Олжас Төлеуов нақтылап айтып өткендей, Galymzhan - Ұлттық Банк мамандары жасап шығарған және үнемі жетілдіріп отырған аналитикалық бағдарлама. Бұл құрал ең алдымен инфляцияның прокси-индикаторын құру арқылы тұтыну нарығындағы бағаларды күн сайын бақылау үшін және сол кездегі жағдайға баға беру үшін пайдаланылады.
«Инфляциялық таргеттеу саясатын ұстанатын орталық банктер үшін қазіргі уақытта болып жатқан инфляциялық үрдістерді бақылау және талдау маңызды екені анық. Бағаның өзгерісіне қатысты уақытылы ақпарат алып отырса, әр түрлі дағдарыс кезінде әрекет етіп, қажет болған жағдайда ақша-кредит саясаты бойынша шешімдерді уақытында түзетуге мүмкіндік береді. Бірақ, солай бола тұра, тұтынушы корзинасындағы тауарлардың бағасындағы өзгеріске жедел анализ жасауды тежеп отырған фактор – ресми баға статикасының жиі жариялануы» дейді Ұлттық банк төрағасының кеңесшісі.
Мәселен, айдың соңында Қазақстанда тұтыну бағаларының индексін Ұлттық статистика бюросы жариялайды, ал әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының инфляциясы туралы мәліметтер апта сайын ұсынылады. Бұл өте маңызды және жедел ақпарат.
Алайда, жекелеген сәттерде экономикалық жағдайға неғұрлым егжей-тегжейлі және тиімді талдау жүргізу жеткіліксіз болуы мүмкін. Осыған байланысты Galymzhan жүйесі сияқты заманауи әдістер мен құралдардың қажеттілігі туындайды.
«Galymzhan жүйесінің жұмысы веб-скрепинг технологиясын қолдануға негізделген, яғни, интернеттегі бағалар туралы ақпарат автоматтандырылған тәсілмен жиналады. Айтпақшы, бұл пандемия кезінде интернет-дүкендер мен бөлшек саудагерлердің қызметі туралы ақпараттардың әр түрлі агрегаторлары Қазақстанда белсенді дамыды, дәл осы фактор біздің жүйемізді дамытуға ерекше серпін берді десек те болады. Бұл бақылау базасын және тауарлардың репрезентативті түрін едәуір кеңейтуге мүмкіндік берді» дейді О. Төлеуов.
Сондай –ақ Ұлттық банк өкілі мониторинг жүйесімен қамтылған тауарлар саны туралы да түсіндіріп өтті. «Біз қазір жүйенің екінші нұсқасын дайындап жатырмыз, ол Galymzhan 2.0 деп аталады. Қазір ол әзірге сыналып жатыр. Бағдарлама күн сайын Қазақстанның 6 қаласындағы әр түрлі брендтердің 16 ресми интернет-ресурсында бар 140 мыңға жуық азық-түлік және тұтыну тауарларын бақылайды. Бұл – Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент, Қарағанды, Павлодар, Өскемен қалалары. Көп ұзамай солтүстік пен батыстағы қалаларды да қамту ойда бар. Сондай-ақ бағдарламаны сынау кезеңінде бағалардың өзгеруін толық жинақтау және талдау тек 19 өнімнің құрамына кіретін әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарлар тобы (бұдан әрі – NWPT) бойынша жүзеге асып жатыр. Өйткені, Ұлттық статистика бюросы апта сайын осы себетке кіретін бағалардың өзгергені туралы мәліметтерді күн сайын жаңартып отырады. Жүйені тестілеу кезінде біз нәтижені апта сайынғы статистикалық кеңестің мәліметтерімен салыстырамыз» дейді Олжас Төлеуов.
Galymzhan жүйесіндегі әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарлары тобы бойынша біз жинақтаған мәліметтерді талдау барысында интернет-дүкендердің мәліметтері Ұлттық статистика бюросының классикалық зерттеу әдісімен белгіленген бағалармен салыстырғанда тез өзгеретіні анықталды. Бұл интернет-дүкендердегі тауар айналымының жоғарылауымен және бағаны жаңартуға айқын шығындардың болмауымен байланысты болуы мүмкін. Макроэкономикадағы бұл құбылыс «мәзір эффектісі» деп аталады.
«Сонымен қатар, интернет-дүкендердегі бағаның өсу қарқыны көп жағдайда бөлшек сауда нүктелеріне қарағанда төмен екенін байқадық. Болжам бойынша, бұл факт өзінің жеке интернет-дүкенінің болуы ірі азық-түлік тізбегінің құзыретіне байланысты, мұнда түпкілікті өнімнің құны масштабты үнемдеуге байланысты жалғыз сауда нүктелерімен салыстырғанда төмен болуы мүмкін.Біз, сондай-ақ, онлайн-бағаның өзгеруі мен Ұлттық статистика бюросының классикалық зерттеу әдісімен тіркелген бағалар арасындағы уақыттың артта қалуын байқадық. Бұл, өз кезегінде, Galymzhan жүйесімен есептелген индикаторды жетекші индикатор ретінде және әлеуметтік маңызды өнім бағаларының өзгеруі туралы ресми деректердің болжамы ретінде пайдалануға мүмкіндік береді» дейді Олжас Төлеуов.
Жүйені жалпыға қол жетімді ету мүмкіндіктері туралы нақтылап өткен Ұлттық банк өкілі барлық қажетті техникалық сынақтарды өткізгеннен кейін, белгілі бір ақпараттарды жинақтағаннан кейін, тауарлар бақылауларының санына, сауда атауларына, географиялық қамтуға жақындағаннан кейін мүмкін болғанын еске салды. «Бұл өз кезегінде прокси-инфляцияның соңғы индикаторының үлкен репрезентативтілігін қамтамасыз ете алады. Ол үшін, әрине, біраз уақыт керек.
Экономикалық агенттер үшін, ақырғы түрінде, прокси-инфляцияның жалпы индикаторын қазақстандық қалаларда нақты дүкен сөрелеріндегі тауар бағаларына дейін «бөлуге» мүмкіндік беретін жүйенің болуы, біздің ойымызша, елдегі ресми инфляция көрсеткіштеріне бизнес пен халықтың сенімін күшейтеді. Сайып келгенде, бұл инфляциялық күтулерді тиімді түрде бекітіп, инфляцияны таргеттеу режимінде Ұлттық Банктің ақша-кредит саясатының тиімділігін арттыра алады» дейді Ұлттық банк өкілі.
Өз кезегінде, сарапшылар, академиялық орта мен қаржы нарығының қатысушылары үшін жүйенің нәтижелері маңызды ақпарат көзіне айналуы мүмкін, оның негізінде инфляциялық процестерге қатысты маңызды және егжей-тегжейлі ғылыми-қолданбалы зерттеулер жүргізуге болады.
