Соғыстан кейінгі жылдары өмірге келген ұрпақтың соғыс ойынын ойнап өскені рас. Одан қала берді соғыс тақырыбына жазылған кітаптарды таласып, тармасып оқитынбыз. Сол шақта батыр Бауыржан, мәрт Мәлік, партизан Қасым шығармалары қолға әзер тиетін. Үлкендер жағы да бізге осындай қас батырлардың кітаптарын оқытып қойып, ондағы қилы оқиғаларға орай бастарын шайқап, разы болып отыратын- ды.
Содан бір мезгіл олардың аузынан “оу, мынау өзіміздің Балтабек қой” деген сүйсініске толы сөздер шығып қалып жататын. Бауыржан мен Мәлік ағаларымыздың, соның ішінде, әсіресе Бәукеңнің шығармаларында батыр тұлғалы Балтабектің қарулас жолдастарға қиын сәттерде қоң етін кесіп беретіндей адалдығы, соған орай бет-беделі, аңқау да ақжарқын мінезі туралы зор сүйіспеншілікпен баяндалатын.
Сөйтіп жүргенде, қызық болды. Қызық болды дейтінім сол, жайлауда отырған біздің ауылға батыр Бауыржан бағасын беріп тастаған әлгі Балтабек келе жатыр екен деген әңгіме шықты. Бұл алпысыншы жылдардың басы болатын. Іле сол сөз расқа айналып, Балтабек ағамыз жайлау төрінде отырған біздің ауылға келе қалды. Бала болсақ та байқап тұрмыз, шындығында ағамыз еңгезердей тұлғалы адам екен. Сонсоң мақтан сөзге жоқтығы, қарапайым да кішпейіл қасиеті бірден аңғарылып тұрды. Еңселі болғанмен, бойын жинақы ұстайтын көрінеді.
Міне, содан бері де жарты ғасырға жуық уақыт өтіпті. Сол шақта қадірменді ағамыздың жасы елудің ортасына да келмеген болса, ал бүгінде ол кісінің өмірден озып кеткеніне қаншама жылдың жүзі өтті. Жуырда тілші қосына жергілікті шежіреші-этнограф Молдабек Жанболатов ағамыз келе қалды. Айта келген жаңалығы да тың, оны айғақтайтын құжаты да мығым. Сөйтсек, біздің бүгінгі кейіпкеріміз 1942 жылдың жазында Кеңес Одағының Батырлығына ұсынылған екен. Соған орай сол жылдың 23 шілдесінде марапаттау қағазы толтырылыпты. Өкінішке қарай, бұл құжат сол шақта тиісті жеріне жетпей жоғалып тыныпты. Алайда, 1967 жылы еліміздің Бәукең бастаған, ішінде генерал Панфиловтың қызы В.Панфилова, Кеңес Одағының Батыры М.Ғабдуллин, республика Жоғары Кеңесінің депутаты Х.Әбдірашитов, тағы бір депутат-жазушы Д.Снегин, академик А.Нүсіпбеков және доцент А.Кузнецов сынды бір топ ел ардақтылары сол кездегі Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Д.А.Қонаевтың атына хат жазып, Балтабек Жетпісбаевқа байланысты тарихи шындықтың салтанат құруына жәрдемдесуін өтінеді.
Бұл хаттың жазылуына екі түрлі жағдай себеп болған секілді. Ең бастысы сол, қазіргі тілмен айтқанда, бастамашыл топ арада пәлен жыл өткенде Б.Жетпісбаевты жоғары атаққа ұсыну жөніндегі құжатты КСРО Қорғаныс министрлігінің архивінен тауып алады. Екіншіден, дәл осы жылы ағамыздың жасы алпысқа толған көрінеді. Ал ол кезде ерлігі мен еңбегіне байланысты мерейтой иелеріне құрмет көрсетіліп жататын. Соның айғағындай, осы хатта арада ширек ғасыр өткенмен тарихи шындықтың қалпына келтірілуі сұралған. Хатта сондай- ақ Балтабек Жетпісбаевтың өмір жолы мен ерлік өнегесі туралы қысқа да нұсқа баяндалған.
Яғни, Балтабек Жетпісбаев 1907 жылы Семей қаласының жанындағы Мұрат ауылында кедей шаруаның отбасында өмірге келген. 1931 жылы әскер қатарына шақырылған. Онда қатардағы жауынгерден қазақ атты әскер полкінің кіші командиріне дейін көтерілген. Соңынан Ташкенттегі Ленин атындағы әскери училищені оқып бітірген. Ал соғысқа дейін республикамыздың қорғаныс саласында басшы қызметтер атқарған. Ал соғыс басталғанда Алматыда жасақталған, кейіннен И.В.Панфилов атындағы 8-ші гвардиялық дивизияға айналған 316-шы дивизияның 1075-ші атқыштар полкінің комсоргі болып тағайындалған. Ал сол полктегі жауынгерлердің алпыс пайызы комсомол жастар болатын. Солардың ішінде атақты 28 панфиловшылардың ерлігі бүкіл әлемге әйгілі. Олардың да тең жарымы комсомол мүшесі екен. Мұның сыртында Төлеген Тоқтаров сынды жекелеген жауынгерлердің Мәскеу түбінде қаһармандық үлгісін көрсеткені тарихтан белгілі. Осындай жаппай ерлікке ұласқан қаһармандық үлгісіне генерал Панфилов бастаған, Бауыржан Момышұлы қостаған командирлердің ұйымдастырушылық қабілетіне жастар жетекшісі Балтабек Жетпісбаев та өзінің өлшеусіз үлесін қосқан секілді ғой.
