар да осы кезеңде төңіректейді.
Облыс орталығындағы Тұрғын үй қалашығы ауданындағы ескі көп қабатты үйлердің жоғары қабаттарына да су көтерілмейді. Жазда Ақжар елді мекенінің тұрғындары да ауыз су тапшылығын сезінеді. Таңертеңгілік және кешкілік сағатпен берілетін су құбырдан сыздықтап қана ағады. Ақтөбе агломерациясына кіретін Ақжар елді мекенінде жерасты суы 4 ұңғыдан қазылса да су жетпей жатыр. Өйткені, су тоғаны 1200 жер учаскесіне арнап салынғанымен, бүгінде мұндағы абонент саны 2 750-ге өскен. Қала әкімі Асхат Шахаров Ақжардағы су тапшылығын жою үшін көктемде қосымша 2 ұңғы қазылады деп сендірді.
«Aktobe su-energy group» су жетіспеушілігін таратушы желілерінің тозғандығымен түсіндірсе, тұрғындардың пікірі басқаша. Жұртшылық қаладағы су жетіспеушілігіне ауыз суды бей-берекет пайдаланып жатқан кәсіпкерлік нысандары кінәлі дейді. Соның ішінде Ақтөбедегі монша, сауна, көлік жуатын орындар шаруашылық қызметтерінде техникалық суды емес, құбырмен келетін ауыз суды шектен тыс мөлшерде пайдаланып отыр. Оларды ешкім бақылап жатқан жоқ. Өйткені кәсіпкерлер қызметін тексеруге мораторийдің жариялануы да қолбайлау болып тұр. Осыдан үш жыл бұрын жергілікті билік кәсіпкерлік нысандарынан техникалық суды пайдалануды талап ете бастаған болатын. Ол үшін әр нысан өз аумағында ұңғы қазып алсын деген шешім шықты, бірақ қазір арты сұйылды. Қазіргі кезде көлік жуатын орындар, қоғамдық монша-сауналар техникалық мақсаттағы суды пайдалануға асығар емес. Осылайша орталықтандырылған ауыз суды бей-берекет қолданудың соңы су тапшылығына әкеліп отыр. Қаланың жасыл желегін суаруға техникалық суды пайдалану жөніндегі жоба да аяқсыз қалды.
Бүгінде қала іргесіндегі Сазды, Песчанка, Қарғалы, Елек өзендері арналарының төмендеуінен жерасты тұщы су қоры едәуір азайды. Оның үстіне, соңғы 15 жылдан бері жерасты су көздерінің қоры зерттелген емес. Бұл туралы 2006 жылы жасалған қаланың бас жоспарында ғана айтылады. Осы жоспарда Ақтөбені сумен қамтамасыз ететін тұщы су көзі «Електің оң жақ жағалауы мен сол жақ жағалауындағы су тоғандары, Тамды су тоғаны, Жоғары Қарғалы сол жақ жағалау су тоғаны және Құндақтықыр су тоғаны» деп көрсетілген. Содан бері жер беті мен жерасты су көздерінің қорғалуы, оның қазіргі жағдайы туралы гидролог мамандардың толық зерттеуі жүргізілген емес. Ақтөбе облысындағы жер беті және жерасты су көздерін қорғауға тікелей жауапты «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Жайық-Каспий бассейндік инспекциясы» мекемесінің Ақтөбе аумақтық бөлімі мен «Қазсушар» РМК Ақтөбе филиалының жұмысы туралы ешкім білмейді, бұл мекеменің мамандары өзен-көлдердің қазіргі жағдайын айтып, жерасты су көздерінің ластануы мен қорғалуы туралы мәселе көтеріп, жұрт алдына шығып көрген емес.
Облыс орталығындағы орталықтандырылған су, кәріз желілерінің ескіруі кәріздік сорғылардың қызметін қайта жабдықтауға деген қажеттілікті туғызып отыр. Қолданыстағы коллекторлар мен кәрiздiк сорғы бекеттерінің жай-күйі, оған жалғасқан кәріз құбырларын қайта жаңғырту, пайдаланылған лас суларды биологиялық тазалау арқылы қайта өңдеу – кезек күттірмейтін маңызды шаруалардың бірі. Жергілікті табиғат жанашырлары мен экологтардың мәлімдеуінше, Ақтөбе қаласын ең бірінші ластаушылардың қатарында әбден тозған кәріздік желілері тұр.
АҚТӨБЕ