Мұны бір десеңіз, екіншіден ол мұнан кейін жеке басының айрықша ерлік үлгісімен көзге түседі. Бұл кезде майор Жетпісбаев 3-ші гвардиялық артиллериялық дивизия құрамындағы гаубицалық артиллериялық дивизион командирі екен. Бір шайқаста тосқауылда жатқан мұның дивизионына қарсы фашистердің 60 танкісі мен 20 бронетранспортері күтпеген жерден лап қойып, шабуылға шығады. Сонда дивизион командирі саптан шығып қалған көздеушілердің орнына өзі тұра қалып, екі бірдей зеңбіректен снарядты қарша боратып, немістің “Пантера” деп аталатын екі танкісін бірден істен шығарады. Екі сағатқа созылған шайқаста фашистер 24 танкісінен айрылып, кейін шегінуге мәжбүр болады. Олардың бұл ерлігі туралы әскери тілші Вадим Кожевников одақтық “Правда” газетінің 1944 жылдың 3 тамызындағы нөмірінде жазыпты.
Соны Жеңістің – 65, Бәукеңнің 100 жылдығы қарсаңында кейінгі ұрпақ біле жүрсін деп қолға қалам алған едік. Сөз соңында кезінде Кеңес Одағының Батыры атағына ұсынылып, бірақ та оны түрлі себептермен ала алмай қалғандар биылғы Жеңіс мерекесі қарсаңында егемен елдің құрметіне бөленіп жатса, артық болмас еді деген де ұсынысымыз жоқ емес.
Дәулет СЕЙСЕНҰЛЫ.
СЕМЕЙ.
Соғыстан кейінгі жылдары өмірге келген ұрпақтың соғыс ойынын ойнап өскені рас. Одан қала берді соғыс тақырыбына жазылған кітаптарды таласып, тармасып оқитынбыз. Сол шақта батыр Бауыржан, мәрт Мәлік, партизан Қасым шығармалары қолға әзер тиетін. Үлкендер жағы да бізге осындай қас батырлардың кітаптарын оқытып қойып, ондағы қилы оқиғаларға орай бастарын шайқап, разы болып отыратын- ды.
Содан бір мезгіл олардың аузынан “оу, мынау өзіміздің Балтабек қой” деген сүйсініске толы сөздер шығып қалып жататын. Бауыржан мен Мәлік ағаларымыздың, соның ішінде, әсіресе Бәукеңнің шығармаларында батыр тұлғалы Балтабектің қарулас жолдастарға қиын сәттерде қоң етін кесіп беретіндей адалдығы, соған орай бет-беделі, аңқау да ақжарқын мінезі туралы зор сүйіспеншілікпен баяндалатын.
Сөйтіп жүргенде, қызық болды. Қызық болды дейтінім сол, жайлауда отырған біздің ауылға батыр Бауыржан бағасын беріп тастаған әлгі Балтабек келе жатыр екен деген әңгіме шықты. Бұл алпысыншы жылдардың басы болатын. Іле сол сөз расқа айналып, Балтабек ағамыз жайлау төрінде отырған біздің ауылға келе қалды. Бала болсақ та байқап тұрмыз, шындығында ағамыз еңгезердей тұлғалы адам екен. Сонсоң мақтан сөзге жоқтығы, қарапайым да кішпейіл қасиеті бірден аңғарылып тұрды. Еңселі болғанмен, бойын жинақы ұстайтын көрінеді.
Міне, содан бері де жарты ғасырға жуық уақыт өтіпті. Сол шақта қадірменді ағамыздың жасы елудің ортасына да келмеген болса, ал бүгінде ол кісінің өмірден озып кеткеніне қаншама жылдың жүзі өтті. Жуырда тілші қосына жергілікті шежіреші-этнограф Молдабек Жанболатов ағамыз келе қалды. Айта келген жаңалығы да тың, оны айғақтайтын құжаты да мығым. Сөйтсек, біздің бүгінгі кейіпкеріміз 1942 жылдың жазында Кеңес Одағының Батырлығына ұсынылған екен. Соған орай сол жылдың 23 шілдесінде марапаттау қағазы толтырылыпты. Өкінішке қарай, бұл құжат сол шақта тиісті жеріне жетпей жоғалып тыныпты. Алайда, 1967 жылы еліміздің Бәукең бастаған, ішінде генерал Панфиловтың қызы В.Панфилова, Кеңес Одағының Батыры М.Ғабдуллин, республика Жоғары Кеңесінің депутаты Х.Әбдірашитов, тағы бір депутат-жазушы Д.Снегин, академик А.Нүсіпбеков және доцент А.Кузнецов сынды бір топ ел ардақтылары сол кездегі Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Д.А.Қонаевтың атына хат жазып, Балтабек Жетпісбаевқа байланысты тарихи шындықтың салтанат құруына жәрдемдесуін өтінеді.
Бұл хаттың жазылуына екі түрлі жағдай себеп болған секілді. Ең бастысы сол, қазіргі тілмен айтқанда, бастамашыл топ арада пәлен жыл өткенде Б.Жетпісбаевты жоғары атаққа ұсыну жөніндегі құжатты КСРО Қорғаныс министрлігінің архивінен тауып алады. Екіншіден, дәл осы жылы ағамыздың жасы алпысқа толған көрінеді. Ал ол кезде ерлігі мен еңбегіне байланысты мерейтой иелеріне құрмет көрсетіліп жататын. Соның айғағындай, осы хатта арада ширек ғасыр өткенмен тарихи шындықтың қалпына келтірілуі сұралған. Хатта сондай- ақ Балтабек Жетпісбаевтың өмір жолы мен ерлік өнегесі туралы қысқа да нұсқа баяндалған.
Яғни, Балтабек Жетпісбаев 1907 жылы Семей қаласының жанындағы Мұрат ауылында кедей шаруаның отбасында өмірге келген. 1931 жылы әскер қатарына шақырылған. Онда қатардағы жауынгерден қазақ атты әскер полкінің кіші командиріне дейін көтерілген. Соңынан Ташкенттегі Ленин атындағы әскери училищені оқып бітірген. Ал соғысқа дейін республикамыздың қорғаныс саласында басшы қызметтер атқарған. Ал соғыс басталғанда Алматыда жасақталған, кейіннен И.В.Панфилов атындағы 8-ші гвардиялық дивизияға айналған 316-шы дивизияның 1075-ші атқыштар полкінің комсоргі болып тағайындалған. Ал сол полктегі жауынгерлердің алпыс пайызы комсомол жастар болатын. Солардың ішінде атақты 28 панфиловшылардың ерлігі бүкіл әлемге әйгілі. Олардың да тең жарымы комсомол мүшесі екен. Мұның сыртында Төлеген Тоқтаров сынды жекелеген жауынгерлердің Мәскеу түбінде қаһармандық үлгісін көрсеткені тарихтан белгілі. Осындай жаппай ерлікке ұласқан қаһармандық үлгісіне генерал Панфилов бастаған, Бауыржан Момышұлы қостаған командирлердің ұйымдастырушылық қабілетіне жастар жетекшісі Балтабек Жетпісбаев та өзінің өлшеусіз үлесін қосқан секілді ғой.
Мұны бір десеңіз, екіншіден ол мұнан кейін жеке басының айрықша ерлік үлгісімен көзге түседі. Бұл кезде майор Жетпісбаев 3-ші гвардиялық артиллериялық дивизия құрамындағы гаубицалық артиллериялық дивизион командирі екен. Бір шайқаста тосқауылда жатқан мұның дивизионына қарсы фашистердің 60 танкісі мен 20 бронетранспортері күтпеген жерден лап қойып, шабуылға шығады. Сонда дивизион командирі саптан шығып қалған көздеушілердің орнына өзі тұра қалып, екі бірдей зеңбіректен снарядты қарша боратып, немістің “Пантера” деп аталатын екі танкісін бірден істен шығарады. Екі сағатқа созылған шайқаста фашистер 24 танкісінен айрылып, кейін шегінуге мәжбүр болады. Олардың бұл ерлігі туралы әскери тілші Вадим Кожевников одақтық “Правда” газетінің 1944 жылдың 3 тамызындағы нөмірінде жазыпты.
Соны Жеңістің – 65, Бәукеңнің 100 жылдығы қарсаңында кейінгі ұрпақ біле жүрсін деп қолға қалам алған едік. Сөз соңында кезінде Кеңес Одағының Батыры атағына ұсынылып, бірақ та оны түрлі себептермен ала алмай қалғандар биылғы Жеңіс мерекесі қарсаңында егемен елдің құрметіне бөленіп жатса, артық болмас еді деген де ұсынысымыз жоқ емес.
Дәулет СЕЙСЕНҰЛЫ.
СЕМЕЙ.
Соңғы жаңалықтар
Утиль алымға қатысты шешім қабылданды
Экономика • Кеше
Құландарды көшіру мәселесі талқыланды
Табиғат • Кеше
Тамыз айында өтетін ҰБТ-ның күні белгіленді
Білім • Кеше
